Cyrulicza 4 w Lublinie (obecnie Cyrulicza 4 i Furmańska 10)
Historia nieruchomości zlokalizowanej w Lublinie przy ulicy Cyruliczej 4, obecnej Cyruliczej 4 i Furmańskiej 10.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Dawny numer policyjny: 385, 386
Numer hipoteczny: 812, 243, 244, 162026
Numer przed 1939: Cyrulicza 4 / Furmańska 10
Numer po 1944: -
Numer obecny: Cyrulicza 4 i 6 / Furmańska 10
Cyrulicza 4 na mapie Lublina z 1928 roku
Cyrulicza 4 na panoramie Lublina z lat 30.tych XX wieku
Funkcje
Lokale handlowe i rzemieślnicze w latach 1918-1941:
Księga Adresowa Polski, 1928 r.
Berszlak Sz. - blacharze
Bess Daniel - sklep spożywczy, kolonialne artykuły
Bess Józef - owocarnie
Borensztajn Josek - galanteria
Feld Ber. - manufaktura
Frajndlich Maria - cukiernicze wyroby/sprzedaż, wody gazowe/sprzedaż, cukry
Gayer Majer dr. - lekarze
Holcblat Icek i Perlow Szyja - manufaktura
Keller Chaim - spożywcze artykuły, handel kolonialny
Kerszenbaum Mosz. - trykotaże / fabryki
Kohen Herc - manufaktura
Korc Abram Hersz - galanteria
Marchewka Szymon - bławaty
Rubinsztajn Abram i Rojs Szloma - dodatki krawieckie, manufaktura
Spółka Ekspedycyjna Sp. z o. o.
Sztulman Chil Majer - manufaktura
1928 - Cudyk Wajcenfeld - wypiek wafli i wyrób lodów
Aml 1918-1939, sygn. 2632
1929 - Szymon Marchewka - jadłodajnia
1929 - Estera Cobol (a następnie Aron Jeleniewicz) – jadłodajnia i piwiarnia
- jadłodajnia i piwiarnia, nowootwarta,
- „Należy zaprowadzić: szafy dla bielizny, spluwaczki, wycieraczki do nóg, szatnię, umywalnię, naczynia stołowe, płuczkę mechaniczną do mycia szklanek, gablotki i bieliznę stołową"
03.VI.1929 - Aron Jeleniewicz – jadłodajnia i piwiarnia odkupiona o Estery Cobol
Księga Adresowa Polski z 1929 r.
1929 - Chaim Keller - handel kolonialny
1929 - Abram Hersz Korc - galanteria
1929 - Abram Rubinsztajn, Szloma Rojs - dodatki krawieckie, manufaktura
1929 - A. i J. Bess - owoce
1929 - Daniel Bess - artykuły kolonialne
1929 - Szulik Feler - handel drobiem (Furmańska 10)
1929 - Mendel Troper - handel drobiem (Furmańska 10)
1929 - Sz. M. Walder - handel drobiem (Furmańska 10)
1929 - N. Zylberwajs - handel drobiem (Furmańska 10)
1929 - J. Frajdt - fabryka cukierków
1929 - Spółka Ekspedycyjna Sp. z.o.o.
1929 - Cudek Szafran - handel drzewem i węglem
1929 - Chil Majer Szturman - manufaktura
1929 - Sz. Berszlak - blacharz
1929 - Sz. Marchewka - bławaty
1929 - Fr. Wejnberg - wyroby cukiernicze
1929 - M. Frajndlich - wyroby cukiernicze, woda sodowa
1929 - M. Klingier, J. Borensztajn - sklep z galanterią „Jedność”
1929 - Abram Hersz Korc - galanteria
1929 - H.M. Szturman - dodatki krawieckie
1929 - M. Gayer - lecznica „Zdrowie”
1929 - Berek Feld - manufaktura
1929 - Icek Hocblat, Szyja Perłow - manufaktura
1929 - Kohen Herc - manufaktura
1929 - A. Dajczer - owocarnia
1929 - L. Kac - rzeźnia
1929 - B. Asatanowicz - rzeźnia
1929 - Z. Kornblit - rzeźnia
1929 - Chaim Keller - artykuły spożywcze
1929 - E. Tugendrajch - artykuły spożywcze
1929 - N. Lubart - torebki papierowe
1929 - Moszek Kerszenbaum - trykotarz
1929 - C. Wajncfeld - wyrób wafli
1929 - B. Gewerc - żelazo
Aml 1918-1939, sygn. 3586
1930 - Abram Wolf Lewkowicz – fabryka świec parafinowych i stearynowych
- sąsiaduje z wytwórnią wafli
Aml 1918-1939,sygn. 2637
1931 - Buchtman Perla - nawijalnia nici
1938 - według projektu witryn (IB 496, s. 2)
