Bracia polscy – prawo przeciw braciom polskim
Prawo przeciw braciom polskim – kalendarium.
Spis treści
[Zwiń]Maj 1564 roku – projekt dekretu wypędzającego arian z Polski. Na skutek sprzeciwu kardynała Hozjusza edykt nie ukazał się. Katolicy realizowali wówczas politykę zgodną z dewizą Hozjusza „bellum haereticorum PAX est ecclesiae”.
Lipiec 1564 roku – wydano dwa edykty parczewskie, wymierzone przeciw różnowiercom; pierwszy skazywał na banicję wszystkich obcokrajowców-heretyków, drugi zabraniał Polakom i Litwinom przystępowania do sekt i zalecał powrót na łono Kościoła katolickiego, a groził karami dla tych, którzy tego nie przestrzegali.
2 listopada 1564 roku – mandat piotrkowski, w którym Zygmunt August – na prośbę kalwinów – ogranicza edykty parczewskie do arian.
18 stycznia 1571 roku – mandat królewski skierowany przeciw lubelskim braciom polskim. Pismo wystosowane do starosty lubelskiego wprowadzało zakaz przebywania heretyków w Lublinie i zabraniało zgromadzeń w mieście. Podobny list został wysłany w tym czasie do starosty grodowego Nowego Sącza. Wzywał do tego, aby zabronić arianom odbywania schadzek i odprawiania nabożeństw w mieście i na przedmieściach. W 1573 roku podobny dekret został wydany również w Poznaniu.
„Trójcy najświętszej Bóstwu bluźnić, prawa i spokojność publiczną zakłócać, urzędnikom porządkowym uwłaszczać i polityczną władzę znosić śmieją [nie dozwolił] aby sekta takowa osiadać, budować się, społeczność jakową lub schadzki w mieście naszym Lublinie tworzyć i swą morową naukę rozsiewać mogła” (J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938, s. 79).
W Lublinie list został odczytany 7 lutego 1571 roku mieszczanom lubelskim. Zabraniano w nim udostępniania lokali na zgromadzenia, przyjmowania pod swój dach przybyszów, zatrudniania nauczycieli domowych. Oporni mieli być skazani na banicję, a ich majątek miał zostać skonfiskowany na rzecz miasta. W praktyce rozporządzania te nie były realizowane.
14 lutego 1581 – Stefan Batory wydaje przywilej skierowany do piekarzy lubelskich. Przywilej ten wykluczał z cechu wszystkich heretyków (J. Kamiński, Z przeszłości rzemiosła piekarskiego w Lublinie, Lublin 1932, s. 45; Ustawy cechu piekarskiego w Lublinie, rękopis 1395, BŁ).
12 marca 1583 – Aby przeciwdziałać szerzeniu się arianizmu w Lublinie, Stefan Batory zakazał braciom polskim wznoszenia budynków w mieście, które mogłyby służyć jako miejsca kultu. Równocześnie Batory polecił ludności Lublina przeciwstawić się działalności arian (J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938, s. 84).
10 października 1583 – ustawa cechu krawieckiego w Lublinie; artykuł 16 o heretykach mówi o nieprzyjmowaniu ich do cechu (BŁ, rękopis 260; J. Kamiński, Z przeszłości cechu krawieckiego w Lublinie, Lublin 1933, s. 54).
W tym czasie zostają wydane również ustawy cechu murarskiego i kamieniarskiego zabraniające przyjmowania heretyków i schizmatyków do cechu i na naukę rzemiosła (H. Łopaciński, Z dziejów cechu mularskiego i kamieniarskiego, Kraków 1899, s. 6).
1596 – ustawa cechu mieczników ograniczająca członków tylko do wyznania rzymskokatolickiego (J. Kamiński, Miecznicy lubelscy, Lublin 1935, s. 34).
1616 – wspólna uchwała rady i pospólstwa o nieprzyjmowaniu heretyków do prawa miejskiego. Dla tych, którzy tego nie uczynili wydano osobny przepis, który zobowiązywał różnowierców do przejścia na katolicyzm w ciągu roku (J. Riabinin, Lauda miejskie lubelskie XVII wieku, s. 22). Mimo zakazu, w latach
1605–1627 – obdarzono prawami miejskimi trzydziestu heretyków, często nie bez poparcia różnych osób spośród szlachty.
W pierwszym dziesięcioleciu XVII wieku ustaliła się również zasada o wyłączności wyznaniowej cechów rzemieślniczych: bednarzy, kołodziejów, stelmachów, powroźników, kotlarzy, cieśli. Wyjątkiem był cech chirurgów, który wprowadził takie zakazy dopiero po 1661 roku, oraz cech złotników. W tym drugim przypadku złotnicy byli zwalniani od obowiązku pełnienia służby kościelnej za opłatą pewnej sumy pieniężnej.
1621 – trybunał lubelski zakazał odprawiania nabożeństw ariańskich.
1627 – po tumulcie wyznaniowym trybunał nakazał zburzenie zborów heretyckich i wydał wyrok znoszący wszelki kult protestancki w Lublinie (dekret unieważniony).
30 czerwca 1630 – dekret Zygmunta III skierowany przeciw heretykom w Lublinie. Zakazywał on władzom miejskim wszelkich zgromadzeń i publicznego odprawiania nabożeństw heretyckich, a ministrom nakazywał ustąpić z Lublina w obawie przed tumultami. Rajcom miejskim nakazano zebrać wszystkich obywateli i publicznie odczytać dekret (J. Riabinin, Lublin w księgach wójtowsko-ławniczych XVII–XVIII w., Lublin 1928, s. 28).
1635 – Trybunał lubelski skazuje na karę więzienia i grzywny braci polskich po wystąpieniu tychże przeciw polityce starosty lubelskiego Mikołaja Firleja.
1651 – wspólna ustawa rady i pospólstwa miasta Lublina z dnia 26 października. W ustawie ponowiono zakaz przyjmowania arian do prawa miejskiego i zabroniono nabywania wszelkich majętności w mieście, na przedmieściach oraz uprawiania handlu (Materiały do monografii Lublina, s. 25).
Po 1658 roku – posiadłości po braciach polskich nadano prawem kaduka (nadawanie osobom w większym lub mniejszym stopniu zasłużonym dla ojczyzny posiadłości dziedzicznych lub dzierżawionych, odbieranym zdrajcom i braciom polskim). Akty te były niekiedy unieważniane, dochodziło do walk zbrojnych i długoletnich procesów.
Literatura
S. Gołębiowski, Czasy Zygmunta Augusta, Wilno 1851.
A. Krzyżanowski, Dawna Polska, t. II, Warszawa 1857, s. 430–432.
J. Tazbir, Walka z braćmi polskimi [w:] Bracia polscy na wygnaniu, PWN, Warszawa 1977.