Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Zakon ojców karmelitów bosych w Lublinie – historia zakonu

Zakon karmelitów bosych powstał w wyniku przekształcenia reguły istniejącego już zakonu karmelitów (od czasu podziału zwanych trzewiczkowymi). Za inicjatorów reformy uważa się św. Teresę od Jezusa oraz św. Jana od Krzyża, którzy postulowali zaostrzenie zasad panujących w dotychczasowych klasztorach karmelickich.

Kościół pw. św. Józefa w Lublinie
Kościół pw. św. Józefa w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1580 roku papież Grzegorz XII oficjalnie zatwierdził istnienie karmelitów bosych jako odrębnego zakonu1.

Do Lublina karmelici przybyli w roku 1610 na zaproszenie mieszczan (głównie Stanisława Lichańskiego). Zostali osiedleni przy kościele św. Ducha i prawdopodobnie wkrótce weszli w konflikt z prepozytem kościoła, co zaowocowało koniecznością znalezienia im nowego lokum2.

W roku 1613 rozpoczęła się budowa nowego kościoła i klasztoru, usytuowanych przy Krakowskim Przedmieściu (budynki nieistniejące), w miejscu obecnego ratusza. Nowy kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel został konsekrowany w 1619 roku przez metropolitę lwowskiego arcybiskupa Jana Andrzeja Próchnickiego. Przy klasztorze powstało kolegium filozoficzno-teologiczne3.

Na mocy umowy podpisanej 14 lipca 1622 roku z władzami miejskimi, zakonnicy zobowiązali się zrzec roszczeń w stosunku do kościoła św. Ducha.
Przeniesienie się karmelitów do nowego kościoła nie zażegnało narosłych już konfliktów. Ks. Jan Ambroży Wadowski przywołuje spór, który rozgorzał wokół zakrystii i prezbiterium, zajętych przez oo. karmelitów przy kościele św. Ducha. Co prawda karmelici zobowiązali się w zamian wystawić nową zakrystię, jednak nie wywiązali się z obietnicy.

W 1624 roku do Lublina przybyły także karmelitanki bose i rozpoczęła się budowa przeznaczonego dla nich klasztoru. Nowo powstałe obiekty zostały wystawione na terenie placu odkupionego od wojewody bełskiego Rafała Leszczyńskiego. Początkowo planował on zbudowanie warownego dworu, jednak wraz z zanikaniem wpływów protestanckich w Lublinie, zamiar ten nie został zrealizowany. W 1630 roku Leszczyński sprzedał ziemię karmelitankom za 7 tys. zł. Lokalizacja nowego klasztoru była bardzo korzystna. Znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie z ogrodami zakonu męskiego. Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, usytuowany przy ulicy Świętoduskiej jest obecną siedzibą zakonu karmelitów bosych4.

Do sukcesów zakonu należy założenie kolegium teologiczno-filozoficznego, w niedługim czasie po przybyciu do Lublina. Dzięki rozwojowi ośrodka naukowego, oo. karmelici mogli sobie pozwolić na prowadzenie polemiki teologicznej z innowiercami. Głośne są dwie dyskusje prowadzone z braćmi polskimi, w latach 1616 i 1620.

Wiek XVII nie minął jednak spokojnie. Zarazy, a także działania wojenne kilkukrotnie zmuszały zakonników do opuszczenia klasztoru i udania się daleko poza granice miasta w poszukiwaniu schronienia. Szczególnie tragiczna była dla oo. karmelitów wojna północna, z początków kolejnego stulecia, kiedy to wojska szwedzkie zajęły Lublin i rozpoczęły jego pustoszenie. Grabieże objęły również klasztor.

W latach 1737–1762 lubelski klasztor został czasowo przejęty przez litewską prowincję karmelitów, jednak dzięki usilnym staraniom i licznym interwencjom w Rzymie, polskim zakonnikom udało się odzyskać swoją lubelską siedzibę.