1938 -Małka Etinger i S-ka - Centrowoc
1938 - Szloma Rajz - skład manufaktury
1938 - Maria Frandlich – owocarnia
1938 - Brucha Szferdszaft - galanteria
1938 - Mojżesz Zylbersztajn - spożywczy
1938 - Rywka Zygielwaks - manufaktura
1938 - Ezra Holckiener – wytwórnia wafli
1938 - Aron Jeleniewicz – jadłodajnia
Historia budynku
Właściciele:
dane z dnia 12.X.1896 - Borensztejn
1915 - Borensztejn
Lokatorzy według wyznania, płci i wieku (1940 rok):
| Ogólna ilość mieszkańców | Mężczyzn | Kobiet |
Dzieci do lat 6 |
Dzieci od 7-18 lat włącznie |
Uwagi |
|
Chrzescijan - 32 Żydów - 538 |
193 | 279 | 35 | 53 |
Mieszkańcy nieruchomości wg. zawodu (1940 r.):
Pracownicy umysłowi - 2 (na piętrze) + 2 (w budynku frontowym)
Wolne zawody - 1 (na parterze) + 12 (na piętrze) + 7 (w budynku frontowym) + 6 (w oficynie)
Robotnicy - 1 (na piętrze) + 1 (w oficynie)
Kupcy i przemysłowcy - 3 (na parterze) + 17 (na piętrze) + 11 (w budynku frontowym) + 9 (w oficynie)
Rzemieślnicy - 1 (na parterze) + 1 (w oficynie)
Inne zawody - 1 (na piętrze) + 3 (w budynku frontowym) + 4 (w oficynie)
Bez zawodu - 5 (na piętrze) + 1 (w budynku frontowym) + 4 (w oficynie)
Historia własnościowa
W połowie XIX w. działka wchodziła w skład rozległych terenów należących do Abrama Lejzora Finkielsteina, których granice wyznaczały: od południa ul. Kowalska, od zachodu trakt lubartowski, od północy rzeka Czechówka i od wschodu ul. Nadstawna (ob. Furmańska)1. Po wytrasowaniu w 1864 r. ul. Cyruliczej, przecinającej plac Finkielsteina na dwie części, doszło do kolejnych podziałów na parcele budowlane. Wydzielono wówczas obszar zawierający się pomiędzy ul. Cyruliczą i Nadstawną (Furmańską), rzeką cechówką oraz tyłami działek wytyczonych w 1864 r. wzdłuż ul. Lubartowskiej. Obszar ten, zgodnie z uprzednimi podziałami pasmowymi (por. w Syntezie kwartału), został podzielony na dwie części ustawione prostopadle do ul. Cyruliczej. Wkrótce potem na jednej z części pojawiła się drewniano-murowana zabudowa: dom zajezdny, stajnia oraz drwalnia2. Jak wynika z analizy kartograficznej główny budynek był usytuowany w głębi parceli.
Od 1874 r. odnotowujemy rozdrobnienia własnościowe, początkowo związane z rozprzedażą na mniejsze części, a następnie z dziedziczeniem po Finkielsteinie.
W 1879 r. właściciele jednego z udziałów - Abram i Bajla Szternfeldowie wykupili znaczną część parceli oznaczonej numerem 385 a, na której zamierzali wybudować kamienicę mieszkalną wraz z oficynami3.
Projekt okazałej, dwupiętrowej, 13-osiowej kamienicy sporządził w 1882 r. architekt miejski W. Pliszczyński4. Plan został jednak nieco zmodyfikowany, gdyż w trakcie realizacji zredukowano dwie osie oraz zmieniono dekoracje wokół okien trzeciej kondygnacji. Po zakończeniu budowy Szternfeldowie nadal kontynuowali wykupywanie udziałów. Łącznie skupili niemal całą północną część terenu poprzednio znajdującego się w posiadaniu Finkielsteina. Dopiero wówczas, w 1892 r., sprzedali całość Ickowi-Majerowi i Marii Borensztejnom5.
Borensztajnowie szybko przystąpili do wznoszenia nowych budynków i przekształcania już istniejących, gdyż jak odnotowano w przekazach archiwalnych w 1901 r., na parceli znajdowała się zabudowa w całości „nowowybudowana”6. Powyższe stwierdzenie nie odpowiadało prawdzie, gdyż omawiany budynek, frontem ustawiony do ul. Cyruliczej 4/6 został jedynie nadbudowany o jedną kondygnację.
Zespół zabudowy obejmował dwie kamienice frontowe usytuowane przy ul. Cyruliczej 4/6 oraz Furmańskiej 10 towarzyszące im oficyny. Wszystkie budynki były murowane, czterokondygnacyjne, nakryte blaszanymi dachami. Piątym budynkiem była usytuowana w podwórzu Furmańskięj 10 parterowa oficyna, również murowana i kryta blachą.
Tak ukształtowana zabudowa niemal nie zmieniła się do dnia dzisiejszego, uszczupleniu uległa jedynie parcela, którą pomniejszono w 1906 r. o 21 łokci kwadratowych na rzecz sąsiada Rozena, właściciela działki numer hipoteczny 7627.
Po śmierci Icka i Marii Borensztejnow, odpowiednio w 1921 i 1923 r. nieruchomość odziedziczyły dzieci: Szymon-Lejba, Szyja, Szajndla, Pinkas, Łaja Jungfer, Ester Celniker i Jochem Szercman8.
Działalność handlowo-przemysłowa spadkobierców powodowała, iż w okresie międzywojennym nieruchomość była wielokrotnie zastawiana, pomimo tego nadal znajduje się w rodzime Borensztejnow. Jeszcze w 1946 r. była własnością Sabiny, Dory, Zofii Borensztejn, Estery Baran, Icka i Chaima Borensztejnow oraz Eleine Goinglas. Obecnie toczy się postępowanie spadkowe mające na celu ustalenie cząstkowych właścicieli.
W okresie międzywojennym w kamienicach frontowych na parterze prowadzono działalność usługowo-produkcyjno-handlową, natomiast górne kondygnacje i oficyny były przeznaczone na mieszkania. W 1938 r. uporządkowano szyldy reklamowe na fasadach kamienic, nadając im ujednoliconą formę według
projektu Z. Brodta. Ponadto na skrajnej zachodniej osi fasady kamienicy Cyrulicza 4/6 przebudowano okno, zamiast którego wprowadzono drzwi do lokalu handlowego9.
Po II wojnie światowej, w końcu 1. 60 tych, miał miejsce gruntowny remont kamienic, w trakcie którego wymieniono podłogi, przebudowano piece kaflowe, wymieniono stropy na ogniotrwałe typu Kleina i balustrady balkonowe. Przebudowano także parter kamienicy przekształcając kształt okien, jak i zmieniając ich funkcję na drzwi. Ponadto zatarto boniowanie parteru. Ponowna wymiana balustrad balkonów miała miejsce w 1995 r.
W 2000 r. przeprowadzono remont i przebudowę kamienicy powiązane z sukcesywną wymianą stolarki okiennej w lokalach. W 2003 r. w elewacji frontowej nastąpiła zmiana witryn dla Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego HOMER będącego własnością Grzegorza Pycia10.
Informacje dodatkowe
APL, Rada Żydowska w Lublinie (Judenrat), nr zesp. 891, sygn. 151
Budynek przy ul. Furmańskiej 10 został wymieniony w imiennym wykazie Żydów zamieszkałych w poszczególnych domach sporządzonym w czerwcu 1940 r.
Inspekcja budowlana sygn. 3178 – Nadstawna 6, dane według Karty realności z dnia 04.XI.1940 r.
Moszek Listig, zameldowany pod adresem Furmańska 10, był właścicielem budynku mieszczącego się przy ulicy Nadstawna 6, wraz z następującymi osobami: Goldbaum Frajdla (Nadstawna 6), Mela Abuś (Nadstawna 6), Listig Sura (Lubartowska 36).
Aml (1918-1939), sygn 2612
Furmańska 10 - Zysla Kornblit, jatka (1928 r.) - kontrola sanitarna
Lokal frontowy dość obszerny, jedno wejście. Ściany murowane malowane na czerwono. Lada obita zniszczoną blachą cynkową. Dwa pnie do rąbania mięsa zużyte, haki zardzewiałe, umywalki i spluwaczki brak. Szafki na ubrania nie ma; oświetlenie naftowe, szyldu nie ma.
