Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Marian Lalewicz (1878–1944)

Marian Lalewicz (1878–1944) – architekt, pedagog. Pracę jako architekt rozpoczął w Petersburgu. W Polsce poświęcił się restauracji zabytkowych budowli warszawskich, m.in. pałacu Raczyńskich, pałacu Ossolińskich, pałacu Staszica w Warszawie. Zaprojektował budynek firmy Ericsson, gmach Banku Rolnego, Instytut Geologiczny w Warszawie, zajmował się także projektowaniem domów i willi. Pracował w Kaliszu, Siedlcach, Sosnowcu, Gdyni. W Lublinie zaprojektował budynek Państwowego Banku Rolnego przy ulicy Chopina 6, przebudował gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przy Alejach Racławickich oraz kościół akademicki przy ulicy Radziszewskiego.

Budynek Narodowego Banku Polskiego w Lublinie
Budynek Narodowego Banku Polskiego w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻyciorysBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Marian Lalewicz urodził się w 1876 roku w Wyłkowyszkach, w powiecie suwalskim. W 1895 roku ukończył gimnazjum w Suwałkach i rozpoczął studia na Wydziale Architektury Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Po sześciu latach nauki, w 1901 roku, uzyskał dyplom architekta-artysty. Stypendium wykorzystał na podróże naukowe do Szwecji, Norwegii, Niemiec, Austrii i Włoch. W 1903 roku rozpoczął samodzielną pracę architekta w Petersburgu. Równocześnie wykładał historię sztuki w Instytucie Archeologii Akademii Sztuk Pięknych, w Szkole Zdobnictwa im. Stieglitza oraz architekturę w Instytucie Komunikacji. Prowadził również projekty dyplomowe w żeńskim Instytucie Politechnicznym w Petersburgu.

Jego działalność architektoniczna została wielokrotnie nagrodzona w licznych konkursach. W 1915 roku został prezesem Stowarzyszenia Architektów Artystów w Petersburgu. Do Polski przyjechał na stałe w 1918 roku i rozpoczął aktywną działalność architektoniczną, pedagogiczną i społeczną, m.in. wykładał historię sztuki na Uniwersytecie w Lublinie, w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, objął stanowisko profesora nadzwyczajnego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, a w 1920 roku był tam kierownikiem Katedry Historii Architektury i Sztuki Starożytnej. W latach 1925–1927 został dziekanem tego wydziału, a w latach 1935–1938 objął stanowisko prorektora Politechniki Warszawskiej. Od 1930 roku był prezesem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W 1931 roku uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Ochrony Zabytków w Atenach.

Podczas oblężenia Warszawy w 1939 roku pełnił funkcję komendanta Pogotowia Technicznego, zajął się tajnym nauczaniem i działał w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. W 1942 roku został nauczycielem w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej na Wydziale Budownictwa Lądowego i Wodnego. W Warszawie mieszkał przy ulicy Górnośląskiej 41, a w 1943 roku został wysiedlony przez Niemców na ulicę Muranowską 12. W czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku został rozstrzelany przez Niemców w masowej egzekucji przy ulicy Dzikiej 17. Symboliczny grób Mariana Lalewicza znajduje się na cmentarzu Powązkowskim.

Marian Lalewicz prowadził aktywną działalność architektoniczną, pedagogiczną i społeczną, pisał artykuły i rozprawy z zakresu architektury, był autorem słownika zwrotów używanych w architekturze, który zaginął w 1944 roku.

Charakterystyka twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Marian Lalewicz jest przedstawicielem modernizmu w architekturze. Jego projekty cechuje funkcjonalność, dostosowanie formy do potrzeb budynku, płaskie dachy, duże okna i szczegółowo rozplanowane wnętrza. W twórczości Lalewicza pojawiają się także elementy neobarokowe, czego przykładem jest projekt kościoła akademickiego w Lublinie.

Marian Lalewicz jest zaliczany do grupy architektów „modernistów”, poszukujących nowych zastosowań dla form klasycznych – prostych, monumentalnych, tworzonych w duchu akademickiego klasycyzmu, który umiejętnie łączył w swoich realizacjach historyczną przeszłość z nowoczesnością. Projektował, ale także restaurował i dostosowywał do nowych potrzeb wiele zabytkowych gmachów; był jednym z najaktywniejszych konserwatorów okresu dwudziestolecia międzywojennego.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1903 – początek praktyki architektonicznej w Petersburgu;
1911–1912 – projekt Domu Handlowego Martensa w Petersburgu;
1913–1914 – projekt teatru Parisiana w Petersburgu;
1915 – projekt Banku Syberyjskiego w Petersburgu;
1916 – projekt Domu Handlowego „Treugolnik” w Moskwie;
1918 – początek praktyki architektonicznej w Polsce;
1919–1924 – projekt przebudowy pałacu Radziwiłłów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie na siedzibę Rady Ministrów, pałacu Raczyńskich w Warszawie dla Ministerstwa Sprawiedliwości, pałacu Ossolińskich w Warszawie dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych;
1921–1922 – projekt przekształcenia tzw. koszar świętokrzyskich na gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przy Alejach Racławickich w Lublinie;
1921–1923 – projekt domów mieszkalnych Pocztowej Kasy Oszczędności przy ulicach: Brzozowej, Celnej i Bugaj w Warszawie;
1923–1925 – projekt kamienicy przy ulicy Mokotowskiej 51/53 w Warszawie;
1923–1930 – projekt Instytutu Geologicznego przy ulicy Wiśniowej w Warszawie;
1924–1926 – projekt gmachu Banku Polskiego w Kaliszu, Siedlcach, Sosnowcu i Tomaszowie;
1924–1926 – projekt przebudowy pałacu Staszica w Warszawie;
1925 – projekt budynku firmy Ericsson przy Alejach Ujazdowskich w Warszawie;
1927 – projekt koszar Marynarki Wojennej w Gdyni;
1927–1928 – projekt budynku DOKP przy ulicy Wileńskiej w Warszawie;
1927–1928 – projekt gmachu Banku Rolnego przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie;
1928–1929 – projekt gmachu Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ulicy Targowej w Warszawie;
1930 – projekt szpitala wojskowego w Oksywiu;
1932–1934 – projekt budynku Państwowego Banku Rolnego przy ulicy Chopina 6 w Lublinie;
1934–1935 – projekt przebudowy kościoła akademickiego pw. Świętego Krzyża przy ulicy Radziszewskiego w Lublinie;
1935–1939 – projekt kościoła garnizonowego w Gdyni.