Przy kościele pw. Najświętszej Maryi Panny z góry Karmel, zakonnicy pozostawali do 1803 roku, kiedy to wybuchł tragiczny w skutkach pożar. Zgliszcza po pięknych niegdyś zabudowaniach zostały wystawione na publicznej licytacji i sprzedane lubelskiemu mieszczaninowi Józefowi Stadlerowi. Transakcja ta przebiegła niekorzystnie dla zakonników, ponieważ całość zdobytych dzięki niej funduszy przeszła na własność władz miejskich. Oprócz samego kościoła i zabudowań klasztornych karmelici bosi utracili również ogród5.

Dzięki staraniom biskupa Wojciecha Skarszewskiego karmelici nie zostali całkowicie usunięci z miasta jak to pierwotnie planowały uczynić władze austriackie. W znalezieniu dla nich nowego lokum pomogło połączenie dwóch lubelskich zakonów karmelitek bosych, które zamieszkały razem w klasztorze przy kościele pw. Niepokalanego Poczęcia, natomiast kościół pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny przy ulicy Świętoduskiej przeszedł, od 1807 roku, w posiadanie zakonników6.

Nie cieszyli się oni jednak zbyt długo nowym lokum. Już trzy lata później zostali ponownie przeniesieni, a na ich miejsce sprowadzono wizytki.
Tułaczka karmelitów zdawała się nie mieć końca. W latach 1810–1835 znaleźli schronienie przy kościele św. Eliasza Proroka należącym do tego czasu do karmelitów trzewiczkowych. Następnie zaś, pod koniec lat trzydziestych powrócili do klasztoru przy ulicy Świętoduskiej7. Tam doczekali powstania styczniowego, po którym, w listopadzie 1864 roku, w ramach represji nastąpiło wysiedlenie zakonników, a zabudowania klasztorne zostały przeznaczone na więzienie. Pozwolono jedynie na pozostanie w dawnym miejscu o. Ryszardowi Machnikowskiemu, w charakterze administratora8.

Kościół i klasztor św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny stał się ponownie domem karmelitów bosych dopiero w roku 1918. Wcześniej przez krótki czas, rezydowali tam jezuici. Po dojściu do porozumienia przekazali oni dobra karmelitom i zakonnicy z o. Antonim Foszczyńskim na czele powrócili na odzyskane dobra9.

Nie wszystko jednak układało się po myśli karmelitów, bowiem znaczną część zabudowań klasztornych zajęło wojsko i przeznaczyło na areszt śledczy. Także wyzwoleni od towarzystwa wojsk zaborczych, przez długi okres zmuszeni byli czynić starania o odzyskanie całości mienia, tym razem od wojska polskiego10.

Druga wojna światowa również okazała się czasem próby, równie poważnej jak dotychczasowe dzieje. Początkowe odzyskanie całości klasztoru, we wrześniu 1939 roku szybko zaowocowało zainteresowaniem władz okupacyjnych. Zwolnione przez wojsko polskie pomieszczenia stały się dogodnym miejscem dla urządzenia w nich, tym razem niemieckiego, więzienia11.

Po opuszczeniu zabudowań przez armię niemiecką zostały one przejęte przez NKWD. Do prawowitych właścicieli powróciły dopiero w latach pięćdziesiątych.

Działalność karmelitów bosych w czasie istnienia Polskiej Republiki Ludowej skoncentrowała się na staraniach związanych z przeprowadzeniem koniecznych remontów, działalności duszpasterskiej oraz na opiece nad powracającymi do Lublina karmelitankami.

W 1946 roku miało miejsce bardzo doniosłe dla klasztoru wydarzenie. Lubelski zakon karmelitów bosych został podniesiony do godności przeoratu. Przeorem kościoła został o. Romeusz Bodzenta12.

Obecnie przy klasztorze znajduje się Kolegium Filozoficzne Wyższego Seminarium Duchownego Karmelitów Bosych, powstałe w 1993 roku.  

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1580 – Grzegorz XII zatwierdza wydzielenie zakonu karmelitów bosych;
1610 – przybycie karmelitów bosych do Lublina;
1611 – założenie kolegium teologiczno-filozoficznego;
1613 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła;
1616 – pierwsza dysputa z braćmi polskimi;
1619 – konsekracja kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel;
1620 – druga dysputa z braćmi polskimi;
1622 – karmelici zrzekają się praw do kościoła św. Ducha;
1624 – do Lublina przybyły karmelitanki bose;
1630 – Leszczyński sprzedaje ziemię pod budowę zakonu karmelitanek;
1737–1762 – lubelski klasztor znajduje się w posiadaniu prowincji litewskiej;
1803 – wielki pożar niszczy kościół i klasztor przy Krakowskim Przedmieściu;
1807 – zakonnicy przejmują budynki klasztoru karmelitanek bosych przy ulicy Świętoduskiej;
1810 – karmelici opuszczają kościół  pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, do którego przeniesione zostają wizytki;
1810–1835 – nowym lokum karmelitów bosych staje się kościół pw. św. Eliasza Proroka;
1837 – powrót do klasztoru przy ulicy Świętoduskiej;
1864 – kasata zakonu w ramach represji po powstaniu styczniowym;
1918 – odzyskanie części zabudowań klasztornych;
1939 – w klasztorze powstaje niemieckie więzienie;
1944 – przejęcie zabudowań przez NKWD;
1946 – klasztor odzyskuje godność przeoratu;
1949 – odzyskanie całego obiektu przez karmelitów bosych;
1993 – wskrzeszenie Kolegium Filozoficznego Wyższego Seminarium Duchownego Karmelitów Bosych.

KościołyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1610–1622 – kościół pw. św. Ducha, przy Krakowskim Przedmieściu;
1619–1803 (z przerwami) – kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, przy Krakowskim Przedmieściu;
1807–do dziś (z przerwami) – kościół pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, przy ulicy Świętoduskiej;
1810–1835 – kościół pw. św. Eliasza Proroka, przy ulicy Biernackiego.

UbiórBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Habit brązowy, przepasany skórzanym pasem. Kaptur oraz szkaplerz.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Marecki J., Zakony w Polsce. Instytuty życia konsekrowanego. Instytuty i zgromadzenia zakonne. Instytuty świeckie. Wspólnoty życia apostolskiego, Kraków 2000.
  • Wadowski J.A., Kościoły lubelskie, Lublin 2004.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia J. Marecki, Zakony w Polsce. Instytuty życia konsekrowanego. Instytuty i zgromadzenia zakonne. Instytuty świeckie. Wspólnoty życia apostolskiego, Kraków 2000, s. 48.
  2. Wróć do odniesienia J.A. Wadowski, Kościoły lubelskie, Lublin 2004, s. 370.
  3. Wróć do odniesienia Informacje pobrane ze strony internetowej lubelskiego klasztoru karmelitów bosych, http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/kalendarium, [dostęp: 2.11.2011].
  4. Wróć do odniesienia Informacje pobrane ze strony internetowej lubelskiego klasztoru karmelitów bosych, http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/jozef, [dostęp: 2.11.2011].
  5. Wróć do odniesienia http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/nmp, [dostęp: 2.11.2011].
  6. Wróć do odniesienia http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/historia.4, [dostęp: 2.11.2011].
  7. Wróć do odniesienia H. Mącik, A. Szlązak, Kościół św. Eliasza Proroka w Lublinie, http://teatrnn.pl/leksykon/node/139/ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw_eliasza_proroka_w_lublinie, [dostęp: 2.11.2011].
  8. Wróć do odniesienia M. Długosz, Kościół pw. św. Józefa – prezentacja, http://teatrnn.pl/leksykon/node/1286/ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_pw_%C5%9Bw_j%C3%B3zefa_%E2%80%93_prezentacja, [dostęp: 2.11.2011]. .
  9. Wróć do odniesienia http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/historia.4, [dostęp: 2.11.2011].
  10. Wróć do odniesienia http://karmel.lublin.pl/base.php?id=5/historia.5, [dostęp: 2.11.2011].
  11. Wróć do odniesienia Tamże.
  12. Wróć do odniesienia Tamże.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe