Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Upadek komunizmu na Węgrzech

Transformacja na Węgrzech odbyła się w miarę spokojnie. Wynikało to z faktu, iż poziom życia obywateli tego kraju nie był tak dramatycznie niski jak w pozostałych krajach bloku sowieckiego. Jednak nadchodzący kryzys pochłonął wszelkie rezerwy budżetowe i pożyczki zagraniczne. Kierownictwo węgierskiej partii komunistycznej szybko zdało sobie sprawę, że receptą na wyjście z zapaści powinno być porozumienie z opozycją i stopniowe przekazanie jej władzy i odpowiedzialności. Należało też rozliczyć się z bolesną przeszłością.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Znaczenie rewolucji węgierskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Aby zrozumieć przyczyny i przebieg transformacji na Węgrzech, należy cofnąć się do roku 1956. Społeczeństwo węgierskie w reakcji na fatalną sytuacją gospodarczą i silne represje polityczne wyszło wtedy na ulice, chcąc zmienić rzeczywistość swojego kraju. Nadzieje na zmiany zostały jednak szybko rozwiane, bowiem rewolucja została krwawo stłumiona przez armię radziecką. Była to sroga lekcja zarówno dla społeczeństwa węgierskiego, jak i dla elit rządzących.

„Gulaszowy komunizm”. Reformy lat 60. i 70.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Doszło wówczas do zawarcia niepisanego kontraktu władzy z obywatelami, zgodnie z którym miała nastąpić liberalizacja polityki wewnętrznej i poprawa stopy życiowej w zamian za zaniechanie przez Węgrów jakiejkolwiek aktywności politycznej skierowanej przeciw partii rządzącej. Zjawisko to określa się mianem „gulaszowego komunizmu”. Realizatorem tej polityki stał się János Kádár, sekretarz generalny KC węgierskiej partii komunistycznej w latach 1956–1988, który przeprowadził poważne reformy gospodarcze w latach 60. i 70. Program ten nieźle sprawdzał się w warunkach węgierskich aż do połowy lat 80., co sprawiło iż poziom życia społeczeństwa był wówczas znacznie wyższy i bardziej wyrównany niż w pozostałych krajach RWPG. Mimo że gospodarka Węgier funkcjonowała lepiej niż w innych państwach bloku radzieckiego, jej stan nie był najlepszy. Zaczęło się to uwidaczniać w II połowie lat 80.; kierownictwo partii zaczęło wówczas pompować w gospodarkę wszystkie rezerwy i pożyczki zagraniczne, aby utrzymać stopę życiową mieszkańców na odpowiednim poziomie.

Odsunięcie Kádára i początki transformacjiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rok 1988 zwiastował jednak nieuchronne nadejście kryzysu. W łonie partii zdawano sobie sprawę, że leciwy Kádár nie zdoła już przeprowadzić gruntownych i skutecznych reform, toteż w maju tego roku, na zjeździe partyjnym wymieniono całe kierownictwo Biura Politycznego, a na sekretarza generalnego desygnowano Karoly Grosza. Dokonał się więc mały, wewnątrzpartyjny zamach stanu. W ten sposób zapoczątkowano nie tylko radykalne reformy struktur państwa, ale również otwarto drogę ku pluralizmowi. W związku ze wspomnianym kontraktem społecznym, ze względu na apolityczność obywateli, na Węgrzech dotychczas nie wykształciła się zorganizowana opozycja (jak w Polsce czy nawet w Czechosłowacji), toteż do zmian zmotywowała rządzących pogarszająca się sytuacja gospodarcza. Dopiero dzięki reformom 1988 roku wśród budzącego się społeczeństwa zaczęły pojawiać się ruchy i partie opozycyjne. Dziesiątego stycznia 1989 roku, dzięki ustawie o stowarzyszeniach, praktycznie zalegalizowano system wielopartyjny. Wkrótce też zaczęto zmieniać oficjalne stanowisko w sprawie wydarzeń 1956 roku. Zamiast używać określenia „kontrrewolucja” mówiono już o „powstaniu ludowym”. Postać Imre Nagya, bohatera rewolucji węgierskiej (powieszonego w 1956 roku), została oficjalnie zrehabilitowana w 1989 roku. Szesnastego czerwca odbył się jego powtórny pogrzeb, podczas którego władze komunistyczne złożyły mu hołd. Był to konieczny warunek do tego, by rozpocząć dialog ze społeczeństwem i opozycją.

Okrągły Stół i pierwsze demokratyczne wyboryBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tuż przed pogrzebem, 13 czerwca, rozpoczęły się obrady węgierskiego Okrągłego Stołu. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i Węgierskiego Forum Demokratycznego (niezależnej organizacji opozycyjnej zalegalizowanej w 1988). W odróżnieniu od wydarzeń w Polsce, gra toczyła się nie o parlament kontraktowy, ani nie o podział władzy. Tutaj chodziło wyłącznie o wolne wybory. Takie warunki od początku negocjowała opozycja. Osiemnastego września podpisano porozumienie, dzięki któremu wprowadzono konieczne poprawki do konstytucji.

Dwudziestego trzeciego października zmieniono nazwę Węgierskiej Republiki Ludowej na Republikę Węgierską. Od tej pory można mówić o państwie demokratycznym, choć pierwsze wolne wybory odbyły się dopiero 25 marca/8 kwietnia 1990 roku. Zwyciężyła w nich partia MDF (Węgierskie Forum Demokratyczne) – 42,5 proc., która utworzyła koalicję z FKgP (Niezależna Partia Drobnych Posiadaczy) – 11,4 proc. i KDNP (Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa) – 5,4 proc. Szefem rządu został József Antall (MDF), a prezydentem Árpád Göncz ze Związku Wolnych Demokratów.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Bekes C., Negocjacyjna zmiana ustrojowa na Węgrzech, [w:] Polska 1986–89. Koniec systemu [materiały z konferencji], Warszawa 2002.
  • Bielawski P., Lazarowicz R., Dziwny rok 1989, Warszawa 1995.
  • Patek A., Rydel J., Węc J.J. [red.], Najnowsza historia świata, Kraków 2003.
  • Wegs J.R., Ladrech R., Europa po 1945 roku. Zarys historii, Warszawa 1989.