Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Grodzka 13 w Lublinie

Historia nieruchomości zlokalizowanej w Lublinie przy ulicy Grodzkiej 13.

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dawny numer policyjny: 109

Numer hipoteczny: 72 bądź 673 b

Numer przed 1939: Grodzka 13

Numer po 1944: -

Numer obecny: Grodzka 13

Grodzka 13 na mapie Lublina z 1928 roku

Historia budynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Właściciele

dane z dnia 12.X.1896 - Ochronka Żydowska [?]

1915 - Gliklich Mendel

dane z dnia 12.X.1936 - Gliklich Rubin-Mendel, s. Pinkwasa

Lokatorzy według wyznania, płci i wieku w 1941 roku

Ogólna ilość mieszkańców 71

Chrześcijan 9

Żydów 62

Mężczyzn 21

Kobiet 26

Dzieci do lat 6 włącznie 8

Dzieci do lat 7-18 włącznie  16

Mieszkańcy nieruchomości według zawodu w 1941 roku

Robotnicy: 1 (na parterze), 1 (na poddaszu), 2 (w oficynie).

Kupcy i przemysłowcy: 2 (na piętrze).

Rzemieślnicy: 2 (na parterze), 1 (na piętrze).

Bez zawodu: 1 (na poddaszu).

Dodatkowe informacje

Inspekcja budowlana, sygn. 1667

- Zarządzenie wykonania robót budowlanych z dnia 20.I.1937 r., nakazujące podjęcie robót w celu usunięcia uchybień stwierdzonych podczas oględzin budynku przy ul. Grodzkiej 13 w dniu 16.XII.1936 r. do dnia 15.V.1937 r. Adresatem pisma jest Gliklich Rubin.

- Odwołanie do Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie za pośrednictwem Zarządu Miejskiego w Lublinie od zarządzenia o wykonanie robót budowlanych z dnia 20.I.1937 r. Pismo zawiera m. in. prośbę o przedłużenie terminu wykonania remontu o 3 lata ze względu na podeszły wiek właściciela nieruchomości przy Grodzkiej 13 (80 lat). Odwołanie sporządzone zostało w dniu 03.II.1937 r. przez Rubina Gliklicha.

- Protokół oględzin sporządzony dnia 27.IV.1939 r. przez Zarząd Miejski w Lublinie, Wydział Budownictwa, Oddział Inspekcji Budownictwa a dotyczący domu przy ul. Grodzkiej 13 należącego do Gliklicha Rubina Mendla, s. Pinkwasa w obecności właściciela.

- Pismo z dnia 04.VII.1939 r. wystosowane do Pana Prezydenta Miasta Lublina zawierające deklarację mistrza mularskiego o podjęciu się wykonania robót mularskich tynkowania domu w budynku projektowanym na nieruchomości stanowiącej własność Rubina Gliklicha, a położonej przy ul. Grodzka 13.

Opis budynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ankieta z dnia 12.X.1936

Położenie: Grodzka 13

Numer hipoteczny: 72

Właściciel: Gliklich Rubin-Mendel, s. Pinkwasa

Dozorca: Jan Rohak

Rodzaj nieruchomości: 2-piętrowy dom mieszkalny z podwórkiem, plac niebudowany, górzysty od ul. Podwale

Data rozpoczęcia użytkowania: „nabyty jeszcze przeze mnie w roku 1900”

Z jakiego materiału wykonane są budynki: z cegieł

Liczba mieszkań: 13, w tym:

- 5 mieszkań – 1 izba,

- 6 mieszkań – 2 izby,

- 2 mieszkania – 3 izby

Liczba mieszkań w suterenach: 2 mieszkania 1-izbowe

Liczba piwnic: 1

Liczba pięter: 2

System wodociągowo - kanalizacyjny: wodociąg - krany w mieszkaniach, brak urządzenia kanalizacyjnego, 2 ustępy nieskanalizowane; brak łazienek

Oświetlenie: naftowe

Ogrzewanie: 11 pieców

Liczba balkonów: 2 od frontu, 1,drewniany, od podwórza

Klatka schodowa: 1 główna od ul. Grodzkiej 13, z oświetleniem górnym i parterowymi schodami drewnianymi

Pokrycie dachu: blacha

Kiedy remontowano budynek: w 1936 roku

Czy fasada bądź cały budynek wymaga remontu: nie wymagają

Czy jest miejsce odpowiednie do urządzenia schronu przeciwgazowego: nie ma

Dane dotyczące podwórza

Wymiary: nie

Nawierzchnia: brukowana

Czy są stajnie, obory, chlewy, komórki: nie ma

Śmietnik: ruchomy

Roślinność: nie ma

Urządzenia do trzepania: jest

Jak często wywożone są nieczystości domowe i przez kogo: śmiecie wywożono prywatnie co 2 dni, a zawartość dołów ustępowych wywożono co 2 miesiące