Najważniejsze projekty i realizacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Początki praktyki architektonicznej Mariana Lalewicza w Petersburgu przypadają na lata 1903–1918. Architekt projektował modernistyczne budowle użyteczności publicznej, m.in. Dom Handlowy Martensa (1911–1912), teatr Parisiana (1913–1914) i Bank Syberyjski (1915). Jest także autorem projektu Domu Handlowego „Treugolnik” w Moskwie z 1916 roku. W Polsce poświęcił się restauracji zabytkowych budowli warszawskich. W latach 1919–1924 odnowił i przekształcił pałac Radziwiłłów przy Krakowskim Przedmieściu na siedzibę Rady Ministrów, pałac Raczyńskich przy ulicy Długiej dla Ministerstwa Sprawiedliwości oraz pałac Ossolińskich przy ulicy Wierzbowej dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przywrócił także pierwotny klasycystyczny wygląd pałacowi Staszica (1924–1926).

Inne warszawskie projekty Lalewicza to m.in. budynek firmy Ericsson przy Alejach Ujazdowskich (1925), budynki DOKP przy ulicy Wileńskiej (1927–1928), gmach Banku Rolnego przy ulicy Nowogrodzkiej (1927–1928), gmach Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ulicy Targowej (1928–1929), Instytut Geologiczny przy ulicy Wiśniowej (1923–1930).

Marian Lalewicz zajmował się także projektowaniem domów i willi. W latach 1921–1923 wybudował zespół domów mieszkalnych Pocztowej Kasy Oszczędności przy ulicach: Brzozowej, Celnej i Bugaj, a w latach 1923–1925 kamienicę przy ulicy Mokotowskiej 51/53.

Poza Warszawą Lalewicz zaprojektował m.in. gmach Banku Polskiego w Kaliszu, Siedlcach, Sosnowcu i Tomaszowie (1924–1926), szpital wojskowy w Oksywiu (1930), koszary Marynarki Wojennej w Gdyni (1927). Przykładem architektury kościelnej Lalewicza jest projekt kościoła garnizonowego w Gdyni (1935–1939).

Projekty i realizacje w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie Marian Lalewicz zaprojektował budynek Państwowego Banku Rolnego przy ulicy Chopina 6 (1932–1934), obecnie gmach NBP. Modernistyczny budynek charakteryzuje się kubistyczną bryłą o wyraźnych pionowych podziałach, z wysuniętą do przodu częścią środkową i dużymi prostokątnymi oknami. Naroża budynku zostały ozdobione boniowaniem.

Inny projekt architekta to przekształcenie i dostosowanie do potrzeb uczelni tzw. koszar świętokrzyskich na gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego przy Alejach Racławickich (1921–1922).

Lalewicz przebudował także kościół akademicki pw. Świętego Krzyża przy ulicy Radziszewskiego (1934–1935). Z dawnej świątyni pozostały tylko dolne partie muru i renesansowy plan. Bryła kościoła nabrała jednak cech modernistycznych. Lalewicz zredukował elementy barokowe, zastosował odcinkowe tympanony, pseudopilastry podtrzymujące gierowane gzymsy, zaakcentował oś fasady.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Bartoszewicz W., Buda na Powiślu, Warszawa 1966.
  • Błotnicka-Mazur E., Między profesją a pasją. Życie i twórczość Bohdana Kelles-Krauzego, Lublin 2010.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Lublin 1976.
  • Gawarecki H., Lublin i okolice: przewodnik, Warszawa 1980.
  • Krzyżanowska H., Lalewicz M., Lalewicz Marian, [w:] Polski słownik biograficznych konserwatorów zabytków, z. 1, Poznań 2000.
  • Lameński L., Życie artystyczne Lublina 1901–2001, materiały z sesji, 21–22 września 2001, Lublin 2001.
  • Lalewicz Marian, [w:] Encyklopedia Współczesna, pod red. J. Hurwica, nr 4/28, Warszawa 1959.
  • Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
  • Łoza S., Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1983.
  • Nimojewski L., Marian Lalewicz, „Roczniki Towarzystwa Naukowego”, t. XXX, 1954.
  • Olszewski A.K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
  • Pichor S., Lalewicz, „Świat”, nr 38, Warszawa 1908.
  • Piwocki K., Historia ASP w Warszawie 1904–1964, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.
  • Podlasie i Lubelszczyzna, pod red. A. Dylewskiego, Warszawa 2008.
  • Zachwatowicz J., Lalewicz Marian, PSB, t. XVI, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.
  • Żywicki J., Urzędnicy: Architekci, Budowniczowie, Inżynierowie cywilni... Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, Lublin 2010.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe