Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Wielokulturowość Lublina – statystyka

Dziś lublinianin znaczy Polak. Kiedyś tak nie było i trudno to sobie wyobrazić. Kiedyś Lublin był wielokulturowy, a Podzamcze jest dziś symbolem tej wielokulturowości – wielokulturowości bliżej nieznanej. Aby o niej mówić, warto znać konkretne fakty: ilu mieszkańców jakiej narodowości i kiedy mieszkało w naszym mieście.

Zestawienie procentowe ludności żydowskiej względem ogółu mieszkańców Lublina. Infografika
Zestawienie procentowe ludności żydowskiej względem ogółu mieszkańców Lublina. Infografika (Autor: Studio Format)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Polsko-żydowski LublinBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Próba wizualizacji polsko-żydowskiego Lublina na podstawie danych z poniższej tabeli. Wyróżnione pole to okres, kiedy Żydzi stanowili 50–60 proc. mieszkańców miasta.

Zmniejszenie proporcji Żydów w stosunku do całej populacji miasta zaraz po tym okresie to złożenie rezultatów działań wojennych i wyższej śmiertelności oraz efektu statystycznego wynikającego z poszerzenia administracyjnych granic miasta.

Lublin wielokulturowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tabela zawiera część danych na ten temat. Ukazuje głównie liczebność Żydów jako najliczniejszej, oprócz Polaków, grupy narodowościowej (a czasem nawet liczniejszej).

Rok Dane o liczbie i narodowości
mieszkańców
Liczebność Żydów w procentach Źródło
1550 840 Żydów ? 1, s. 61
1661 W lustracji z tego roku napisano, że „Moskwa 2700 Żydów wycięła podczas inkursyjej swojej” ? 2, s. 10
1662 2000 Żydów ? 1, s. 61
1664 ? ok. 20 (dane na podstawie pogłownego) 2, s. 10
1764–1765

a) 4801 mieszkańców, w tym 1020 Żydów

b) 1725 Żydów

c) 2466 Żydów ogółem (Piaski, Podzamcze, Kalinowszczyzna, Wieniawa), w tym na Podzamczu 1634 osoby

a) ok. 21

b)

c) ?

a) 3

b) 1, s. 61

c) 2, s. 10

1787

a) wg Ćwika w Lublinie było 4230 Żydów na 8550 mieszkańców

b) 4321 Żydów

a) 50,5

b) 49,6

a) 1, s. 17

b) 2, s. 61

1806 2973 Żydów 42 1, s. 61
1819 4771 Żydów 48,3 4
1827 6795 Żydów na 13 475 mieszkańców 50,4 11
1857 8747 Żydów 56 1, s. 61
1860 11 300 Żydów na 19 745 mieszkańców 57,2 6
1862 10 413 Żydów 57 1, s. 61
1865 12 992 Żydów 59,2 4
1880 14 648 Żydów na 29 771 mieszkańców 49,2 6
1885 ? 47,6 4
1897 23 586 Żydów 50,9 1, s. 61
1905 ? 50,7 4
1913 37 984 Żydów na 75 875 mieszkańców 49,4 5
1914

80 060 mieszkańców wg wyznania:

  • rzymskokatolickie 40,3 proc.
  • żydzi 48,9 proc. (ok. 39 150 osób)
  • prawosławie 8,9 proc.
  • ewangelickie 1,9 proc.
48,9 7
1915

32 513 Żydów na 58 820 mieszkańców (po poborze do wojska, ewakuacjach, epidemiach)

54,6 7
1916

35 662 Żydów na 81 198 mieszkańców Wielkiego Lublina (po wyznaczeniu nowych granic miasta jego obszar wzrósł ponad trzykrotnie z 876,4 ha do 2691 ha).

Na terenach przyłączonych gmin Konopnica, Wólka i Zemborzyce mieszkało 3149 Żydów (w tym 2784 na Wieniawie) na 22 378 mieszkańców.

43,9 7
1921

a) 94 412 mieszkańców ogółem w tym wg wyznania:

  • rzymskokatolickie: 55 010 (58,9 proc.)
  • żydzi: 37 337 (39,6 proc.)
  • prawosławie: 514 (0,5 proc.)
  • inne: 951 (1 proc.)

b) wg wydawnictwa policyjnego (1922): 45 000 Żydów na 96 178 mieszkańców

c) 37 337 Żydów na 94 412 mieszkańców

d) 37 337 Żydów na 91 553 mieszkańców

a) 39,6

b) 46

c) 39,54

d) 39,5

a) 8

b) 9

c) 4

d) 1, s. 26

1929

116 314 mieszkańców w tym 61,5 proc. Polaków (polski jako główny język wybrało 65 proc. a żydowski 35 proc.)

38,5 (3,5 proc., tj. ok. 4070 osób mówiło głównie po polsku) 1, s. 29
1931

a) 38 937 Żydów

b) 38 935 Żydów na 112 285 mieszkańców

c) wg wyznania:

  • rzymskokatolickie: 71 701 (63,9 proc.)
  • żydzi: 38 937 (34,7 proc.)
  • prawosławie: 703 (0,6 proc.)
  • inne: 943 (1 proc.)

a) 34,6

b) 34,87

c) 34,7

a) 10

b) 4

c) 12

1939

42 830 Żydów na ponad 120 000 mieszkańców

ok. 35 1, s. 31
1944–1968

a) 99 000 mieszkańców ogółem w 1945 roku.

b) na początku sierpnia 1944 w Lublinie mieszkało ok. 300 Żydów, z czego 15 to lublinianie.

Liczebność Żydów w kolejnych latach:

  • koniec 1944 – 3000
  • maj 1945 – 2500
  • połowa 1945 – 2300
  • po pogromie kieleckim – ok. 1000
  • lata 50. – kilkuset
  • po 1968 – większość z nich wyemigrowała
maksymalnie 3

a) 13

b) 14

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. K. Wajs i S. Wajs, Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.
  2. H. Gmiterek, [wstęp do:] Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich z doby panowania Augusta II Sasa 1697–1733, Lublin 2001.
    Dane za lata 1764–1765 [za:] R. Mahler, Statystyka Żydów województwa lubelskiego na przełomie 1764–1765 roku, „Młody Historyk” 1958, nr 2, tab. 1–2.
  3. J. Kleczyński i J. Kulczycka, „Liczba głów żydowskich w koronie z taryf roku 1775” w Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności, t. VIII, 1998, s. 398, [za:] Elżbieta Przesmycka, Przeobrażenia zabudowy i krajobrazu miasteczek Lubelszczyzny, Lublin 2001.
  4. T. Radzik, Żyli z nami, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. A.A. Witusik i T. Radzik, Lublin 2000, s. 263.
  5. E. Przesmycka, Przeobrażenia zabudowy i krajobrazu miasteczek Lubelszczyzny, Lublin 2001, tab. na s. 74, na podstawie: A. Koprukowniak, W okresie kształtowania się kapitalizmu 1864–1918, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, red. J. Mazurkiewicz i H. Zins, Warszawa 1974, s. 641–736.
  6. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich, t. V, Warszawa 1884, s. 428.
  7. J. Lewandowski, Społeczność żydowska Lublina w czasie I wojny światowej, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. I, red. T. Radzik, Lublin 1995, s. 113.
  8. A. Kierek, Rozwój gospodarczy Lublina w latach 1918–1939, [w:] Dzieje Lublina, t. II, red. J. Dobrzański, J. Mazurkiewicz, Lublin 1975, s. 41, [za:] E. Horoch, Udział ludności żydowskiej Lublina w organizacji miejskiej Komunistycznej Partii Polski, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. I, red. T. Radzik, Lublin 1995, s. 234.
  9. Kalendarz Policji Państwowej. Informator Powszechny, Warszawa 1922, s. 351, [za:] E. Horoch, Udział ludności żydowskiej Lublina w organizacji miejskiej Komunistycznej Partii Polski, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. I, red. T. Radzik, Lublin 1995. s. 234 [?].
  10. S. Bronsztejn, Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym. Studium Statystyczne, Wrocław–Warszawa 1963, s. 277, [za:] R. Kuwałek, Źródła do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie w XIX–XX w. w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, red. T. Radzik, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995, s. 13.
  11. J. Skarbek, Żydzi województwa lubelskiego podczas powstania listopadowego, „Biuletyn żydowskiego Instytutu Historycznego”, nr 1/93, s. 250–251, [za:] R. Kuwałek, Urzędowi rabini lubelskiego Okręgu Bożniczego 1821–1939, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, red. T. Radzik, Lublin 1995, s. 31.
  12. A. Kierek, Rozwój gospodarczy Lublina w latach 1918–1939, [w:] Dzieje Lublina, t. II, red. J. Dobrzański, J. Mazurkiewicz, Lublin 1975, s. 41
    lub J. Marczuk, Rada Miejska i Magistrat Lublina 1918–1939, Lublin 1984, s. 26–27, [za:] E. Horch, Udział ludności żydowskiej Lublina w organizacji miejskiej Komunistycznej Partii Polski, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Lublinie, t. I,  red. T. Radzik, Lublin 1995, s. 234.
  13. H. Gawarecki i C. Gawdzik, Ulicami Lublina, Lublin 1976, s. 8.
  14. A. Kopciowski, Zarys dziejów Żydów w Lublinie, [w:] Żydzi w Lublinie – Żydzie we Lwowie. Miejsca – Pamięć – Współczesność, red. J. Zętar, E. Żurek, S.J. Żurek, Lublin 2006, s. 20–21.