Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Sagi skandynawskie

Saga jest gatunkiem literackim pisanym prozą, spokrewnionym z eposem rycerskim. W języku gockim słowo saega oznaczało „to, co się mówi”, „to, co się opowiada”, w nordyckim (sögur) „opowieść” lub „historię”. Wyraz jest również spokrewniony z angielskim say, czyli „powiedzieć”. Przez wieki samo słowo „saga” zyskało w językach skandynawskich szersze znaczenie. We współczesnym szwedzkim i duńskim opisuje nierealistyczne epickie utwory literackie. Folksaga w szwedzkim oraz duńskim oznacza ludową baśń nieznanego autora. Konstsaga jest szwedzkim określeniem baśni napisanej przez autora znanego, np. Hansa Christiana Andersena czy Astrid Lindgren. Sagą nazywano również współczesne nam powieści fantasy. Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena został przetłumaczony na język szwedzki pod tytułem Sagan om Ringen, czyli Saga o pierścieniu, a po islandzku HringadróttinssagaSaga o Władcy Pierścieni. Ciekawostką jest fakt, że sam Tolkien wiedział o szwedzkim tłumaczeniu tytułu swojego dzieła i nie przypadło mu ono do gustu. Najnowsze wydania zawierają już dosłowne tłumaczenie.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Początki gatunku, czyli od słowa mówionego do spisaniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Historia sag wywodzi się z długiej ustnej tradycji. Podania wędrowały z ust do ust, z pokolenia na pokolenie. Opowiadano je w długie zimowe wieczory zarówno w ubogich domach zwykłych mieszkańców Skandynawii, jak i na dworach władców. Najstarsze, czerpane z najbliższego otoczenia sagi były krótkie, aby można było je łatwo zapamiętać i powtórzyć. Ich autorzy są zazwyczaj nieznani, mieli bowiem świadomość, że odgrywają tylko podrzędną rolę kopistów, nie tworząc nic własnego, oryginalnego. Zakłada się, iż pierwsze sagi powstały już w IX wieku. Później, w XIII–XIV wieku, na Islandii spisali je na pergaminie – w języku staronordyjskim – tamtejsi klerycy. Wyjątek stanowi datowana na XII wiek Saga o Gotlandczykach, spisana po starogotlandzku. Większość rękopisów wywieziono do Danii i Szwecji w XVII wieku, ale później wróciły na Islandię.

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Już sama etymologia słowa „saga” wskazuje na to, że jest ona pisana głównie w celu ustnego jej wygłaszania. Toteż sag powinno się przede wszystkim słuchać, a nie tylko je czytać. Styl doskonale pasuje do ich charakteru – jest naturalny, spokojny, chłodny, klasyczny. Język sag nie zmienia się bez względu na doniosłość opisywanych wydarzeń – wciąż cechuje go ten sam nieafektowany, chłodny spokój, maksymalna prostota stylu oraz nadzwyczaj parataktyczny dobór wyrazów. W sagach skandynawskich panuje ten sam nastrój surowej grozy, którym odznaczają się podania i mityczne pieśni Skandynawów. Sagi są ponure, pełno w nich srogich czynów, nadzwyczajnych zdarzeń. Przykładem może być krótki fragment sagi O Gudrun:

 

„Ale An wbiegł do szałasu nagle i niepowstrzymanie tarczą osłonił głowę, węższym końcem zwróciwszy ją do przodu. Bolli ciął go Kąsaczem Nóg, odciął koniec tarczy i rozłupał mu głowę aż do bark. An padł martwy na miejscu. Za czym wszedł Lambi, trzymał tarczę przed sobą, a miecz wyciągnięty w dłoni. Tejże chwili wyrwał Bolli miecz swój z rany, przy czym tarcza jego uchyliła się na stronę. Wówczas Lambi pchnął Bolliego w udo i zadał mu dużą ranę. Bolli ciął nawzajem Lambiego w ramię i miecz zsunął się po nim na dół. Lambi był niezdolny do końca walki i nigdy już, do końca życia, ramię jego nie było do końca wygojone”.
 

Najbardziej typową cechą sag jest obiektywizm, surowo przestrzegany od początku do końca utworu. Opowiadający nie wyraża swojego zdania, lecz przedstawia samą treść, nawet osoby charakteryzując tylko za pośrednictwem tego, co mówią i czynią. Brak jest moralnych ocen postaci, wyrażania przez autora sympatii czy niechęci, moralizowania. Inną rzucającą się w oczy cechę stanowi szczegółowe charakteryzowanie głównych osób: dokładnie przedstawia się ich pochodzenie, cechy fizyczne oraz przymioty ducha, natomiast bardzo pobieżnie wzmiankuje się o miejscu i naturalnym tle akcji sagi. Oto przykładowy fragment z Sagi o Torstenie obitym:

 

„W Dolinie Słonecznej mieszkał Torarin, stary człowiek z osłabionymi oczami. Był Wikingiem w swej młodości i jeszcze w podeszłym wieku był dość nieprzystępny. Miał on syna imieniem Torstein. Ten był duży, mocny i z usposobienia spokojny, a pracował w gospodarstwie ojcowskim za trzech. Torarin był dość ubogi, ale miał dużo oręża”.

 

Sagi ściśle trzymają się rzeczywistości, a ich surowy – wręcz zimny – klimat nadaje im powagę. Z tych samych przyczyn Grecy, wychowani na homeryckich rapsodach, sięgali w swojej dramaturgii po mity. Do typowych cech sag należy też wprowadzanie wieszczych snów. Innym charakterystycznym rysem jest brak tytułów sag, określa się je zazwyczaj imieniem głównego bohatera.

