Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Organizacja Ogólnych Syjonistów – struktura i funkcjonowanie w dwudziestoleciu międzywojennym w Lublinie

Pierwsze struktury Organizacji Ogólnych Syjonistów w Lublinie zostały utworzone w 1917 roku przez Izraela Fajnzylbera oraz Izraela Mantelmachera.

Zaproszenie Organizacji Syjonistycznej w Lublinie na odczyt posła na sejm Icchaka Grünbauma
Zaproszenie Organizacji Syjonistycznej w Lublinie na odczyt posła na sejm Icchaka Grünbauma (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Geneza Organizacji Ogólnych SyjonistówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Idea syjonizmu pojawiła się wśród europejskich i rosyjskich Żydów pod koniec XIX wieku, a jej twórcą i propagatorem był autor fundamentalnej dla tego nurtu publikacji Państwo Żydowskie, doktor Teodor Herzl. W Lublinie założenia syjonizmu zaczęły wzbudzać zainteresowanie środowisk i osób postrzeganych do tej pory jako zwolenników asymilacji. Grono odbiorców idei syjonistycznych było raczej wąskie, co uniemożliwiało stworzenie struktur organizacyjnych partii w Lublinie. Na przełomie XIX i XX wieku do grona pierwszych sympatyków poglądów syjonistycznych można zaliczyć doktora Mojżesza Zajdenmana.

Rodzący się ruch syjonistyczny był postrzegany przez ortodoksyjnych Żydów jako poważne zagrożenie. Uważali oni, że głoszone przez syjonistów idee zaprzeczają dotychczasowej tradycji, tożsamości i kulturze żydowskiej. Konflikt ten był szczególnie widoczny w dwudziestoleciu międzywojennym, gdy ugrupowania syjonistyczne i ortodoksyjne rywalizowały o wpływy w społeczności żydowskiej.

Protoplastą Organizacji Ogólnych Syjonistów w Lublinie była organizacja pod nazwą Hibat Cyjon (Miłość Syjonu). Zrzeszała ona osoby należące do średniozamożnego lub zamożnego mieszczaństwa żydowskiego, wielu z nich było przedstawicielami inteligencji. Spotkania odbywały się w kamienicy należącej do doktora Jakuba Cynberga, położonej przy ulicy Kowalskiej. Organizacja Hibat Cyjon założyła i prowadziła pierwszą w Lublinie świecką szkołę, w której hebrajski był językiem wykładowym. Uczące się w niej dzieci słuchały o idei syjonizmu, odrodzeniu narodowym Żydów oraz odrodzeniu kultury i języka żydowskiego.

Najprawdopodobniej pierwszym przywódcą lubelskich syjonistów był Owadia Szajnbrun, delegat na I Kongres Syjonistyczny w Bazylei, na który został wytypowany przez tutejsze organizujące się dopiero struktury. Innym znanym lubelskim syjonistą był Mosze Erlich.

W 1902 roku władze carskie wprowadziły całkowity zakaz funkcjonowania organizacji syjonistycznych, uzasadniając to prowadzeniem działalności wywrotowej przez partie, wymierzonej w ustrój carski. Ponadto, jednym z celów syjonistów było obudzenie świadomości narodowej wśród Żydów. Liberalizacja nastąpiła dopiero wraz okupacją austro-węgierską Lublina, która rozpoczęła się w 1915 roku.

Pierwsze struktury Organizacji Ogólnych Syjonistów w Lublinie zostały utworzone w 1917 roku przez Izraela Fajnzylbera oraz Izraela Mantelmachera. Dzięki ich zaangażowaniu i pracy na rzecz syjonizmu powołano do życia Komitet Lokalny Organizacji Ogólnych Syjonistów.

We wszystkich rodzajach wyborów Ogólni Syjoniści mieli ograniczoną zdolność koalicyjną. Przeważnie wykluczali współpracę z lojalistycznym wobec władz środowiskiem ortodoksyjnym oraz odległą światopoglądowo lewicą. Najbliższymi ideowo ugrupowaniami, z którymi dopuszczano kooperację było Mizrachii oraz Poalej Syjon-Prawica. Jednak, wyczuwając zagrożenie ze strony polskich ugrupowań prawicowych, Organizacja Ogólnych Syjonistów potrafiła zawrzeć szeroką koalicję, jak to miało miejsce podczas wyborów do Rady Miasta w 1927 roku.