Gdzie odpływają ścieki kuchenne: od zlewów do terenu od ul. Podwale

Karta realności z dnia 08.I.1941 r. [Inspekcja budowlana, sygn. 1667]

Położenie: Grodzka 13

Powierzchnia ogółem: 325 m2

- zabudowana: 271 m2,

- niezabudowana: 54 m2

Długość frontu: 10 mb (głębokość 34 mb)

Budynek frontowy

Liczba kondygnacji: 3

- 1 główna klatka schodowa

Liczba mieszkań: 8, w tym:

- 4 mieszkania - 1 izba,

- 2 mieszkania - 2 izby,

- 2 mieszkania - 3 izby

Liczba izb: 14

Liczba piwnic: 4

Liczba suteren niemieszkalnych: -

Liczba strychów: 1

Budynek oficyny mieszkalnej

Liczba kondygnacji: 3

- 1 główna klatka schodowa

Liczba mieszkań: 3, w tym:

- 1 mieszkanie – 1 izba

- 2 mieszkania – 2 izby

Liczba izb: 6

Liczba piwnic: -

Liczba suteren niemieszkalnych: -

Liczba strychów: 1

Dopisek: S.S. Gliklich Rubin Mendel (ur. 1857 r.) Grodzka 13

PiwniceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica powstała w końcu XVI w., prawdopodobnie na planie domu zniszczonego w wielkim pożarze Lublina z 1575 r. Budynek posiada trzy kondygnacje piwnic, których układ, w stosunku do układu pomieszczeń parteru domu, jest poprzeczny. Na tej podstawie można zakładać, że pierwotnie kamienica ustawiona była szczytem do ulicy. Potwierdza to również fakt, że ściany sieni obecnej kamienicy występują bezpośrednio na sklepieniu piwnicy. Tego typu wykorzystanie starych piwnic pod budowę nowego domu to zabieg bardzo częsty w architektonicznym planowaniu lubelskiego Starego Miasta (na przykład w północnej części Kamienicy Klonowica 5, której teren zajmowały kiedyś dwa odrębne budynki).

Dość dokładny opis struktury wnętrza budowli, w tym także i „czemney piwnicze”, przytacza „Dział wieczny kamienicze Nieboszczyka P. Łukasza Smażycza Ławnika Lubelskie” z 1627 roku: „Naprzód Izba Wielka tak iako teraz sama iest w sobie y izdepka ku tyłowi poteyże stronie od Je Mści X. Proboszcza a nad to izdepką wolne będzie schowanie którey stronie się dostanie ten dział. Do teyże izby piwnicza na przodku do którey chodzenie ma bydz z ulicze tamże druga piwnicza z teyże piwnicze sklep w sieni przeciwko schodowi i płac na komore ku tyłowi po prawey ręcze idąc ku Transytu, A tył ma bydz wolny każdemu z nich y Transyty tak na gorze iako y na dole kuchnia y wschod y sień iednakże tą część komu się dostanie... będzie przegrodzyć swym własznym groszem tarcicami dębowemi albo desczkami. A to przegrodzenie ma bydz do tey piwnicze czemney na trzy łokcie y na ćwierć łokcia. Coby było chodzenie do tey piwnicze czemney” [1].

O sklepionych piwnicach wspomina także dokumentacja wizyjna z 1751 roku: „(...) Idąc zaś do piwnic pomienioney kamienicy Kasprowiczowska z dawna nazwaney widzieliśmy Drzwi nowe na zawiasach y chakach żelaznych znalezytych zamknięciem schody, y poręcze nowe iako też y  w innych piwnicach tak w wierzchnich, tudzież y głębszych schody nowe, odrzwi y drzwi nowe należycie z swoim osobnym zamknięciem sporządzone w których piwnicach sklepienia tak nad schodami iako y w samych piwnicach tudzież y ściany mieyscami nowo murowane y podmurowane” [2].

Drugą i trzecią, wybiegająca pod ulicę Grodzką, kondygnację piwnic wybudowano prawdopodobnie w 2 poł. XVIII wieku. Likwidacji uległo, usytuowane od ulicy Grodzkiej, wejście do piwnic I kondygnacji. Zamieniono je na otwór okienny, zaś wejście do piwnic usytuowano w końcowym odcinku sieni, w sąsiedztwie klatki schodowej.

W związku z postępującym przez długie lata niszczeniem obiektu, z XX wieku znane są plany zasypania części piwnic, od której to decyzji ostatecznie odstąpiono. O ogólnym stanie budynku w tym czasie dowiadujemy się z dokumentu orzeczenia technicznego z 1963 roku, wydanego w pięć lat po wpisaniu kamienicy do rejestru zabytków: „Mimo tak zniszczonych murów nośnych budynek jako całość nie znajduje się w stanie awaryjnym. (...) Oddzielny problem stanowią piwnice wydrążone w trzech kondygnacjach w różnych okresach czasu, a nie mające żadnego związku i powiązania z konstrukcją budynku. Taki system piwnic jest niezgodny z elementarnymi prawami budownictwa i nie zapewnia fundamentom i całej budowli należytej stateczności”.

Układ piwnic nie zawiera w sobie podobieństw do układu parterowej części budynku. Pierwszą kondygnację, sięgającą pierwszego traktu parteru, tworzą trzy czworoboczne pomieszczenia sklepione kolebkowo i układające się równolegle do ulicy (poprzecznie zaś do sklepień w tej części parteru). Do wschodniego pomieszczenia piwnicznego prowadzi zejście z tylnego traktu sieni. Zejście do drugiego poziomu piwnic znajduje się wzdłuż ściany zachodniej. Druga kondygnacja sięga do głębokości pierwszego traktu parteru i z poziomu pierwszej kondygnacji piwnic dostępna jest dwubiegunowymi schodami. Poziom ten tworzy jedno pomieszczenie sklepione kolebkowo, na planie wydłużonego prostokąta. Pośrodku ściany zachodniej znajduje się otwór wejściowy do ostatniej, trzeciej, kondygnacji piwnic wybiegającej na ulicę Grodzką, również założonych na planie wydłużonego prostokąta, równolegle do ulicy.

Fragmenty relacji mówionychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Aleksander Grinfeld

„Z Rynku moją rodzinę wyrzucono na ulicę Grodzką. Zrobiono to wtedy, kiedy ustalono, że Żydzi mają mieszkać w getcie. Rynek był ponad gettem, a Grodzka już była w getcie. Odległość geograficzna 300 metrów może pomiędzy jednym a drugim mieszkaniem, ale jedno było w getcie, jedno było. Niemcy, na ile ja pamiętam, ogłosili datę i nie przyszli wyrzucać z mieszkania tak jak przychodzili. Nas wyrzucili z naszego oryginalnego mieszkania, wprawdzie nie Niemcy tylko urzędnicy magistratu, którzy pracowali w urzędzie mieszkaniowym, ale pod instrukcją i wymaganiem Niemców, nie była to inicjatywa wydziału mieszkaniowego. Lokal, do którego nas przeniesiono to był lokal, który Judenrat przydzielał tym których wepchnęli do getta. To była Grodzka 13. Pamiętam że tam mieszkali jacyś znajomi mojej matki i u nich myśmy się ukrywali przez pewien czas, znaczy nie my tylko cała rodzina, a myśmy ich zamykali w tej kryjówce. Jeżeli chodzi o ukrywanie się to już było w czasie akcji kiedy wysuwano ludzi do Bełżca. Zamknęli getto i 17 marca 42 r. zaczęło się to, co nazywali wysiedlenia na wschód. To nie było tylko łapanie osób na ulicy albo wyciąganie ich z mieszkań, ale również strzelanina, bicie, mordowanie. To było ukrywanie się na poddaszu w tym samym domu w którym myśmy mieszkali tylko w innej części domu, mieszkali znajomi mojej matki i tam pozwolili nam przechować tam, a chowanka była urządzona tak, że w kuchni stała szafa i półki tej szafy można było wyjąć i przed górną część tej szafy wchodziło się na to poddasze. To poddasze, jeżeli ma pan topografię tej ulicy, to poddasze wychodziło w kierunku Podwala, znaczy że prawie nie można było widać że istnieje takie poddasze z normalnym biegu spraw w mieście. I na tym poddaszu chowali się jakieś 20-30 osób. Myśmy zamykali odkładali z powrotem te półki, zamykali tą szafę i lecieli po schodach na inne
poddasze i leżeliśmy na dachu a to znaczy ja z bratem leżeliśmy na dachu, przykryci, na czerwonym dachu, przykryci czerwonymi kołdrami watowymi i tak to były kilkakrotnie takie zamknięcie tego schowka myśmy przeprowadzali. To ukrywanie rozpoczęło się w momencie tej akcji 17 marca 42 r.”

Materiały ikonograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Inspekcja budowlana

- Plan kanalizacji i wodociągu przy ul. Grodzka 13, wł. Gliklich R., opatrzony pieczęcią Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Lublinie.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

[1] WAP w Lublinie, Akta m. Lublina 1465-1810, sygn. 32, s. 76-78.

[2] WAP w Lublinie, Akta m. Lublina 1465-1810, sygn. 52, s. 22.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Akta nieruchomości położonej w Lublinie przy ul. Grodzkiej 13, APL, sygn. 1667.

Kamienica przy ul. Grodzkiej 13 na Starym Mieście w Lublinie. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Zarządu Rewaloryzacji Zabytkowego Zespołu Miasta Lublina, opracowanie: Barbara Skibińska Sądecka, fotografie: Przemysław Maliszewski, Lublin 1985.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe