Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Biskupice

Spis treści

[RozwińZwiń]

Historia BiskupicBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze wzmianki o Biskupicach, będących własnością biskupów krakowskich, sięgają 1427 r. Miasto lokowano na prawie magdeburskim w 1450 r. na mocy przywileju wydanego przez króla Kazimierza Jagiellończyka na wniosek biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. Choć Biskupice posiadały przywilej na dwa jarmarki w roku i cotygodniowe targi, nigdy nie rozwinęły się jako znaczący ośrodek handlowy i rzemieślniczy, m.in. ze względu na konkurencję pobliskich Piask. W 1627 r. miasto spłonęło. Poniosło duże straty w czasie „potopu” szwedzkiego (1655), zostało spalone przez Tatarów (1670) i w drugiej połowie XVII w., zrujnowane i wyludnione, przeżywało okres stagnacji. Do trzeciej dekady XVII w. pozostawało we władaniu kapituły krakowskiej, następnie przeszło w ręce rodziny Piaseckich, a na początku XIX w. – Zawadzkich. W XIX w. rozwój miasta hamowały wybuchające co kilkanaście lat pożary i duże obciążenia finansowe, nakładane przez właścicieli. W 1870 r. Biskupice utraciły prawa miejskie. W czasie I wojny światowej zostały niemal całkowicie zniszczone.

 

 

Żydzi w Biskupicach do 1939 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Początkowo biskupi krakowscy, będący właścicielami miasta, nie zezwalali Żydom na mieszkanie w nim. W trzeciej dekadzie XVII w. miasto przeszło w ręce prywatne, co otworzyło drogę dla osadnictwa żydowskiego. Pierwsi Żydzi pojawili się w Biskupicach prawdopodobnie w 1634 r. W 1685 r. Żydzi byli właścicielami pięciu spośród 23 domów w mieście. Zajmowali się głównie rzemiosłem (krawiectwem), handlem bydłem, drobiem i solą. Prawdopodobnie od połowy XVIII w. w południowo‐zachodniej części osady istniał cmentarz, zaś co najmniej od lat sześćdziesiątych XIX w. przy rynku stała drewniana synagoga, co może świadczyć o istniejącej już wtedy gminie.
W okresie międzywojennym pod zarządem gminy znajdowały się drewniana synagoga (spłonęła w 1926 r. a w jej miejscu wybudowano nową, murowaną), bejt ha‐midrasz, budynek kahału, mykwa, rzeźnia rytualna i cmentarz. W 1930 r. na czele miejscowej gminy stał rabin Hersz Friedling, zaś jego zastępcą i pomocnikiem był rabin Jankiel Dawid Laks.

Holokaust w BiskupicachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

We wrześniu 1940 r. Niemcy utworzyli w Biskupicach otwarte getto, które prawdopodobnie w styczniu 1942 r. zostało zamknięte. W grudniu 1940 r. do Biskupic przesiedlono transport Żydów z Krakowa. W lutym lub marcu 1941 r. przybyła kolejna grupa Żydów z Krakowa. Niemcy zlikwidowali getto 23 marca 1942 r. Większość Żydów z Biskupic, wraz z Żydami z Trawnik i Piask, deportowali do obozu zagłady w Bełżcu. W czasie okupacji Niemcy zniszczyli synagogę i należące do Żydów domy mieszkalne. Macewy ze zdewastowanego cmentarza wykorzystali do utwardzania dróg w osadzie.

 

Judaika w BiskupicachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Synagoga (ul. Rynek, nieistniejąca)
Spis z 1860 r. wskazuje na istnienie drewnianej synagogi w pobliżu rynku. Nieznana jest jednak data jej budowy ani wygląd. W 1921 r. stara synagoga spłonęła, a w jej miejscu, w 1926 r. wzniesiono nową, murowaną, którą zniszczyli Niemcy w czasie II wojny światowej. Po obiekcie nie pozostał do dziś żaden materialny ślad. W pobliżu zachował się dawny dom rabina.


Cmentarz (okolice ul. Miłej, teren dawnego grodziska i podgrodzia)
Do II wojny światowej w Biskupicach istniał cmentarz, którego pozostałości zachowały się w południowo‐zachodniej części osady, przy ul. Miłej. Choć w miejscowym nazewnictwie funkcjonowały terminy „stary” i „nowy” cmentarz, była to jedna nekropolia, której starsza część na przełomie XIX i XX w. została powiększona o płaski przylegający do niej teren. Starsza część nekropolii, założona na wzgórzu dawnego grodziska, znajduje się w odległości ok. 300 m od rynku. Na powierzchni ok. 0,4 ha zachowało się do dziś ok. 20 macew i ich fragmentów, spośród których najstarsze są datowane na 1792 r. Na niektórych macewach, wykonanych z wapienia organodetrytycznego, widoczne są reliefy z przedstawieniami symbolicznymi oraz inskrypcjami w języku hebrajskim. Ostatni udokumentowany pochówek odbył się pod koniec XIX w. Tuż obok starszej części cmentarza, u podnóża wzniesienia, na terenie o wymiarach 120 x 120 m., w południowo‐wschodnim narożniku zachowały się dwa nagrobki z lat 1929 i 1935, będące jedynymi pozostałościami po nowej części nekropolii. W południowej części cmentarza znajdował się ceglany ohel, nakryty blaszanym dachem, nieznanego z nazwiska rabina. Ostatni udokumentowany pochówek odbył się tu w 1942 r. W latach trzydziestych XX w. stara i nowa część cmentarza otoczone były wspólnym ogrodzeniem: od południa i zachodu murem z kamienia wapiennego (150 cm wysokości i 60 cm grubości), od wschodu drutem kolczastym na słupach dębowych, od północy doliną Giełczwi. Drewniana brama wejściowa znajdowała się w północno‐wschodnim narożniku cmentarza. W czasie okupacji hitlerowskiej zarówno starsza, nieczynna już część cmentarza, jak i nowa, zostały w znacznym stopniu zdewastowane przez Niemców, a teren nekropolii był wykorzystywany do wypasu koni. Po wojnie macewy zostały stopniowo rozkradzione przez okolicznych mieszkańców i wykorzystane do utwardzania dróg i podwórek. W latach sześćdziesiątych XX w. nowa część nekropolii została otoczona ogrodzeniem z drutu kolczastego. W tym samym czasie w środkowej części cmentarza umieszczono cementową płytę, upamiętniającą przypuszczalne miejsce spoczynku matki jednego z żydowskich mieszkańców Biskupic.

 

Warto zobaczyć w BiskupicachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

kościół pw. św. Stanisława Biskupa (1712–1727), ul. Rynek 33,
przydrożne kapliczki.

 

 

Opracowała: Marta Kubiszyn
Artykuł jest fragmentem opracowania: Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011