Krakowskie Przedmieście 9 w Lublinie
Pierwsza wzmianka dotycząca kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 9 pochodzi z 1667 roku. W XVII wieku była nazywana Zarzycką, a później Bawarską, od nazwisk kolejnych właścicieli. W 1971 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Kamienica położona jest w śródmieściu, w kwartale zabudowy ograniczonym ulicami Krakowskie Przedmieście, Staszica, Zieloną i Świętoduską. Usytuowana jest w zwartej zabudowie, zwrócona elewacją na południe.
Funkcje
Pierwotnie kamienica pełniła funkcje mieszkalne i handlowo-usługowe, zaś obecnie tylko usługowo-handlowe.
Kalendarium
1667 – własność Jakuba Zarzyckiego;
lata 80. XVII – własność Adama Bawarskiego;
1689 – część budynku należy do zakonu Jana Bożego, a reszta do Kazimierza Bawarskiego;
1711 – Marianna Henrici przekazuje część budynku Annie Elżbiecie Wulcównie;
1721 – kamienicą zarządzają opiekunowie nieletnich dzieci Marianny Henrici;
1776 – zakup nieruchomości od Stefanowskich przez Michała i Teofilę Gałeckich;
1804–1806 – sprzedaż przez dzieci Gałeckich kamienicy Adamowi i Franciszce Kowalewskim;
1842 – budynek dziedziczy Joanna z Goldmanów Spiska;
1849 – własność Fryderyka Krenna;
1861 – własność Franciszka Pióro;
1862 – własność Nathama Mullera;
1863 – własność Rywki Wajnberger;
1880 – własność Szlomy Lewinsztejn;
1886 – własność Sulima Kenzilbera;
1909 – własność Ity Wajnberg, Rejli Goldberger, Róży Ginis, Sury Rozengarten;
1913 – współwłaściciele odkupują części należące do Sury Rozengarten i Róży Ginis;
1919 – Izaak i Judka Wajnberg dziedziczą po matce;
1919 – od Izaaka Wajnberga i Rejli Holbergerowej odkupują ich części Flajszerowie;
1938 – budynek w spadku otrzymuje wakujący po Chaimie Flajszerze;
1967 – przebudowa parteru kamienicy;
1971 – wpisanie budynku do rejestru zabytków;
1975–1976 – przekształcenie tyłu kamienicy i budowa wewnętrznej klatki schodowej.
Historia budynku
Pierwsza wzmianka dotycząca częściowo murowanej kamienicy pochodzi z 1667 roku. Wówczas była nazywana lapidea Zarzecka albo Zarzycka od nazwiska właściciela, którym był Jakub Zarzycki. Po jego śmierci nieruchomość otrzymali w spadku Anna i Tomasz Majorscy, którzy przekazali ją Janowi z Targowiska Gałęzowskiemu. Właścicielem pewnej części kamienicy w tym czasie był również Jan Folkman. W latach 80. XVII wieku należała do Adama Bawarskiego, skąd pochodzi utrzymująca przez dość długi czas nazwa Bawarska albo Babarska. W 1689 roku po śmierci Bawarskiego część kamienicy przeszła w ręce zakonu Jana Bożego. Głównym spadkobiercą zadłużonego budynku został jednak Kazimierz Bawarski, syn zmarłego. Siostra Kazimierza, Marianna, zamężna za Jerzym Henricim również starała się o część spadku po rodzicach, pomimo tego, że wcześniej otrzymała browar znajdujący się przy ulicy Kowalskiej. W 1690 roku budynek był częściowo drewniany. W 1711 roku spadkobierczyni Henricich, Marianna, przelała część praw do kamienicy na Annę Elżbietę Wulcównę – córkę Jerzego Henriciego z drugiego małżeństwa. Ostatecznie na mocy testamentu spisanego w 1721 roku przez Mariannę kamienica Henrycowska przeszła w ręce opiekunów jej nieletnich dzieci, którymi byli małżonkowie Wierzbicowie. Około połowy XVIII wieku prawa do kamienicy posiadali obok potomków Bawarskich, również małżonkowie Kaleccy. W 1776 roku od bliżej nie rozpoznanych Stefanowskich odkupili kamienicę Michał i Teofila Gałeccy. W tym czasie kamienica była już dwukondygnacyjnym, podpiwniczonym budynkiem. W latach 1804–1806 dzieci Gałeckich, tj. Marcin, Tekla i Józefa, odsprzedały swoje części Adamowi i Franciszce Kowalewskim. Stopniowo kupowali oni pozostałe części obiektu i stali się jedynymi jej właścicielami. Po śmierci Franciszki Kowalewskiej w 1842 roku nieruchomość odziedziczyła Joanna z Goldmanów Spiska. Wtedy na działce była tylko wydłużona kamienica pokryta gontem. W 1849 roku kupił ją Fryderyk Krenn, a po nim odziedziczyły ją jego dzieci. W 1861 roku nieruchomość kupił Franciszek Pióro, zaś rok później Natham Muller. Do II wojny światowej kamienica przechodziła z rąk do rąk, a jej właścicielami byli: od 1863 – Rywka Wajnberg; od 1880 – Szloma Lewinsztejn; od 1886 – Sulim Kenzilber; od 1909 – Ita Wajnberg, Rejla Goldberger, Róża Ginis, Sura Rozengarten. W 1913 roku współwłaściciele odkupili część Sury Rozengarten i Róży Ginis; w 1919 roku Izaak i Judka Wajnberg dziedziczyli po matce; w 1919 roku od Izaaka Wajnberga i Rejli Holbergerowej odkupili ich części Flajszerowie; w 1938 roku budynek w spadku otrzymał wakujący po Chaimie Flajszerze. W 1967 roku dokonano przebudowy parteru kamienicy, umieszczając w nim sklep obuwniczy, zaś w latach 1975–1976 przekształcono tył budynku przez budowę wewnętrznej klatki schodowej. W 1971 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków.
Opis budynku
Kamienica jest zbudowana na planie wydłużonego prostokąta. Od frontu jest trójkondygnacyjna, zaś od tyłu dwu- i czterokondygnacyjna. Pod całym budynkiem mieszczą się w pięciu traktach piwnice, które są częściowo użytkowane.
Fasada kamienicy jest trójkondygnacyjna i trójosiowa, umieszczona na gładkim cokole. Parter jest boniowany. Na każdej z kondygnacji znajdują się różnej wielkości prostokątne okna. W pionie fasada jest podzielona dwoma pasami gierowanego fryzu, ozdobionego prostokątnymi leżącymi płycinami, a na drugim piętrze są wypełnione sztukateriowym motywem arabeski. Okna na pierwszym piętrze umieszczone są w prostokątnych obramieniach, z nadprożami na zdobnych konsolach. Fasada jest zwieńczona dekoracyjnym belkowaniem, o gładkim fryzie i mocno wybitym do przodu gzymsie umieszczonym na dekoracyjnych wolutach zdobionych akantem. Pola między wolutami wypełnione są płaskorzeźbionymi rozetami.
Elewacja tylna jest gładka dwuosiowa, trójkondygnacyjna i podzielona wąskimi gzymsami. Wieńczy ją zdwojony gzyms koronujący o złożonym profilu z pięciu identycznych listewek zabezpieczonych dachówką.
Wnętrze
Pierwotny układ wnętrza został całkowicie zatarty w wyniku przeprowadzonej generalnej przebudowy w latach 70. XX wieku.
Literatura
Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta miasta Lublina 1465–1810, sygn. 107, k. 86.
APL, Akta miasta Lublina 1810–1915, sygn. 7069.
Karta ewidencyjna zabytków, maszynopis w archiwum WUOZ w Lublinie.
Michalska G., Kamienica przy ul. Krakowskie Przedmieście 9 / Zielona 6. Rozpoznanie historyczne i konserwatorskie, maszynopis w posiadaniu WUOZ w Lublinie, sygn. 2016, Lublin 1992.