Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Marian Lutosławski (1871–1918)

Inżynier mechanik, elektryk, pionier polskiej techniki, działacz społeczny. W Lublinie wybudował wg technologii François Hennebique'a mosty: na Kalinowszczyźnie (1908) oraz przy ul. Zamojskiej (1909). 

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻyciorysBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Marian Lutosławski urodził się 20 marca 1871 roku w Drozdowie jako syn Franciszka Lutosławskiego i Pauliny Szczygielskiej. Miał pięcioro braci – Wincentego, Stanisława, Jana, Kazimierza, Józefa. W 1894 roku ukończył Politechnikę w Rydze, z tytułem inżyniera mechanika, a dwa lata później uzyskał tytuł inżyniera elektronika na Politechnice w Darmstadzie. Po studiach zamieszkał w Warszawie. W 1898 roku ożenił się z Marią Zielińską, z którą miał dwóch synów – Franciszka i Zbigniewa, oraz dwie córki – Hannę i Zofię.

Początkowo pracował jako nauczyciel w Szkole Rotwanda i Wawelberga w Warszawie (później Politechnika Warszawska). W 1902 roku założył biuro projektowo-montażowe. Przyczynił się do powstania w 1898 roku Stowarzyszenia Techników w Warszawie oraz kilka lat później Koła Żelbetników działającego w ramach Stowarzyszenia Techników. W 1899 roku pełnił funkcję sekretarza Delegacji Elektrotechnicznej.

Oprócz działalności inżynierskiej był także aktywnym społecznikiem, współinicjatorem rady Banku Towarzystw Spółdzielczych, współtwórcą Polskiej Macierzy Szkolnej i działaczem Narodowej Demokracji. Na początku I wojny światowej brał udział w powstaniu Komitetu Obywatelskiego i Polskiego Komitetu Pomocy Sanitarnej. W 1915 roku został delegowany do Moskwy jako pełnomocnik Komitetu Obywatelskiego i PKPS. Zajmował się wówczas organizowaniem pomocy dla ludności polskiej wysiedlonej z Kongresówki, wspierał polskie szkoły, szpitale oraz warsztaty. Był członkiem Ligii Narodowej, w 1917 roku uczestniczył w zjeździe emigracji polskiej w Lozannie. W 1918 roku został aresztowany pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej. W dniu 5 września 1918 Marian Lutosławski został rozstrzelany w Moskwie. 

Charakterystyka osiągnięćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Marian Lutosławski był wybitnym naukowcem, pionierem i patriotą. Stworzył fundamenty dla wielu współczesnych działów techniki polskiej. Interesował się elektroniką prądów przemiennych trójfazowych, opierając się na poglądach elektrotechnika Michała Doliwo-Dobrowolskiego.

Jako pierwszy w zaborze rosyjskim naukowo i praktycznie opracował zagadnienie konstrukcji żelbetowych, których nazwę wprowadził do słownika technicznego. Lutosławski rozpowszechnił w Polsce system konstrukcji żelbetowej François Hennebique'a (francuskiego inżyniera, który swoją teorię łączenia betonu z wkładkami stalowymi opatentował w 1892 roku). Lech Królikowski w swoim artykule dla „Przeglądu Technicznego”, scharakteryzował twórczość Lutosławskiego, stwierdzając, że może on „uchodzić za typowego przedstawiciela pozytywizmu polskiego. Przez całe swoje życie realizował hasło pracy organicznej. Była to praca od podstaw, od fundamentów prawie w każdej dziedzinie, której się imał”1.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1896 – podręcznik O zastosowaniu prądów zmiennych o wysokim napięciu do celów motorycznych;
1900 – podręcznik Prąd elektryczny – jego wytwarzanie i zastosowanie;
1900 – projekt elektrowni napędzanej silnikiem spalinowym Diesla dla zespołu hotelu Bristol w Warszawie;
1907 – podręcznik Nowy system głębokiego fundamentowania na gruntach niepewnych;
1908 – podręcznik Pale betonowe SIMPLEX do fundamentowania na gruntach niepewnych;
1908 – projekt mostu nad Bystrzycą na Kalinowszczyźnie w Lublinie;
1909 – projekt mostu nad Bystrzycą przy ul. Zamojskiej w Lublinie.

Projekty i realizacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze znane projekty Mariana Lutosławskiego to instalacja elektrowni dla osiedla domów w Warszawie oraz fabryka kas ogniotrwałych „Grafit” w Warszawie. W 1900 roku zaprojektował elektrownię napędzaną silnikiem spalinowym Diesla dla zespołu hotelu Bristol w Warszawie. Była to pierwsza tego typu elektrownia w Polsce.

Marian Lutosławski propagował podstawy techniki prądów trójfazowych w Polsce. Pisał podręczniki i wykładał teorię elektryczności. W 1896 roku napisał podręcznik O zastosowaniu prądów zmiennych o wysokim napięciu do celów motorycznych, a w roku 1900 Prąd elektryczny – jego wytwarzanie i zastosowanie. Był jednym z redaktorów „Polskiego Słownika Elektrotechniki”.

Zajmował się także budownictwem. Pierwszy w Polsce opracował naukowo i praktycznie zagadnienia konstrukcji żelbetowej. Opublikował wówczas Nowy system głębokiego fundamentowania na gruntach niepewnych (1907) oraz Pale betonowe SIMPLEX do fundamentowania na gruntach niepewnych (1908).
Jego projekty to m.in. stropy żelbetowe w domu przy ul. Solec w Warszawie oraz elementy konstrukcji nośnej w kościele św. Zbawiciela w Wilnie. Aby zapewnić niezbędną do prac ilość cementu zbudował także własną wytwórnię tego surowca.

Projekty i realizacje w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie w 1908 roku Marian Lutosławski wybudował  most nad Bystrzycą na Kalinowszczyźnie (obecnie ul. Turystyczna) oraz most nad Bystrzycą przy ul. Zamojskiej w 1909 roku. Oba mosty powstały w technologii żelbetowej, na palach, według metody Hennebique’a. Są to jedyne ocalałe belkowe mosty tego typu wykonane w Europie.

Datę powstania mostu przy ul. Zamojskiej upamiętniała wmurowana tabliczka w języku polskim i rosyjskim: „Most żelazno-betonowy systemu Hennebiqua zbudowany przez inżyniera M. Lutosławskiego, Warszawa, Bohema 1” (obecnie przeniesiona do Muzeum Historii Miasta Lublina w Bramie Krakowskiej). Autorem neogotyckiej stylistyki jest Jan Heurich młodszy. W oparciu o balustradę paryskiego kościoła St. Severin zaprojektował on balustrady maswerkowe, o przęsłach rozczłonkowanych przez filary, ze sterczynami w kształcie szyszek. Skrajne przęsła zdobiły monumentalne neogotyckie fiale z latarniami. Nawierzchnię mostu stanowiła pierwotnie drewniana kostka dębowa. W 1937 roku została ona zamieniona na wykładzinę ceramiczną z klinkieru.

Podobne mosty wybudował Lutosławski jeszcze w Tuligłowach k. Krasnegostawu i w Piaskach – dziś Warszawa. Oba mosty nie istnieją.
 


Na podstawie materiałów dostarczonych przez Sławomira Karasia
opracowała Katarzyna Puczyńska.
Uzupełnienia: Joanna Zętar

 

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. L. Królikowski, Marian Lutosławski. Szkice historyczne, „Przegląd Techniczny. Innowacje” 1975, nr 3, s. 30–31.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Charciarek M., Twórcy architektury betonowej – „kompozytorzy”, Repozytorium Politechniki Krakowskiej, Kraków 2008.
2. Czerepińska J., Most na Bystrzycy, Lublin 1995.
3. Czerepińska J., Most – zabytek, „Kurier Lubelski” 1973, nr 100, s. 3.
4. Dybek A., Żelbetowa perełka, „Gazeta w Lublinie”, 2006.
5. Karaś S., Gazda L., Inżynier Marian Lutosławski i jego mosty w Lublinie, „Drogownictwo” 2004, nr 2.
6. Karaś S., Mandecka H., Kowieska K., Mosty zabytkowe – szanse ochrony na przykładzie powiatu Biała Podlaska w województwie lubelskim, „Drogownictwo” 2008, nr 11.
7. Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, pod red. Jadwigi Czerepińskiej, Grażyny Michalskiej, t. I, cz. II, 1995.
8. Koziejowski W., Lublin – most na rzece Bystrzycy, badania historyczne i rekonstrukcja wystroju z wytycznymi konserwatorskimi, Lublin 1989.
9. Koziejowski W., Badania historyczne i koncepcja architektoniczna rekonstrukcji wystroju z wytycznymi konserwatorskimi. Lublin – most na Bystrzycy, Lublin 1989.
10. Królikowski L., Marian Lutosławski. Szkice historyczne, „Przegląd Techniczny. Innowacje” 1975, nr 3, s. 30–31.
11. Kubiatowski, J., Marian Lutosławski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 152–153.
12. Nowy most, „Ziemia lubelska” 1908, nr 166, s. 3.
13. Ponarski Z., Moskiewskiej przygody rotmistrza Wieniawy ciąg dalszy, „Nowy Kurier” 2009, nr 21, s. 8.
14. Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.