Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Lublin 1918 – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej – znany również jako rząd Ignacego Daszyńskiego lub rząd lubelski – został utworzony w Lublinie, w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku. Siódmego listopada siedzibą rządu stał się pałac Lubomirskich. Tu też miało miejsce jego pierwsze posiedzenie. Dwunastego listopada Ignacy Daszyński przekazał władzę Józefowi Piłsudskiemu.

Odezwa Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej
Odezwa Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (Autor: )

Spis treści

[RozwińZwiń]

Geneza Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki PolskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Klęska państw centralnych i rozpad monarchii austro-węgierskiej – procesy, które rozpoczęły się w październiku 1918 roku – oznaczały, że Polska po stu dwudziestu latach zaborów odzyska niepodległość. Nasuwało się pytanie, w jakich granicach się odrodzi i kto będzie nią rządził. Austriacy uzależniali opuszczenie polskich miast od dostarczenia przez nie kontyngentów surowcowych, czemu sprzeciwiały się wszystkie partie niepodległościowe. Narodowa Demokracja zwołała na 15 października „zebranie trójdzielnicowe” przedstawicieli partii z wszystkich zaborów. Tego samego dnia doszło do demonstracji na placu Litewskim. Austriacki gubernator Lublina, generał Anton Lipošćak, czując nacisk mieszkańców miasta, uwolnił przetrzymywanych na zamku więźniów politycznych. Zyskało to znaczną popularność endeckim politykom. Władza nadal pozostawała jednak w rękach mianowanej przez zaborców Rady Regencyjnej. W tej sytuacji lewica niepodległościowa przygotowała się do stanowczych działań. Do Lublina przybyli działacze PPS, którzy zmobilizowali wierne im oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej. Na ulicach miasta narastało wrzenie, odbywały się wiece, Polacy rozbrajali austriackich żołnierzy. Do groźnej sytuacji doszło w pierwszych dniach listopada, gdy stacjonujący w koszarach świętokrzyskich żołnierze, przeważnie narodowości ukraińskiej, umocnili się i przygotowali do walki. Udało się ich jednak przekonać do złożenia broni i opuszczenia miasta. Trzeciego listopada Lublin był wolny, a delegat Rady Regencyjnej, Juliusz Zdanowski, został jego oficjalnym zarządcą. Jego władza opierała się na bardzo słabych podstawach, ale wciąż dysponował oddziałami Polskiej Siły Zbrojnej, które 5 listopada przybyły do miasta. Wieczorem 6 listopada w teatrze Rusałka odbył się wielki wiec robotniczy, zorganizowany przez PPS-Frakcję. Na wiecu poparto dekret Rady Delegatów Robotniczych o wprowadzeniu ośmiogodzinnego dnia pracy; ponadto uchwalono rezolucję o obaleniu Rady Regencyjnej, powołaniu rządu Republiki Ludowej i utworzeniu Milicji Ludowej. Choć Rada Delegatów nie zdobyła władzy, jej proklamacje zdobyły dużą popularność wśród robotników. Organizacje lewicowo-niepodległościowe uznały, że sytuacja dojrzała do zamachu stanu.

7 listopada 1918 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku działacze lewicy niepodległościowej rozplakatowali ogłoszenie o powstaniu Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej i obaleniu Rady Regencyjnej. Aresztowano zapobiegawczo oficerów wojsk wiernych Radzie Regencyjnej. Stanisław Thugutt porywającym przemówieniem zdobył lojalność części ich żołnierzy, ale pozostałe oddziały wyruszyły, by stłumić zamach stanu. Wojska wierne Radzie Regencyjnej spotkały się z popierającymi nowy rząd bojówkami Polskiej Organizacji Wojskowej na linii Bystrzycy. Mimo niebezpiecznej sytuacji nie doszło do wymiany ognia – żołnierze Polskiej Siły Zbrojnej dali się przekonać do przejścia na stronę TRLRP. W opuszczonym przez władze austriackie pałacu Lubomirskich odbyło się pierwsze posiedzenie nowego gabinetu. Zamach stanu zakończył się sukcesem, a Lublin stał się stolicą odrodzonej Polski.

Mieszkańcy miasta świętowali powstanie nowego, całkowicie niezależnego od zaborców rządu, zbierając się na ogromnej manifestacji. Jej kluczowy moment miał miejsce na placu katedralnym, gdzie po uroczystej mszy doszło do zaprzysiężenia odrodzonej Polsce wszystkich znajdujących się w mieście oddziałów wojskowych. Byli to żołnierze Polskiej Siły Zbrojnej, bojownicy Polskiej Organizacji Wojskowej, byli żołnierze austriaccy, członkowie Milicji Ludowej, a nawet dowborczycy.

Skład i działalność rząduBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Premierem został Ignacy Daszyński, jeden z liderów PPS, ministrami m.in. Stanisław Thugutt i Edward Rydz-Śmigły. Wbrew nadziejom lewicy do gabinetu nie dołączył przywódca PSL, Wincenty Witos, który bezskutecznie postulował, by w składzie Rady Ministrów znalazł się przynajmniej jeden przedstawiciel prawicy. Program nowej władzy obejmował równouprawnienie wszystkich obywateli, wolność słowa i zgromadzeń, i wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy. Zapowiadano powszechne wybory do sejmu i wprowadzenie na jego wokandę rozparcelowania wielkiej własności ziemskiej i przemysłowej. Miało to na celu przysporzenie Rządowi Ludowemu popularności wśród biedniejszych obywateli. Program ten był różnie oceniany przez współczesnych, ale większość postulatów została zrealizowana w późniejszych latach.

Rządy Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej skończyły się po kilku dniach, gdy do Warszawy przybył Józef Piłsudski. Dwunastego listopada gabinet Ignacego Daszyńskiego oficjalnie przekazał władzę w jego ręce. W skład kolejnego rządu, na czele którego stanął Jędrzej Moraczewski, weszło wielu ministrów z gabinetu lubelskiego i jego działalność jest uznawana za kontynuację tej samej polityki.

Powiązane artykuły

Powiązane wydarzenia

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe