Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Widoki Lublina – „Album Lubelskie” Adama Lerue (1852)

W latach 1857–1860 dzięki staraniom Adama Lerue, inwentaryzatora-rysownika, wydano w Warszawie Album Lubelskie. Opracowane przez Lerue rysunki przenieśli na kamień litograficzny: Julian Cegliński, Alfons Matuszkiewicz i Władysław Walkiewicz w Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki w Warszawie.

Kościół XX. Kapucynów i pomnik w Lublinie
Kościół XX. Kapucynów i pomnik w Lublinie (Autor: Lerue, Adam)

Spis treści

[RozwińZwiń]

O autorzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Adam Lerue urodził się prawdopodobnie w 1825 roku w Dubience. Uczył się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1844–1851. Był rysownikiem, akwarelistą, malował obrazy olejne (także o tematyce lubelskiej, np. Brama Krakowska w Lublinie podczas zimy, około 1860) i wykonywał ilustracje do książek. Jego twórczość obracała się wokół tematów miejskich. Zmarł w 1863 roku w Częstochowie.

Historia dziełaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Adam Lerue w trakcie studiów w Szkole Sztuk Pięknych został zaangażowany jako rysownik Delegacji do Opisywania Starożytności w Królestwie Polskim, która pracowała pod kierownictwem Kazimierza Stronczyńskiego. W trakcie kilkumiesięcznych podróży podejmowanych nieregularnie od 1844 do 1855 roku delegacja zinwentaryzowała kilkaset zabytków znajdujących się guberniach Królestwa Polskiego. Pracownicy delegacji przeszukiwali archiwa, zbierali materiały źródłowe, wykonywali rzuty poziome i akwarelowe szkice wszystkich badanych obiektów. Efektem tej pracy było nigdy nie wydane drukiem dzieło pt. Opisy zabytków starożytności przez Delegację wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w latach 1844 i 1846 zebrane i rysunkami w osobnych albumach zawartemi objaśnione 1850–1855 (popularna nazwa to Albumy Stronczyńskiego lub Inwentaryzacja Stonczyńskiego); jest przechowywane w Gabinecie Rycin Uniwersytetu Warszawskiego.

Niewielka część pracy delegacji ujrzała jednak światło dzienne. Stało się to dzięki prywatnej inicjatywie Adama Lerue, który postanowił opublikować swoje akwarele wykonane w 1852 roku w Guberni Lubelskiej. Dzieło zatytułowane Album Lubelskie (w tamtych czasach słowo „album” było rodzaju nijakiego) składało się z dwunastu zeszytów, wydawanych od 1857 do 1859 roku. Każdy zeszyt zawierał cztery lub pięć litografii przedstawiających zabytki Guberni Lubelskiej wykonanych na podstawie akwarel oraz krótki opis każdego obiektu. We wstępie do swojego dzieła Adam Lerue wytłumaczył, dlaczego zdecydował się publikować prace dotyczące właśnie tej części kraju:

Przedsięwziąłem tę część królestwa, w której się urodziłem i gdzie mi najpiękniejsze chwile życia mego ubiegły, tę, która tém samém jest i lepiej mi znajomą i bliższą, że tak powiem, serca mojego niż inne […].

Litografie przygotował sam Lerue oraz trzech innych litografów: Julian Cegliński, Alfons Matuszkiewicz i Władysław Walkiewicz.

Opis dziełaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Litografie z widokami Lublina – zaledwie część dzieła – znajdują się w czterech pierwszych zeszytach.

Zeszyt I:
[zachowano oryginalny zapis tytułów – red.]
– Kościół Sgo Ducha w Lublinie,
– Brama i rozwaliny Sto Duskie. Zabytek z czasów Zygmuntowskich,
– Magistrat miasta dawniej kościół,
– Brama Krakowska. Zabytek z czasów Kazimierza Wielkiego,
– Krakowskie Przedmieście w Lublinie.

Zeszyt II:
– Rynek i Ulica Grodzka. Budowle z czasów Zygmuntowskich,
– Dom niegdyś familii Sobieskich,
– Ulica Złota z kościołem XX. Dominikanów,
– Pomnik Firlejów.

Zeszyt III:
– Zamek Królewski w Lublinie,
– Kaplica Zamkowa w Lublinie. Zabytek czasów Jagiellońskich,
– Kościół Sgo Michała (Stara Fara). Fundowany przez Leszka Czarnego,
– Katedra w Lublinie i wieża Trynitarska. Dawniej kościół XX. Jezuitów.

Zeszyt IV:
– Kościół X.X. Bernardynów w Lublinie,
– Kościół Panny Maryi Brygidek. Fundacja Władysława Jagiełły,
– Kościół X.X. Kapucynów i pomnik w Lublinie.

Już na podstawie tytułów widać, że litografie ukazują reprezentacyjne, zabytkowe fragmenty miasta, choć nie wszystkie doskonale zachowane (Brama i rozwaliny Sto Duskie). Wartość tych miejsc, jako pamiątek przeszłości, została dodatkowo podkreślona przez dopowiedzenia typu: „budowle z czasów Zygmuntowskich”, „zabytek z czasów Kazimierza Wielkiego”, „fundacja Władysława Jagiełły”.

Adam Lerue komponował swoje prace w oparciu o perspektywę linearną, zadbał też o to, by wszystkie budowle zostały przedstawione w swoim naturalnym otoczeniu (drzewa, trawniki, kamienice itp.). Budynki zostały wyrysowane precyzyjną, nieco sztywną i dość schematyczną kreską. Kontrastują z nią swobodnie i lekko oddane chmury. Cechą charakterystyczną większości litografii w albumie jest wyraźny, podkreślający bryły budowli, światłocień i pewne kłopoty z proporcjami obiektów. Artysty nie interesuje też życie mieszkańców miasta – przedstawiając ich, ogranicza się rozmieszczenia w pozwalających na to miejscach spacerujących postaci, przekupek i Żydów.

Niedoskonałości nie podważają dokumentacyjnej ani edukacyjnej wartości albumu, które w założeniu miało nie tylko pełnić funkcję estetyczną, ale także być świadectwem długiej i bogatej przeszłości Lublina. Jeśli nawet autor rysunków, a za nim litograf, nie utrwalili szczegółowo autentycznego wyglądu zabytku, to dali o nim ogólne pojęcie, ubierając go w formę w tamtych czasach bardzo atrakcyjną.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Jaworska J., Lerue Adam, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), t. 5, Warszawa 1993.
  • Kaproń A., Album lubelskie, "Kurier lubelski", R. 1998, nr 224.
  • Kurzątkowski M., «Album Lubelskie» Adama Lerue’a a «Inwentaryzacja Stronczyńskiego», „Przegląd Lubelski” 1965, t. 1.
  • Tenże, «Album Lubelskie» Adama Lerue jako źródło ikonograficzne, [w:] Nestorowicz Z. [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 2000.
  • [Lerue A.], Ofiarowane Jaśnie Wielmożnemu Hrabi Augustowi Zamoyskiemu Album Lubelskie. Rysował z natury A. Lerue. Poszyt [I–XII], Warszawa 1857[–1859].
  • Walicki M., Sprawa inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Polskiego (1827–1862), Warszawa 1931.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Słowa kluczowe