Fragmenty relacji mówionych
Zbigniew Dudek
„Żydzi mieszkali na Podzamczu, na tych starych ulicach – Jateczna, Krawiecka, Szeroka, cała
Lubartowska, Cyrulicza, Kowalska, Furmańska – tam się Polaka nie spotkało, Polacy nie mieli
interesu żeby się tam kręcić. Żydzi zajmowali się handlem i rzemiosłem, na ulicach robili wielki
harmider i krzyk. Inteligencja żydowska, bogaci lekarze, adwokaci, mieszkali na Krakowskim,
Chopina, Królewskiej, Narutowicza, w mieszkaniach gdzie były schody frontowe i kuchenne
– od oficyny. Mieli po 5 – 6 pokoi, byli bogaci.”
Irena Gewerc Gottlieb
„W getcie była nędza, panował tyfus. Na Cyruliczej ludzie umierali z głodu. Dzieci często żebrały,
ale trupy nie leżały na ulicach jak to było w Warszawie.”
*
„W getcie istniała także żydowska szkoła. Funkcjonowała ona w naszym mieszkaniu na Cyruliczej.
Prowadził ją znany lubelski nauczyciel, Nachman Korn. W ciągu dwóch lat zdążyliśmy zrobić cztery
klasy. Istniała chyba ona aż do wysiedlenia.”
*
„Mój dziadek od strony ojca, Beniamin Gewerc był chasydem, zwolennikiem cadyka z Bełżyc
i chodził do jego domu modlitwy w Lublinie, tzw. sztiblech. Przy tym był człowiekiem zamożnym.
Przed I wojną światową miał fabrykę mosiądzu i skład żelaza na ul. Furmańskiej. Mimo posiadania
ośmiorga dzieci, w jego domu nie odczuwano problemów finansowych, a warto dodać, że każde
z jego dzieci było wykształcone. Dwóch wujków było adwokatami, ciotki studiowały
na uniwersytecie. Rodzina biedy nie cierpiała. Mieszkali w pięciopokojowym mieszkaniu, a babka,
pochodząca z Warszawy, pracowała w sklepie dziadka. Mieszkali w domu Borensztajna, znanym
przed wojną budynku, położonym róg Furmańskiej i Cyrulniczej, gdzie dawniej były dwa przejścia,
na obydwie ulice. Obecnie już tylko można tam wejść tylko od Cyruliczej.”
Mosze i Hana Wasąg
„Po wojnie mieszkaliśmy w domu na Kowalskiej, mieliśmy tam wodę, ale ubikacja była
na podwórku. To był duży dom, były dwa wejścia, z Kowalskiej i Furmańskiej.”
Materiały ikonograficzne
Sąd Rejonowy w Lublinie, X Wydział Ksiąg Wieczystych, WH 241, 812, Zbiór Dokumentów
- plan sytuacyjny części miasta Lublina wykazujący położenie placu pustego pod N 382/3 przy ul. Lubartowskiej, wyk. Flukiewicz 1864, WH 241
- plan sytuacyjny posesji oznaczonej nr pol. 386, litery b, w, t i d, wyk. B. Tołwiński, 1918, WH 812
APL, RGL BI 1882:1, 1900:7
- plan sytuacyjny pokazujący miejsce położenia nieruchomości N 385, wyk Pliszczyński (1882)
- projekt kamienicy Nr Pol 385 (fasada i rzuty), wyk Pliszczyński (1882)
- projekt przebudowy fasady kamienicy pod numerem 385 (1900)
APL, IB sygn. 496
- zdjęcia (panorama) – parter/ witryny (1938)
- projekt witryn sklepowych
- plan wytwórni mydła (1946)
WUOZ w Lublinie
Fotografia kamienicy (lata 50 XX w.), autor NN
Fotografie przedwojenne
Dom przy ulicy Cyruliczej 4 / Furmańskiej 10, autor nieznany, ok. 1938
Przypisy
1. Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Lublinie, WH 241
2. Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta m. Lublina 1874-1915, Zastrachowanija niedwiżimosti sygn. 7424.
3. Wydział Ksiąg… .WH 812.
4. APL. RGL II B I sygn. 1882:1, s. 47
5. Wydział Ksiąg .... WH 812
6. Tamże
7. Tamże
8. Tamże
9. APL, Inspekcja Budowlana, sygn. 499
10. Akta obiektu w posiad. WUOZ w Lublinie
Literatura
1. Aml 1918-1939, sygn. 2612, 2632, 2637, 3586
2. APL. RGL II B I sygn. 1882:1, s. 47
3. Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta m. Lublina 1874-1915, Zastrachowanija niedwiżimosti sygn. 7424
4. Inspekcja budowlana sygn. 496, 499, 3178
5. Księga Adresowa Polski, 1928, 1929
6. Rada Żydowska w Lublinie (Judenrat), nr zesp. 891, sygn. 151
7. Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Lublinie, WH 241, 812