W połowie lat 20. doszło wewnątrz Organizacji Ogólnych Syjonistów do poważnego rozłamu, w wyniku którego powstała Organizacja Syjonistów-Rewizjonistów pod przywództwem Włodzimierza Żabotyńskiego, postulująca zbrojną walkę z Brytyjczykami sprawującymi mandat nad Palestyną.

Cele statutowe Organizacji Ogólnych SyjonistówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Powstanie ruchu syjonistycznego wprowadziło nową jakość w życiu politycznym społeczności żydowskiej. Pojawiła się myśl, która zakładała budowę państwa żydowskiego w Palestynie. Do najważniejszych założeń propagowanych przez Organizację Ogólnych Syjonistów należy zaliczyć:

  • odbudowę żydowskiej państwowości w Palestynie;
  • przygotowanie Żydów do emigracji na teren Palestyny;
  • propagowanie języka hebrajskiego;
  • stworzenie gmin żydowskich, będących formą laickiego samorządu narodowego.

Ogólni Syjoniści uważali diasporę żydowską za nienaturalny stan, który koniecznie, w jak najkrótszym czasie należy zmienić. Środkiem do celu miała być nauka pracy na roli i w przemyśle, do której przyuczano podczas organizowanych kursów i kolonii. Powszechny był wśród Ogólnych Syjonistów pogląd, iż dotychczas Żydzi za bardzo koncentrowali swoje działania na handlu i rzemiośle. Postulowano także wspieranie rozwoju fizycznego (co miało przyczynić się w przyszłości do utworzenia żydowskich sił zbrojnych), pomoc finansową dla żydowskich osadników, jak również wykup ziemi w Palestynie. Do realizacji tych celów powołano specjalne organizacje. Główne cele obrazuje fragment z monografii Organizacji Ogólnych Syjonistów, stworzonej przez władze państwowe:

Organizacja Syjonistyczna dąży do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie i wprowadzenia języka hebrajskiego jako języka narodowego. Do czasu zrealizowania tego programu i osiedlenia się Żydów w Palestynie domaga się od Państwa Polskiego autonomii kulturalno-oświatowej i równouprawnienia Żydów we wszystkich sprawach ekonomiczno-gospodarczych1.

Al Hamiszmar (Na straży) w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lubelski oddział Organizacji Ogólnych Syjonistów przynależał do radykalnej frakcji Al Hamiszmar (Na straży), która uważała, że polityka prowadzona przez Światową Organizację Syjonistyczną hamuje rozwój żydowskiej Palestyny, a co za tym idzie, ogranicza możliwość utworzenia w przyszłości państwa żydowskiego. Na taki stan rzeczy miała według nich wpływ ugodowa polityka Światowej Organizacji Syjonistycznej względem władz brytyjskich, które sprawowały mandat nad Palestyną z ramienia Ligi Narodów. Ponadto frakcja Al Hamiszmar postulowała emigrację do Palestyny przede wszystkim robotników i rolników. Odrzucała współpracę w kwestiach narodowych z organizacjami niesyjonistycznymi, co prowadziło do konfliktów z Folkspartaj, Bundem oraz środowiskami ortodoksyjnymi. Od władz państwowych żądała przyznania statusu mniejszości narodowej obywatelom polskim pochodzenia żydowskiego. Liderem frakcji Al Hamiszmar w Polsce był Icchak Grüenbaum.

Władze Organizacji Ogólnych Syjonistów w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przewodniczącym organizacji w latach 1918–1929 był dr Mojżesz Zajdenman, zaś jego następcą Luzor Nisenbaum (kupiec). Na przełomie lat 20. i 30. w skład zarządu ugrupowania wchodzili także Josef Wajsenfisz (sekretarz-student), Szewach Lewinsztajn (skarbnik-kupiec), Bela Dobrzyńska (działaczka społeczna), Dawid Dawidsohn (kupiec), Hersz Goldwag (inżynier), Mordko Erlich (właściciel kamienicy), Josef Korn (kupiec), Jakub Pinkwas Libhaber (kupiec), Icchok Mandelblit (kupiec), Szmul Szpiro (kupiec) oraz Rachela Nisenbaum. Ponadto wśród wpływowych działaczy można wyróżnić adwokata Marka Altena, Abrama Turkieltauba, Szyję Wajsbrodta oraz Lejba Gelibtera.

