Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Scena Reduta w Teatrze im. J. Osterwy w Lublinie

Mała scena Reduta w Teatrze im. J. Osterwy powstała w 1961 roku, za dyrekcji Jerzego Torończyka, z inicjatywy grupy aktorów (m.in. małżeństwa Machulskich). Pierwotnym jej założeniem było przybliżanie lubelskiej widowni współczesnych sztuk polskich autorów, w późniejszych latach do jej repertuaru dołączyły eksperymenty teatru otwartego. Żywot wielu inicjatyw Reduty był chwilowy, efemeryczny – przedstawienia zdejmowano z repertuaru nawet po jednym lub dwóch wieczorach. Zdarzały się kłopoty z cenzurą – otwarty, improwizowany scenariusz niektórych teatralnych eksperymentów postrzegany był przez cenzora jako zagrożenie.

Budynek Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie
Budynek Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie (Autor: Hartwig, Edward (1909-2003))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Reduta 1961–1966Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Mała scena Reduta w Teatrze im. J. Osterwy powstała w 1961 roku, za dyrekcji Jerzego Torończyka. Z inicjatywą jej powołania wyszło pięciu młodszych aktorów lubelskiego zespołu: Halina i Jan Machulscy, Nina Czerska, Janusz Cywiński i Kazimierz Kurek. Wybrana nazwa – Reduta 61 – nawiązywała do tradycji zespołu Juliusza Osterwy, podkreślając jednocześnie zamiar jej uwspółcześnienia.

Przedstawienia odbywały się na małej scenie budynku przy ulicy Narutowicza – widownia mieściła maksymalnie 60–70 osób. Jan Machulski wspominał początki Reduty 61:

Stawialiśmy sobie bardzo ambitne zadania: znalezienie nowej, adekwatnej do aktualnych potrzeb widza formy współczesnego teatru. Formy polegającej na bezpośrednim kontakcie autora z aktorem i aktora z widzem1.

Założeniem było przybliżenie lubelskiej widowni współczesnych sztuk polskich autorów. Po spektaklach odbywały się spotkania dyskusyjne z widzami. Reduta 61 wystartowała w maju 1961 roku polską prapremierą Na pełnym morzu Sławomira Mrożka. Do sezonu 1962/63 wystawiono m.in. premiery sztuk Haliny Auderskiej i Zbigniewa Herberta. Afisze opatrzone były wymowną adnotacją: „reżyseria zbiorowa zespołu Reduty”, podkreślającą demokratyczny i niewymuszony charakter pracy młodego zespołu. Po odejściu Machulskich mała scena funkcjonowała jeszcze przez dwa sezony, pod nazwami Scena małych rzeczywistości (1963/64) i Scena inicjatyw (1965/66).

Reduta 1970–1980Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po kilkuletniej przerwie działalność małej sceny Reduta została wznowiona przez Kazimierza Brauna (pod uaktualnioną nazwą Reduta 70). W maju 1970 roku odbyła się tu premiera Śmiesznego staruszka Tadeusza Różewicza, w reżyserii Helmuta Kajzara – krytyka, dramatopisarza i reżysera związanego ze środowiskiem młodego teatru. Były to czasy nasilającej się ofensywy teatru otwartego, co odzwierciedlało się w propozycjach Reduty 70 – inspirowanych przez Kazimierza Brauna eksperymentalnych inscenizacjach Życie w mojej dłoni (1972) i Jałowa – zdarzenie teatralne (1973). Drugi z wymienionych spektakli powstał w wyniku pracy młodych aktorów Teatru im. J. Osterwy: Jadwigi Jarmuł, Urszuli Rydzewskiej, Zbigniewa Górskiego z najbliższymi współpracownikami Jerzego Grotowskiego – Zbigniewem Cynkutisem i Reną Mirecką.

Zaproszenie aktorów Grotowskiego (wtedy już po olbrzymich światowych sukcesach, m.in. w Nowym Jorku i Paryżu) wyszło od Kazimierza Brauna. W programie teatralnym Jałowej reżyserujący całość Cynkutis tak przedstawiał swój, całkowicie odmienny od doświadczeń teatru repertuarowego, punkt widzenia:

Realizacja nie zmierzała do pracy określonej „reżyserią” czy „inscenizacją”. Ciekawostką było nie narzucanie aktorom jakiejkolwiek „postaci”, nie odebranie im wolności poprzez podporządkowanie ich działań zaplanowanej z góry formie przedstawienia, ale otwarcie możliwości zaistnienia pięciu indywidualności ludzkich w zbiorowym kreowaniu zdarzenia scenicznego. Nie była to realizacja „gotowego” tekstu dramatycznego – w widowisku inspirowano się Yermą Frederico G. Lorki2.

Za czasów dyrekcji Kazimierza Brauna, w latach 1971–1974, Reduta 70 wystawiła jeszcze m.in. jednoaktówkę Józefa Czechowicza Czasu jutrzennego (w reżyserii samego Brauna), autorski spektakl Piotra Paradowskiego Protesilas i Laodamia wg Stanisława Wyspiańskiego, Pokojówki Jeana Geneta (reżyseria – Józef Jasielski).

Reduta 70 kontynuowała działalność także i po odejściu Brauna. Pod niezmienionym szyldem do 1980 roku pojawiały się tutaj najróżniejsze produkcje: monodramy (w 1976 roku np. Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie Adama Mickiewicza w wykonaniu związanej ze Studiem Teatralnym w Puławach Ewy Benesz), sztuki w reżyserii aktorów (np. Mąż i żona Aleksandra Fredry w reżyserii Romana Kruczkowskiego). Pojawiał się polski i obcy dramat współczesny (Ireneusz Iredyński, Harold Pinter), ale także teksty kabaretowe Andrzeja Waligórskiego.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Bechczyc-Rudnicka M. [red.], Teatr lubelski (1944–1964). Materiały pamiątkowe, Lublin 1964.
  • Gzella Al.L. [red.], Jego siła nas urzekła… Szkice i wspomnienia z dziejów lubelskiego teatru, Lublin 1985.
  • Sielicki K., Lubelskie sezony Kazimierza Brauna, „Akcent” 2004, nr 1–2.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia M. Bechczyc-Rudnicka [red.], Teatr lubelski (1944–1964). Materiały pamiątkowe, Lublin 1964.
  2. Wróć do odniesienia K. Sielicki, Lubelskie sezony Kazimierza Brauna, „Akcent” 2004, nr 1–2.