Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Organizacje młodzieżowe Bundu – Cukunft, Skif, Jaf – struktura i funkcjonowanie w dwudziestoleciu międzywojennym w Lublinie

W ramach Bundu funkcjonowały trzy organizacje młodzieżowe: Cunkunft, Skif i Jaw. Jako pierwszy powstał Cukunft w 1922 r., zaś Skif i Jaw powołano w 1927 r.

Zaproszenie na uroczystą akademię kobiet z udziałem radnej i działaczki Beli Szpiro
Zaproszenie na uroczystą akademię kobiet z udziałem radnej i działaczki Beli Szpiro (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Geneza i struktura organizacji młodzieżowej Cukunft w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Cukunft (Przyszłość) został powołany do życia w 1921 roku jako pierwsza z trzech organizacji młodzieżowych i jednocześnie największa wchodząca w skład żydowskiej socjalistycznej partii Bund w Lublinie. Według zachowanych dokumentów administracji państwowej nie można jednoznacznie stwierdzić faktycznej liczby członków, gdyż podawane liczby znacząco różnią się od siebie. Na potrzeby tekstu przyjęta zostanie szacunkowa liczba członków wahająca się w różnych okresach między kilkudziesięcioma a kilkuset osobami.

W 1923 roku z Cukunftu wystąpiła grupa około 30 działaczy pod przywództwem Abrama Englendera, która stworzyła organizację pod nazwą Rojter Krajc (Czerwona Frakcja). Po paru miesiącach samodzielnej działalności połączyła się ona ze Związkiem Młodzieży Komunistycznej (ZMK). W 1925 roku znaczna część działaczy Rojter Krajc została aresztowana za działalność wywrotową i antypaństwową, a w sierpniu 1927 roku ponad 20 jej członków skazano na więzienie.

Najwyższą władzą Cukunft był Zarząd, do którego w styczniu 1930 roku wchodzili Chaim Nisenbaum, Jakub Nisenbaum i Chaim Miler. Organizacja podzielona była na cztery sekcje, które nazwane były następująco: Medem, Grosser, Karol Marks oraz Michalewicz. Siedziba Cukunftu zlokalizowana była pod adresem Szeroka 16.

Działalność Cukunft w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Za manifest Cukunftu można uznać odnotowaną w dokumentach władz państwowych deklarację Srula Szwoma, którą wygłosił w dniu 1 sierpnia 1931 roku,: [...] Przypomniał zadania jakie ciążą na członkach organizacji Cukunft, która jest organizacją socjalistyczną. Nikt nie powinien słuchać czczych frazesów syjonistów o Palestynie, ani też nie iść na lep komuny. Zapowiadały rychły upadek kapitalizmu, który w całym świecie załamuje się. Walka rewolucyjna robotników i chłopów staje się coraz silniejsza, lecz mimo to proletariat całego świata, a tym samym i młodzież pracująca musi być przygotowana w każdej chwili do ostatecznych porachunków z burżuazją i ujęcie w swojej ręce władzy1.

Organizacja młodzieżowa Cukunft prowadziła różne formy działalności, polegające na organizowaniu zjazdów młodzieżowych, prowadzeniu akcji agitacyjnych, wieców, akademii, prelekcji czy zebrań. Wszystkie te działania miały na celu poszerzenie wpływów organizacji młodzieżowych, jak również partii Bund. Wszelkie akcje organizowane przez Cukunft były formami protestu przeciwko trudnej sytuacji materialnej i wyzyskowi robotników, szczególnie żydowskich, krytykowano burżuazję, syjonistów, środowiska ortodoksyjne oraz wszelkie przejawy nacjonalizmu, a także wyrażano swój sprzeciw wobec obozu sanacyjnego, który nazywano dyktaturą faszystowską.

Wiece, marsze, prelekcje i odczytyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Cukunft jako organizacja socjalistyczna stanowiła wyraźną opozycje dla ugrupowań komunistycznych, które były naturalnym wrogiem w walce o wpływy w środowiskach robotniczych. Dla zobrazowania wzajemnej rywalizacji warto przybliżyć wydarzenia z 15 grudnia 1929 roku, w trakcie których doszło do bójki. Cukunft zorganizował wiec, w którym uczestniczyło około 250 osób, z czego około 100 stanowili sympatycy komunistów. W trakcie manifestacji poruszono kwestie sytuacji gospodarczej, agitowano również na rzecz organizowania się środowisk robotniczych w ramach „Cukunft” i związków zawodowych. Doszło do krytyki młodzieży komunistycznej

[...] która po to przychodzi na wiec bundowski, żeby go rozbić i ośmieszyć działaczy Bundu2.