W roku 1929 struktury organizacji w Lublinie liczyły około 500 osób, co stanowiło dość wysoką liczbę, biorąc pod uwagę kryzys idei syjonizmu oraz wewnętrzny rozłam, z którego powstała Organizacja Syjonistów-Rewizjonistów. W szeregach Organizacji Ogólnych Syjonistów znaleźli się przede wszystkim zamożni mieszczanie: kupcy, przedstawiciele wolnych zawodów, przemysłowcy. Każdy z członków odprowadzał na ugrupowanie składkę w wysokości 50 gr – 1.50 zł miesięcznie.

Przybudówki Organizacji Syjonistycznej w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze syjonistyczne organizacje młodzieżowe zaczęły powstawać w Lublinie od 1917 roku. Miały one charakter organizacji skautowych i harcerskich. Jedną z najważniejszych była Haszomer Hacair, która od połowy lat 20. zaczęła sympatyzować z lewicującym ugrupowaniem syjonistycznym Poalej Syjon-Prawica. W 1926 roku Haszomer Hacair liczyła 150 członków, a na jej czele w Lublinie stał Moteł Lewin. Inną organizacją młodzieżową funkcjonującą w ramach lubelskiej Organizacji Syjonistycznej była Harzlija. Prowadziły one działania oświatowe, w ramach których nauczano historii i kultury Żydów, geografii Palestyny oraz języka hebrajskiego.

Do 1925 roku w ramach lubelskiego oddziału Organizacji Syjonistycznej funkcjonowała sekcja kobieca, przekształcona następnie w Women International Zionist Organization (Światową Organizacje Kobiet Syjonistek – WIZO). Na czele lubelskiego oddziału stała Bela Dobrzyńska. WIZO działała na rzecz faktycznego równouprawnienia kobiet, jak również przyznania kobietom-Żydówkom prawa głosu w wyborach do gmin żydowskich.

Pod wpływem Organizacji Ogólnych Syjonistów znajdowały się również Związek Kupców Żydowskich (w jego skład wchodzili przeważnie zamożni kupcy), Związek Drobnych Kupców Żydowskich, Klub Inteligencji Żydowskiej, Związek Akademików Żydów (w latach 30. znalazł się pod wpływem środowisk lewicowych), Hechaluc Pionier, Żydowski Klub Sportowy „Hakoach” , Stowarzyszenie „Tarbut” oraz Gimnazjum Humanistyczne.

Żydowskie fundusze narodoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Keren HajesodBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Głównym zadaniem żydowskich funduszy narodowych było podejmowanie działań na rzecz emigracji do Palestyny. Funkcjonowały one w ramach struktur lokalnych Organizacji Syjonistycznej w Lublinie. Wśród nich wyróżnić można Keren Hajesod (Fundusz Podwalin), który zajmował się zbieraniem środków finansowych na działalność struktur partii oraz organizował kwesty na rzecz emigracji do Palestyny. Pozyskiwano je w drodze nakładania na każdego członka organizacji wewnętrznego podatku. Na początku lat 20. osobą zarządzającą tym funduszem był Szmul Szpiro. W taki oto sposób Fundusz Podwalin opisuje Nachamn Korn:

Pierwsza próba utworzenia Keren ha-Jesod została podjęta w roku 1920, podczas wizyty Awrahama Podliszewskiego i Icchoka Grünbauma. Do zarządu wybrano wówczas między innymi Eliezera Nisenbauma i Icchoka Wajcenblita. Szerszą działalność fundusz podjął dopiero później, po reorganizacji przeprowadzonej podczas wizyty w Lublinie Lejba Jaffe. Do zarządu weszli wówczas także Jejsza Wajsbrot, który do swego wyjazdu do Palestyny był bardzo aktywny w ruchu syjonistycznym, [Josef Wajselfisz – długoletni sekretarz Organizacji Syjonistycznej i Keren ha-Jesod, [Bela] Dobrzyńska, dr [Marek] Alten, adwokat [Maurycy] Szlaf i [Dawid] Dawidzon2.

Keren Kajemeth LeisraelBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kolejnym funduszem był Keren Kajemeth Leisrael (Narodowy Fundusz Izraela). Zajmował się on kwestiami zakupu ziemi w Palestynie. Środki finansowe na realizację zadań pochodziły z dobrowolnych składek. Oficjalnie na czele funduszu stał Mosze Erlich, lecz w rzeczywistości pierwszoplanową rolę odgrywały w nim kobiety: Bela Dobrzyńska, Szonbrunowa oraz Goldwagowa.

Wydział PalestyńskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ostatnią organizacją zajmującą się kwestiami emigracji do Palestyny był Wydział Palestyński. W jego kompetencjach znajdowało się rozpowszechnianie idei wyjazdu do Palestyny.

Działalność partii Ogólnych Syjonistów na terenie LublinaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Organizacja Ogólnych Syjonistów prowadziła działania typowe dla ówczesnych ugrupowań politycznych. Skupiały się one głównie na organizowaniu wieców, odczytów, spotkań, zbiórek pieniędzy, jak również koncertów. Szczególną popularnością cieszyły się wiece i spotkania, na które zapraszano znanych działaczy, jak choćby Włodzimierza Żabotyńskiego (po wewnętrznym rozłamie, przywódca Syjonistów-Rewizjonistów) czy Icchaka Grünbauma (jeden z najwybitniejszych działaczy Ogólnych Syjonistów). Brało w nich udział od kilkudziesięciu nawet do kilku tysięcy osób, co wówczas było sporym osiągnięciem. Podczas wydarzeń śpiewano pieśń „Hatikva” (Nadzieja), obecny hymn Państwa Izraela.

Różnego typu imprezy organizowane przez Ogólnych Syjonistów miały na celu propagowanie idei syjonizmu. Przeprowadzano wówczas zbiórki pieniężne z przeznaczeniem na zakup ziemi oraz wsparcie osadnictwa w Palestynie. Ponadto organizowano kursy i kolonie szczególnie dla młodzieży syjonistycznej, mające za zadanie przygotowanie do emigracji. Pierwsza grupa chaluców (6 osób), wyjechała z Lublina do Palestyny w 1925 roku. Znalazł się w niej dotychczasowy przewodniczący organizacji młodzieżowej Hechaluc, Moric Lewartow. Według zachowanych danych żegnało ich około 400 osób.

Dewaluacja polityki prowadzonej przez Organizację Ogólnych Syjonistów nastąpiła w wyniku załamania się IV aliji na przełomie lat 20. i 30., wywołanej przede wszystkim światowym kryzysem gospodarczym oraz coraz bardziej restrykcyjną polityką prowadzoną przez Brytyjczyków względem mandatowego terytorium Palestyny. Ponadto, trudne warunki egzystencji, jakie panowały w Palestynie skłaniały wielu emigrantów do powrotu. Taki stan rzeczy prowokował środowiska syjonistyczne do protestów, które jednak nie przynosiły wymiernych skutków politycznych. W następujących słowach opisało Ogólnych Syjonistów Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w piśmie z 1926 roku skierowanym do Wojewody Lubelskiego:

[...] Obóz syjonistyczny, a ściślej się wyrażając tzw. Organizacja Syjonistyczna, przeżywa bowiem ciężki kryzys z powodu krytycznej sytuacji panującej w Palestynie oraz wadliwej polityki emigracyjnej. Uczestnicy IV Aliji (emigranci) wracają tłumnie z Palestyny. Wpływa to na depopularyzację idei syjonistycznej wśród szerokich mas ludności żydowskiej. Co prawda, Org. Syjonistyczna, a przede wszystkim grupa „Al Hamiszmar”, usiłuje walczyć ze zobojętnieniem mas dla sprawy Palestyńskiej, lecz na razie akcja ta nie daje jeszcze pozytywnych rezultatów3.

Znaczny odpływ członków i sympatyków z Organizacji Ogólnych Syjonistów do innych organizacji był spowodowany osłabnięciem idei syjonizmu, co wpłynęło na wewnętrzny rozłam, z którego w 1931 roku wyłoniła się Organizacja Syjonistów-Rewizjonistów, głosząca bardziej radykalne hasła (np. walki zbrojnej w Palestynie). Wzajemna niechęć obydwu ugrupowań widoczna była przy okazji organizacji imprez, na których dochodziło do bójek zwalczających się środowisk politycznych. Czasami przybierały one na tyle dramatyczny przebieg, że musiała interweniować policja.

Z inicjatywy Zarządu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Lublinie w marcu 1933 roku zwołany został wiec przeciwko nazistowskiej polityce antyżydowskiej, w którym aktywną rolę odegrali Ogólni Syjoniści. Z ramienia tej partii przemawiali Marek Alten oraz Bela Dobrzyńska. Wzywano do bojkotu towarów i firm niemieckich oraz apelowano do władz państwowych, aby podjęły interwencję w kwestii losu Polaków żydowskiego pochodzenia w Niemczech. W tym samym roku z inicjatywy wszystkich mieszczańskich partii w Lublinie powołano do życia Zjednoczony Komitet Niesienia Pomocy Uchodźcom z Niemiec, który miał zaopiekować się uchodźcami przybyłymi do Lublina. W skład komitetu weszli jako przewodniczący z ramienia Folkspartaj dr Nison Płotkin oraz syjoniści Bela Dobrzyńska, Luzor Nisenbaum oraz Mosze Hersz Warhafting. Komitet zakończył działalność w 1937 roku z powodu braku środków finansowych oraz małego napływu uchodźców z Niemiec.

Dewaluacja idei syjonizmu oraz haseł głoszonych przez Organizację Ogólnych Syjonistów przyczyniła się do spadku popularności partii w społeczności żydowskiej. Na przełomie lat 20. i 30. w różnych wydarzeniach brało udział zaledwie kilkadziesiąt osób. Frekwencja wzrastała jedynie w przypadku wieców wyborczych, świąt syjonistycznych lub spotkań ze znanymi działaczami.

Wybory do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Lublinie w latach 1924–1936Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1924 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W wyborach w 1924 roku Organizacja Ogólnych Syjonistów stworzyła wspólną listę wyborczą z partią Mizrachii. Kampania wyborcza przebiegała pod znakiem negowania przez środowiska syjonistyczne konieczności budowy wyższej szkoły rabinackiej (Jesziwa), uznając jednocześnie, że środki wydawane na tę inwestycję powinny być przeznaczone na inicjatywy kulturalno-oświatowe lub żydowskie organizacje dobroczynne. Akcentowano również przekształcenie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej z samorządu wyznaniowego w narodowy.

Na listę syjonistyczną oddanych zostało 484 głosów, co pozwoliło zająć bardzo dobrą, drugą pozycję, tuż za ortodoksami. Liczba oddanych głosów przełożyła się na 4 mandaty, które uzyskali syjoniści dr Mojżesz Zajdenman, adw. Marek Alten, Mojżesz Rozenberg oraz mizrachista Lejb Szper.

1931 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W wyborach w 1931 roku Organizacja Ogólnych Syjonistów wystawiła samodzielną listę. Tym razem podczas kampanii wyborczej syjoniści wystąpili z hasłami anty-ortodoksyjnymi, uważając to środowisko za niepostępowe, negujące idee syjonizmu i ruchu narodowego, jak również oskarżając go o lojalizm wobec władz państwowych. Za szkodników politycznych uważali również ugrupowania lewicowe. Ostrej krytyce poddano także rządy sanacji, uznając je za niedemokratyczne i antyżydowskie. Podczas kampanii wyborczej silną pozycję uzyskały kobiety ze Światowej Organizacji Kobiet Syjonistek na czele z Belą Dobrzyńską. Postulowały one przyznanie kobietom prawa głosu w wyborach do Żydowskiej Gminy Wyznaniowej, jak również równouprawnienie do zajmowania stanowisk w tej instytucji.

Podczas tych wyborów na Ogólnych Syjonistów oddano 740 głosów, co przełożyło się na 4 mandaty, które uzyskali adw. Marek Alten, Luzor Nisenbaum, Dawid Dawidsohn oraz Szyja Wajsbrodt. Początkowo na stanowisko Przewodniczącego Rady wybrany został Marek Alten, lecz sprzeciw władz państwowych pod spreparowanymi zarzutami prokuratorskimi zmusił go do rezygnacji z funkcji. Na jego miejsce wybrano przedstawiciela ortodoksyjnej Agudas Isroel Hersza Jojnę Zylbera.

1936 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ostatnie wybory przed wybuchem wojny do Żydowskiej Gminy Wyznaniowej odbyły się w 1936 roku. Ogólni Syjoniści przystąpili do nich mocno osłabieni, co wynikało z faktu wewnętrznego podziału na dwie frakcje Al Hamiszmar oraz Eth Libnoth (Czas budować). Odłam Al Hamiszmar w wyborach wystawił listę pod nazwą Syjonistyczno-Demokratyczna, zaś lista Eth Libnoth nosiła nazwę Zjednoczona Lista Syjonistyczna. Reprezentantami pierwszej frakcji byli Marek Alten, Dawid Dawidsohn, Maurycy Schlaf, Josef Wajselfisz, zaś drugiej Henryk Goldwag, Dawid Herszenhorn i Icek Wacholder.

Po śmierci w 1935 roku marszałka Józefa Piłsudskiego nasiliły się wystąpienia antysemickie, niejednokrotnie inspirowane przez władze sanacyjne. Narastający klimat niechęci do władz państwowych mobilizował Ogólnych Syjonistów do wzmożonej akcji na rzecz emigracji do Palestyny, uznając tę drogę jako jedyną skuteczną obronę przez antysemityzmem. Ponadto zagrożenie dostrzegano w środowiskach ortodoksyjnych, lewicowych oraz w Syjonistach-Rewizjonistach, będących naturalnymi przeciwnikami dla Ogólnych Syjonistów.

W tych wyborach sukces odniosła frakcja Al Hamiszmar, uzyskując 3 mandaty, które przypadły Markowi Altenowi, Maurycemu Schlafowi oraz Dawidowi Dawidsohnowi. Był to okres, w którym idee syjonistyczne cieszyły się coraz słabszym poparciem w społeczeństwie żydowskim

Wybory do Rady Miasta w Lublinie w latach 1918–1939Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1918 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości odbyły się w 1918 roku wybory do Rady Miasta, w których Organizacja Ogólnych Syjonistów stworzyła koalicję z Folkspartaj pod nazwą Zjednoczony Żydowski Narodowy Komitet Wyborczy. W tym czasie obydwa środowiska połączyła niechęć do asymilacji z kulturą polską oraz niechęć do środowisk ortodoksyjnych. W wyborach wspólny front uzyskał 13 mandatów, co można uznać za sukces. Ogólnym Syjonistom przypadły mandaty m.in. dla dr. Mojżesza Zajdenmana, Luzora Nisenbauma oraz Izraela Fajnzylbera.

1927 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W celu obrony żydowskich interesów Organizacja Ogólnych Syjonistów wystawiła koalicyjną listę wyborczą pod nazwą Blok Prawicy Żydowskiej, w którym znalazły się również Agudas Isroel, Mizrachi, Organizacja Syjonistów-Rewizjonistów i część działaczy Folkspartaj. Zawarcie koalicji uzasadnione było zagrożeniem ze strony polskich ugrupowań narodowo-chadeckich, które utworzyły Chrześcijański Komitet Gospodarczej Obrony Polskości m. Lublina. Aby osiągnąć sukces Ogólni Syjoniści w walkę wyborczą zaangażowali skupione wokół nich organizacje młodzieżowe i kobiece.

Pomimo akcji agitacyjnej na rzecz Bloku Prawicy Żydowskiej, w społeczeństwie żydowskim jednak szerszym echem odbiły się poglądy głoszone przez środowiska lewicy żydowskiej, zgrupowane w Bloku Lewicy. Blok Prawicy Żydowskiej uzyskał 4609 głosów, co przełożyło się na 2 mandaty dla Karola Holenberga oraz Izaaka Słobodnika.

1929 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wybory w 1929 roku miały charakter przedterminowych, co było związane z rozwiązaniem poprzedniej Rady Miasta przez wojewodę. Tym razem Ogólni Syjoniści w wyborach wystartowali samodzielnie, krytykując w kampanii wyborczej przede wszystkim środowiska ortodoksyjne za postawę lojalistyczną wobec władz sanacyjnych. Bezpośredniego wsparcia lubelskiemu oddziałowi Ogólnych Syjonistów udzielił poseł na Sejm Icchak Grünbaum.

Pomimo wewnętrznych podziałów Ogólnym Syjonistom udało się zdobyć 3 mandaty. Problemy z wyborem Przewodniczącego Rady dały po raz drugi władzom państwowym pretekst do jej rozwiązania i wprowadzenia komisarza rządowego.

1934 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podczas wyborów w 1934 roku Komitet Centralny Organizacji Syjonistycznej zalecił Komitetom Lokalnym tworzenie z różnymi organizacjami żydowskimi bloków wyborczych w celu skonsolidowania środowisk żydowskich jako przeciwwagi dla ugrupowań polskich, nastawionych antysemicko. Zalecenie Komitetu Centralnego nie było możliwe do zrealizowania ze względu na wzajemną niechęć poszczególnych partii żydowskich. Wzajemne animozje prowadziły do aktów agresji, szczególnie aktywna na tej płaszczyźnie była Organizacja Syjonistów-Rewizjonistów. Ogólni Syjoniści w trakcie kampanii wyborczej postulowali całkowitą odrębność obozu żydowskiego, krytykowali lojalistyczne postawy innych środowisk wobec sanacji.