Tematyka sagBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Sagi przedstawiały życie pierwszych Skandynawów pomiędzy IX a XI wiekiem, czasy ich wędrówek, opisywały władców lub traktowały o magii, duchach, czarach i pogańskich rytuałach. Przyjmuje się, że sagi, które powstały do 850 roku, prezentowały daleką przeszłość, te stworzone w latach 850–1110 przedstawiały głównie niedawne wydarzenia (najwięcej powstawało wtedy sag rodowych), natomiast napisane po 1110 roku opisywały zdarzenia teraźniejsze.

 

Ze względu na tematykę sagi dzieli się na pięć grup: królewskie, islandzkie, rycerskie, bohaterskie oraz tzw. współczesne.

 

Sagi królewskie, zwane też historycznymi, spisano na Islandii i w Norwegii pomiędzy XII a XIV wiekiem, a są one poświęcone władcom norweskim i duńskim sprawującym rządy w IX–XII wieku. Opisują one wydarzenia rozgrywające się od terenów obecnej Rosji aż po Dublin, najczęściej jednak akcja toczy się w państwa leżących nad Morzem Bałtyckim. Można tu wymienić Księgę Królów Snorriego Strulussona, Opowieści o królach norweskich, Dzieje krewnych Kanuta, przedstawiające dzieje królów duńskich, Sagę dziejową z Orkadów i Sagę o Jomsburgu, zawierającą opowieści związane m.in z Polską. Twórcy tych opowieści opierali się na pieśniach bohaterskich i na pamięci uczestników zdarzeń, zatartej nieraz przez tradycję. Stąd bierze się wiele niedokładności, zwłaszcza typowe mieszanie osób. I tak np. Mieszko I i Bolesław Chrobry występują jako jedna postać – Burisleif, to samo dotyczy Ottona II oraz Ottona III w Niemczech. Sagi te stanowią drugorzędne źródło do poznania dziejów, jednak są cenne z uwagi na ubóstwo wiadomości z tamtych czasów i na sposób patrzenia i ujmowania rzeczy przez opowiadacza.

 

Sagi islandzkie (Íslendinga sögur) dotyczą lat od ok. 900 do 1030. Wiele z nich jest również znanych jako sagi rodzinne/rodowe. Odnoszą się do czasów, kiedy na Islandię docierali pierwsi stali osadnicy i zaczynała się kształtować państwowość. Spisali je głównie anonimowi autorzy pomiędzy XII a XIII wiekiem. Opowiadają one dzieje wielkich rodów islandzkich oraz przedstawiają zmagania i konflikty pośród społeczności drugiej i trzeciej generacji islandzkich osadników. Są najbardziej charakterystycznymi tworami literatury islandzkiej. Do sag rodowych zalicza się również grupę siedmiu podobnych im sag z Grenlandii (odkrytej w 980 roku) i z Wysp Owczych. Wszystkie te sagi dzielą się na wielkie i mniejsze. Tych pierwszych jest pięć – każda ma objętość pokaźnego tomu (są to: O Skaldzie Egilu, O Njalu Białym, O Grettirze wywołańcu, O ludziach z doliny Rzeki Łososiowej oraz O Goddem Snorrim). Sagi mniejsze są trzydzieści cztery, m.in. O Gudrun czy O Gunluagu wężowym języku. Styl tych sag jest prosty, nieporadny, jak w starych klechdach. Przeważają zdania główne. Charakterystyczny jest brak liryzmu.

 

Na sagi rycerskie składają się przekłady i przeróbki romansów i francuskich „pieśni o czynie” chansons de geste. Przykładem może być Saga o Karolu Wielkim (Karlamagnús saga) i Saga o Tristanie i Izoldzie (Trístrams saga ok ĺsondar). Przez Norwegię do Islandii dotarły średniowieczne powieści rycerskie z Anglii, Francji, Niemiec południowych, a także Danii – oczywiście nie w książkach, a dzięki skaldom i ówczesnej podróżującej młodzieży. Po dotarciu na Islandię przybrały formę sag. Stało się to dopiero w XIII wieku. Sagi z tej grupy mają charakter odmienny od poprzednich, są oparte na fantazjach dalekich od wydarzeń rzeczywistych stanowiących ich podstawę, a opowiadacz nie znał ich z autopsji. Sagi bohaterskie były inspirowane mitologią germańską, np. Saga rodu Wölsungów.

 

Sagi tzw. współczesne powstały w XII i XIII wieku. Zostały napisane wkrótce po wydarzeniach, które opisują. Koncentrowały się wokół postaci wodzów i biskupów współczesnych autorom, z których nie wszyscy byli anonimowi. Większość sag współczesnych znalazła się w dziele Sturlunga saga.

 

Opracowała: Magdalena Mackiewicz

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bibliografia

  • Górski A. (oprac.), Sagi islandzkie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960.
  • Tegner E., Frithiofowa saga, przeł. i wstęp S. Wałęga, Biblioteka Narodowa, seria II (tom 108), Wrocław 1957.
  • Urbańczyk P., Zdobywcy północnego Atlantyku, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
  • Ziętowski S., Laxdæla saga, Biuletyn „Islandia” 2006, nr 4.
  • Ziętowski S., Saga o Njálu, Biuletyn „Islandia” 2006, nr 4.

 

Strony internetowe

http://www.islandia.org.pl/