Cukunft będąc młodzieżową organizacją socjalistyczną, organizował okolicznościowe akademie upamiętniające Dzień Młodzieży. Jedna z takich akademii odbyła się w dniu 19 września 1931 roku i wzięło w niej udział około 420 osób. Prelegentami byli Pejsach Tabak i Jankiel Bronsztejn, którzy przestrzegali przed skutkami wojny światowej oraz ostro krytykowali komunistów, którym zarzucano rozbijanie jedności i solidarności ruchu robotniczego. W trakcie akademii przypomniane zostały idee, do których powinna odwoływać się młodzież socjalistyczna: „Przeciw wojnie”, „Przeciw faszyzmowi”, „O pokój i bohaterstwo ludów”, „O jednolity front klasy robotniczej”, „O wolność polityczną”, „O pracę i chleb dla wszystkich”, „O zwycięstwo socjalizmu”. Podkreślono również konieczność werbowania nowych członków. Na zakończenie akademii podjęto rezolucję

[...] stwierdzającą, że „Bund” i „Cukunft” jedynie należycie reprezentują robotników żydowskich i prowadzą nieugiętą walkę o rząd robotniczo-chłopski oraz przeciw wojnie. Poza tym przyjęto rezolucję potępiającą napady komunistów na Związki Zawodowe i Bund3.

Cukunft organizował również prelekcje, na które zapraszał gości spoza Lublina. Jedno z takich wystąpień miało miejsce w dniu 16 października 1931 roku, na którym prelegentem był Józef Chmurner z Warszawy. Wygłosił on referat zatytułowany „Moje pretensje do komunizmu”, w którym skupił się na krytyce ówczesnych komunistów, uznając iż:

[...] idea Marksa została przez komunistów spaczona, sprowadzona na fałszywą drogę, która wcześniej czy później doprowadzi komunizm do ruiny4.

Ciekawa sytuacja miała miejsce w dniu 24 października 1931 roku w trakcie wiecu zorganizowanego przez Cukunft, który był manifestacją sprzeciwu wobec niezatrudniania młodzieży żydowskiej. Domagano się wprowadzenia sześciogodzinnego dnia pracy dla młodzieży oraz bezpłatnych kursów i nauki w szkołach rzemieślniczych. Wzięło w nim udział około 350 osób, z których 30 wywodziło się ze środowisk komunistycznych. Głównym mówcą z ramienia Cukunftu był Jankiel Bronsztejn, który poddał krytyce rządowy plan pomocy kierowany do bezrobotnych. W trakcie wiecu do głosu dopuszczono komunistę o pseudonimie „Olek”, który ostro zaatakował Bund i Cukunft

[...] nazywając akcję organizatorów wiecu socjal-faszystowską obłudą i wzywając zebranych do organizowania się w bloku lewicowym [w domyśle komunistycznym – J.Ch.]5.

Tezy wygłoszone przez „Olka” spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem środowisk bundowskich, które poddały krytyce działalność komunistów oraz Poalej Syjon-Lewicę. Na zakończenie zwolennicy Bundu odśpiewali hymn organizacji „Di szwue” (Przysięga), zaś komuniści „Międzynarodówkę”. Doszło do awantury, która zakończyła się wyrzuceniem z wiecu komunistów.

Zjazd młodzieży bundowskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W dniach 18-19 lipca 1931 roku odbył się w Lublinie zjazd młodzieży bundowskiej zorganizowany przez Cukunft, w którym wzięli udział przedstawiciele organizacji z Zamościa, Lublina, Bychawy, Piask, Bełżyc oraz Łęcznej. W zjeździe uczestniczyło łącznie około 400 osób. Rozpoczął się on od pochodu ulicami Lubartowską, Kowalską, Szeroką, Ruską i Mostową.

W trakcie zjazdu krytyce poddano rząd za brak reakcji w związku z pogłębiającym się kryzysem gospodarczym, w wyniku czego wzrasta bezrobocie, jak również za zwiększenie w tym trudnym okresie nakładów na wojsko i policje państwową. Wyrazem sprzeciwu była treść haseł wykrzykiwanych przez uczestników: „Precz z militaryzmem”, „Precz z dyktaturą – niech żyje socjalizm”, „Precz z faszyzmem”, „Niech żyje socjalizm” oraz „Niech żyje Bund i Cukunft”. Prowadzono również agitację na rzecz wstępowania w szeregi Cukunftu. W trakcie wiecu wygłosił przemówienie członek zaprzyjaźnionej z Bundem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) Feliks Kotarski, który podkreślił wagę solidarności pomiędzy młodzieżowymi organizacjami robotniczymi. Poddano krytyce również burżuazję polską i żydowską, która:

[...] ma jeden cel i jedno zadanie, a to zgnębienie ruchu robotniczego, ruchu socjalistycznego6.