Rozdrobnienie ugrupowań żydowskich na listach wyborczych spowodowało, że uzyskały one w sumie zaledwie 8 mandatów, z czego tylko jeden przypadł Ogólnym Syjonistom. Mandat radnego objął adwokat Maurycy Schlaf.

1939 rokBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podczas ostatnich wyborów przed wybuchem wojny Organizacja Ogólnych Syjonistów straciła w dużej mierze wpływy w społeczności żydowskiej na rzecz żydowskich ugrupowań lewicowych. Symptomatyczny jest fakt, iż nawet część zamożnego żydowskiego mieszczaństwa stanowiącego do tej pory elektorat Ogólnych Syjonistów oraz niektórzy syjoniści, którzy utracili wiarę w realizację idei syjonizmu, poparło Bund. Wynik tych wyborów okazał się katastrofalny dla Ogólnych Syjonistów, którzy uzyskali zaledwie jeden mandat. Radnym z ich ramienia został ponownie Maurycy Schlaf.

Wybory parlamentarneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W wyborach parlamentarnych w 1922 roku Organizacja Ogólnych Syjonistów wystartowała z Agudas Isroel, tworząc Blok Mniejszości Narodowej. Kandydatem do Sejmu z ramienia Bloku był wybitny syjonista Icchok Grünbaum. Podczas kampanii przedwyborczej na organizację wieców wykorzystywano ulice, skwerki, a nawet bożnice i synagogi.

Kolejne wybory odbyły się w 1928 roku, w których Ogólni Syjoniści weszli w koalicję z Mizrachi oraz tzw. grupą Adama Czerniakowa, która wyodrębniła się z Folkspartaj, tworząc Żydowski Blok Narodowy. Ostrej krytyce poddano środowiska ortodoksyjne, żydowskiej lewicy oraz sanacyjne. Ogólni Syjoniści przekonywali, iż jakakolwiek forma współpracy z sanacją oznacza zdradę. Podczas tych wyborów prowadzono dość agresywną kampanię wyborczą, skutkiem której były liczne interwencje policji.

W wyborach z 1930 roku wielu Żydów poparło Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, który stanowił zaplecze polityczne dla władz sanacyjnych. Ogólni Syjoniści coraz wyraźniej słabli na rzecz środowisk ortodoksyjnych, uzyskując w Lublinie bardzo niski wynik.

W kolejnych wyborach, które odbyły się w 1935 i 1938 roku Organizacja Ogólnych Syjonistów nie wzięła udziału. Bojkot był spowodowany powszechną postawą antysemicką, reprezentowaną zarówno przez władze sanacyjne, jak również środowiska opozycyjne.

Po wybuchu II wojny światowej władze okupacyjne zakazały jakiejkolwiek działalności politycznej, co był równoznaczne z rozwiązaniem wszelkich partii politycznych. Z polecenia władz okupacyjnych w styczniu 1940 roku utworzony został Judenrat, w którego skład weszli dotychczasowi działacze Organizacji Ogólnych Syjonistów, tacy jak: Marek Alten, Maurycy Schlaf, Dawid Dawidsohn oraz Josefa Wajselfisz. Inna znana syjonistka Bela Dobrzyńska przystąpiła do działalności społecznej w lubelskim getcie. Z wymienionych osób nikt nie przeżył okupacji.
 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kuwałek R., Organizacja Ogólnych Syjonistów w Lublinie w latach 1918–1939, [w:] Żydzi w Lublinie, T. Radzik [red.], t. II, Lublin 1998.

Księga Pamięci Żydowskiego Lublina, A. Kopciowski [red.], Lublin 2011.

Archiwum Państwowe w Lublinie, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 164–167, 170, 455–456, 461–462, 483, 487, 494–495.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urząd Wojewódzki Lubelski (UWL), Wydział Społeczno-Polityczny (WSP), sygn. 461, k. 23.
  2. Wróć do odniesienia Księga Pamięci Żydowskiego Lublina, A. Kopciowski [red.], Lublin 2011, s. 201.
  3. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 483, k. 11.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Słowa kluczowe