Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Place w Lublinie – kalendarium

Plac to otwarta, niezabudowana przestrzeń na obszarze miasta lub osiedla, związana najczęściej z ważnymi ulicami i ujęta w obudowę architektoniczną, rzadziej ograniczona ścianą zieleni lub otwarta na krajobraz. Formy placów zależą od ich funkcji, wielkości miast i czasu ich kształtowania oraz przyjętej konwencji kompozycyjnej.

Plac Zamkowy W Lublinie. Widok od strony Alei Tysiąclecia.
Plac Zamkowy W Lublinie. Widok od strony Alei Tysiąclecia. (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Czasy prehistoryczneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

3200–2500 p.n.e. – pierwsze ślady osadnictwa na terenie placu Po Farze.

IX wiek–I połowa XI wiekuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zabudowa mieszkalna na terenie placu Po Farze.

II połowa XI wieku–XII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Powstanie na placu Po Farze cmentarzyska o cechach chrześcijańskiej nekropolii przykościelnej.

XIII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1282 – zwycięstwo Leszka Czarnego nad Jadźwingami i legendarny cudowny sen przed bitwą, który zainspirował go do ufundowania kościoła pw. św. Michała na placu Po Farze.

XIV wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

I połowa XIV wieku – przebudowa zlokalizowanej na placu fary św. Michała w stylu gotyckim.
1342–1370 – lokacja miasta na prawie magdeburskim i otoczenie go pierścieniem murów obronnych. Jedna z furt w murach znajdowała się w miejscu obecnej Wieży Trynitarskiej na placu katedralnym.

XV wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ozdobienie fary św. Michała wysoką wieżą.

XVI wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Funkcjonowanie na końcu ulicy Rybnej targu na ryby, od którego wzięła ona swoją nazwę.
Rozwój dzielnicy żydowskiej na terenie Podzamcza (głównie w miejscu dzisiejszego placu Zamkowego).
Podniesienie fary św. Michała do godności kolegiaty.
1586 – rozpoczęcie budowy kościoła i kolegium jezuickiego na placu katedralnym.

XVII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1610–1619 – budowa klasztoru i kościoła karmelitów bosych przy Korcach (dziś ratusz przy placu Władysława Łokietka).
1611 – likwidacja wałów i zasypanie fos przed Bramą Krakowską, ukształtowanie na tym miejscu placu targowego Korce (dziś plac Władysława Łokietka).

XVIII wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1751 – rozpoczęcie nieukończonej budowy kościoła trynitarzy przy placu Rybnym.
1752 – pożar budynków jezuickich na placu katedralnym i ich odbudowa (ukończona dwa lata później) z ujednoliceniem elewacji w stylu późnobarokowym.
Po 1795 – w domu pod nr. 28 przy ulicy Szerokiej (dziś plac Zamkowy, między kamienicami nr 10 i nr 8a) swój dwór założył Jakub Izaak Horowic-Szternfeld, zwany Widzącym z Lublina.

XIX wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

I ćwierć XIX wieku – utworzenie placu targowego u zbiegu traktów do Krakowa i na Ruś Czerwoną (dziś plac Wolności).
1803 – zniszczenie przez pożar kościoła karmelitów przy placu Korce.
1818 – rozbiórka trzech skrzydeł kolegium jezuickiego i utworzenie na ich miejscu monumentalnego placu (plac katedralny).
1819 – nadbudowanie dzwonnicy nad dawną furtą klasztoru jezuitów (Wieża Trynitarska).
1823 – zmiana nazwy ulicy i placu Korce na Królewską (w związku z wizytacją Lublina przez cara Aleksandra I).
1824 – zakupienie nieukończonego kościoła trynitarskiego na placu Rybnym przez Jana i Teklę Pawęczkowskich z przeznaczeniem na funkcje mieszkalne. Po przebudowie w stylu klasycystycznym budynek zaczęto nazywać pałacem Pawęczkowskiego.
1827–1828 – przebudowa ruin kościoła karmelitów przy placu Królewskim na siedzibę magistratu.
Lata 40. – modernizacja ulicy Królewskiej i placu katedralnego (nowy bruk i trotuary).
1846 – rozebranie fary św. Michała, fragmentu murów i umocnień obronnych w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, oraz mieszkalnej kondygnacji strychowej dawnego Domu Wikariuszy.
10 sierpnia 1855 – rozpoczęcie budowy dworca PKP.
1857 – przeznaczenie placu Po Farze na skwer miejski.
1863–1918 – przekształcenia placu katedralnego (wzmocnienie skarpy murem oporowym, ustawienie posągu Matki Bożej, wybudowanie schodków w kierunku ulicy Zamojskiej).
III ćwierć XIX wieku – przeniesienie targu z placu Targowego za magistrat i zmiana nazwy placu na Bernardyński (od znajdującego się przy nim kościoła).
1874 – wybudowanie schodów (dziś Zaułek Hartwigów) prowadzących z placu Rybnego w dół, do ulicy Kowalskiej.
1893–1894 – rozbudowa dworca PKP według projektu inż. Jana Albrychta w związku z otwarciem Kolei Nadwiślańskiej (1877).
1899 – wzniesienie na placu Bernardyńskim wieży ciśnień dla zakładanego wówczas wodociągu.

XX wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1924–1925 – przebudowa dworca PKP w eklektycznym stylu dworkowym wg projektu inż. Romualda Müllera.
1925 – zmiana nazwy plac Królewski na plac Króla Łokietka.
1928 – przebudowa placu Dworcowego, m.in. obniżenie jego poziomu o ok. 1,20 m.
1937–1938 – odsłonięcie fundamentów fary św. Michała
1938–1939 – poważne uszkodzenie katedry i innych budynków pojezuickich w wyniku działań wojennych.
1942 – likwidacja lubelskiego getta, wyburzenie dzielnicy żydowskiej, zamordowanie przez Niemców ponad setki dzieci z ochronki na placu Po Farze.
1944–1970 – użytkowanie budynku plebanii na placu Po Farze przez dom starców, a następnie (od 1947) przez dom dziecka.
1945 – rozebranie zniszczonej podczas wojny wieży ciśnień na placu Wolności i korekta ukształtowania placu.
1947–1950 – odbudowa katedry wg projektu Czesława Gawdzika, zrekonstruowanie portyku sześciokolumnowego z początków XIX wieku.
1947–1952 – odbudowa zniszczonego podczas wojny ratusza przy placu Władysława Łokietka z zachowaniem dawnej, klasycystycznej szaty zewnętrznej.
1954 – obchody X-lecia PRL: utworzenie na miejscu dawnej ulicy Szerokiej placu Zebrań Ludowych (obecnie plac Zamkowy); chaotyczne splantowanie placu Po Farze i jego niekontrolowany podział na dwie części.
1982 – rewaloryzacja placu Po Farze z wyeksponowaniem fundamentów kościoła pw. św. Michała.
1984–86 – modernizacja budynku dworca PKP wg projektu mgr. inż. arch. Jerzego Bortkiewicza.
Lata 90. – modernizacja kompleksu dworca PKP.
1995 – ustawienie na placu Zamkowym rzeźby lwa symbolizującej czyn obrońców Lwowa z 1918 roku.

XXI wiekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

2003 – remont placu Rybnego: nowa nawierzchnia, elementy małej architektury i oświetlenia.
2004 – ustawienie na placu Wolności fontanny z brązową miniaturą wieży ciśnień.
2008 – ustawienie na placu Po Farze brązowej miniatury kościoła pw. św. Michała.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Bielesz M., Wieża odzyska blask: renowacje lubelskich zabytków, „Gazeta Wyborcza” 2009, nr 162, dodatek „Lublin”.
  • Ciepliński J., Cieplińska U., Koziejowski W., Modernizacja ulicy Królewskiej, placu przed archikatedrą lubelską w Lublinie. Projekt budowlany i wykonawczy, archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie, Lublin 2000.
  • Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Idea MEDIA, Lublin 2000.
  • Dobosiewicz M., Kogucik na wieży. Historia Bramy Trynitarskiej, „Dziennik Wschodni” 2004, nr 124, dodatek „Czas na Lublin”.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina. Przewodnik, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Lublin i okolice. Przewodnik, Sport i Turystyka, Warszawa 1980.
  • Kawałko P., Nestorowicz Z. [red.], Lublin. Przewodnik, Wydawnictwo Gaudium, Lublin 2012.
  • Kopciowski D., Plac po Farze w Lublinie, [w:] II Dni Fotografii im. Edwarda Hartwiga, Koło Fotograficzne UMCS – Grupa Fotografów Lubelskich, Lublin 2008.
  • Kowalczyk A.Z., Lipniewski J., Ulice dawnego Lublina. Królewska, „Sztandar Ludu” 1989, nr 30.
  • Koziejowski W., Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa: Apteka; Dworzec PKP; Zespół Stacji Lublin, Lublin 1990.
  • Mitrus E., Początki kościoła św. Michała w Lublinie, [w:] Lublin przez wieki. Szkice z badań archeologicznych, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Lublin 2004.
  • Moczydłowski K., Modernizacja Dworca PKP w Lublinie, Przedsiębiorstwo Państwowe Biuro Projektów Kolejowych 1994.
  • Niedbał A., Plac Marzeń, „Gazeta Wyborcza” 2003, nr 186.
  • Smaga D., Fara gotowa, plac się zmieni, [online] http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20081212/LUBLIN/808192367, 12.12.2008, [dostęp:] 28.02.2013.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Dokumentacja naukowo-historyczna wodociągu staromiejskiego w Lublinie, PP Pracownie Konserwacji Zabytków o/Lublin, Pracownia dokumentacji naukowo-historycznej, Lublin 1987.
  • Wyszkowska H., Wieża ciśnień i jej miniatura, „Zoom”, kwiecień 2006, s. 4–5.
  • Wyszkowska H., Kolegium jezuickie na placu Katedralnym, „ZOOM” 2006, nr 4.
  • Wyszkowski M., Plac Władysława Łokietka, „Gazeta w Lublinie”, dodatek „Weekend” 1992, nr 6.
  • Załuski M., Przebudowa Placu Zamkowego w Lublinie, archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie, Lublin 1995.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Audio

Inne materiały

Słowa kluczowe