Członek PPS Michał Izdebski zaznaczył również, że:

[...] Pomimo wysiłków burżuazji, siły proletariatu ciągle wzrastają. Masy proletariackie walczą o władzę i niedaleki już jest dzień, w którym władzę ujmą w swoje ręce7.

Jednym z przemawiających był członek lubelskiego oddziału Cukunftu Pejsach Tabak, który zaznaczył, że młodzież socjalistyczna przygotowuje się do objęcia władzy na drodze pokojowej, używając w tym celu kultury, oświaty i silnej organizacji8.

Na zakończenie zjazdu zaplanowano marsz, który starała się zakłócić młodzież komunistyczna nazywająca się tzw. Lewicą Cukunft, wznosząc okrzyki chwalące Związek Radziecki i antybundowskie o następującej treści: „Precz z wojną z ZSRR”, „Niech żyje ZSRR” oraz „Niech żyje Lewica Cukunft”. Komuniści spod znaku Lewicy Cukunft rozrzucali również ulotki zatytułowane Do wszystkich prawicowych cukunftowców9, w których krytykowano kapitalizm za kryzys gospodarczy oraz trudny los robotników. Ostrej krytyce poddano również Cunkunft, zarzucając tej organizacji bezwład w walce o prawa i przywileje robotników, agitując jednocześnie za opuszczeniem jej szeregów. Ulotka propagandowa miała wydźwięk prosowiecki, zarzucając burżuazji przygotowywania wojny ze Związkiem Radzieckim, czemu młodzież spod znaku Lewicy Cukunft zdecydowanie sprzeciwiała się, umieszczając w broszurze hasło „Precz z wojną przeciwko Związkowi Radzieckiemu”. Na fakt pojawienia się tzw. Lewicy Cukunft zwróciły uwagę władze państwowe, które w sprawozdaniu za lipiec 1931 roku jednoznacznie wskazały na powiązanie tej organizacji z komunistami stwierdzając, że:

[...] Działalność „Lewicy Cukunft” przejawiała się w okresie sprawozdawczym w związku z rejonowym zjazdem „Cukunft” w Lublinie [...] w formie wydania i rozrzucenia między uczestnikami zjazdu ulotki wzywającej do secesji. Jednocześnie miejscowa Kompartia wydała odezwę do członków tzw. prawego „Cukunftu”, wzywającą do zerwania z „Bundem” i PPS i przejścia do lewego „Cukunftu” w imię walki o prawdziwy socjalizm i obronę ZSRR10.

W dniu 6 marca 1931 roku Cukunft zorganizował ciekawy odczyt poświęcony stosunkowi Marszałka Józefa Piłsudskiego do kwestii żydowskiej zatytułowany „Piłsudski, Żydzi a Bund”. Prelegent Pinkas Szwarc ocenił bardzo krytycznie dotychczasowy stosunek Marszałka wobec Żydów, zarzucając mu, że przez wiele lat na łamach czasopisma „Przedświt” publikował artykuły o treści antysemickiej, a działaczy Bundu na Litwie nazywał „żydziakami”. Mówca uznał, że Marszałek nigdy nie był socjalistą, co według niego potwierdzały jego aktualne działania11.

Przejawem solidarności i jedności z robotnikami było zorganizowanie strajku w dniu 16 marca 1932 roku. Był to wyraz sprzeciwu wobec zajść, jakie miały miejsce w Zagłębiu Dąbrowskim i Częstochowie, gdzie doszło do starć robotników z policją państwową, w wyniku których zginęło wielu strajkujących.

Geneza i struktura organizacji dziecięcej Skif w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Organizacja dziecięca Skif została założona w Lublinie w 1928 roku. Nie posiadała ona własnych władz i podlegała pod organizację młodzieżową Cukunft. Należały do niej dzieci do 14 roku życia. Zgodnie z zachowanymi dokumentami archiwalnymi w 1930 roku do Skif należało około 40 dzieci. Przynależność do organizacji wiązała się z kształtowaniem dzieci w duchu socjalistycznym i stanowiła pierwszy krok w formowaniu kolejnych pokoleń działaczy Bundu. W porównaniu do Bundu i Cukunftu zachowało się niewiele materiałów poświęconych działalności Skifu w Lublinie. Może to wynikać z mniejszej aktywności organizacji wśród społeczności żydowskiej.

Formy działalności Skif w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Działalność Skifu przejawiała się głównie w organizowaniu akademii. W dniu 19 grudnia 1931 roku z inicjatywy żydowskich związków zawodowych znajdujących się pod wpływem Bundu zorganizowana została uroczysta akademia, w której wzięło udział około 150 osób. Pierwszym prelegentem był nauczyciel Kruzman, który przybliżył uczestnikom genezę i funkcjonowanie Skifu oraz wezwał do dalszych działań na rzecz organizacji i walki o socjalizm. Drugim mówcą był Harenhut, który nakreślił:

w swoim przemówieniu jak młodzież robotnicza winna pracować i kształcić się oraz walczyć z wyzyskiwaczami12.

Na zakończenie wzniesiono okrzyki: „Precz z wojną – precz z faszyzmem”, „Niech żyje socjalizm, Bund, Cukunft i Skif” oraz „Niech żyje rząd robotniczo-chłopski”.

Akademia zorganizowana w dniu 4 lipca 1931 roku zgrupowała około 300 osób. Potwierdzono na niej całkowite podporządkowanie Skifu Bundowi, razem z którym prowadzono walkę o wprowadzenie socjalizmu. W trakcie akademii głos zabrała przewodnicząca organizacji kobiecej Jaf, Bajla Nisenbaum, która agitowała za zapisywaniem dzieci do Skifu, ponadto poddała krytyce:

[...] młodzież nacjonalistyczną, grupującą się w szeregach organizacji syjonistycznych. Młodzież winna być wychowana w duchu socjalistycznym i zaprawiona do wytrwałej walki o rządy robotniczo-chłopskie13.

Ciekawe zebranie odbyło się z inicjatywy Skifu w dniu 13 sierpnia 1931 roku. Poświęcono je kwestiom antywojennym, a wzięło w nim udział około 150 osób. Punktem wyjścia było oskarżenie burżuazji o prowadzenie przygotowań do kolejnej wojny, podkreślono również, że:

[...] Młodzież robotnicza musi być na wszystko czujna i odpowiednio gotowa do przeciwstawienia się zakusom wojennym burżuazji14

Odwołano się również do katastrofalnych skutków I wojny światowej i zaznaczono, że:

[...] Proletariat zwalcza wojny zarówno zaczepne jak i obronne i w tym kierunku musi uświadomić masy pracujące15.

Zebranie miało także charakter agitacyjny, na którym zachęcano do wstępowania w szeregi Skifu. Organizatorzy i uczestnicy w trakcie uroczystości wznosili okrzyki o następującej treści: „Precz z wojną”, „Niech żyje Bund”, Precz z agitacja wojenną”, „Niech żyje młodzież Skifu, Cukunft i Bund” oraz „Precz z ustrojem nędzy, głodu i wojny”.

Struktura i funkcjonowanie organizacji kobiecej Jaf w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Organizacja kobieca Jaf (Jidisze Arbeter Froj - jid. Żydowska Kobieta Pracująca) w Lublinie została założona w 1927 roku. Na jej czele stała Bajla Nisenbaum. Zgodnie z zachowanymi dokumentami archiwalnymi w 1930 roku do organizacji należało około 60 kobiet, a siedziba mieściła się pod adresem Lubartowska 24. W sprawozdaniu z 1930 roku Starosta Lubelski zaznaczył, że:

Jaw w ostatnich czasach żadnej działalności nie przejawia16. 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Archiwum Państwowe w Lublinie, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 164-167, 170, 455, 460, 480, 482.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urząd Wojewódzki Lubelski (UWL), Wydział Społeczno-Polityczny (WSP), sygn. 165, k. 151.
  2. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 480, k. 42.
  3. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 165, k. 275.
  4. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 91.
  5. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 182.
  6. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 100-101.
  7. Wróć do odniesienia Tamże.
  8. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 101.
  9. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 101-102.
  10. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 165, k. 65.
  11. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 164, k. 119.
  12. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 166, k. 367.
  13. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 165, k. 71.
  14. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 165, k. 119.
  15. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 165, k. 120.
  16. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 455, k. 276.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Historie mówione

Słowa kluczowe