Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ryszard Krynicki (ur. 1943)

Ryszard Krynicki, fot. Marcin Sudziński

 

Poeta, wydawca, tłumacz. Jeden z najwybitniejszych twórców współczesnej poezji polskiej. Obok Adama Zagajewskiego, Ewy Lipskiej, Juliana Kornhausera, Stanisława Barańczaka, wymieniany wśród czołowych poetów pokolenia 1968 (zwanego Nową Falą). Twórca związany z działalnością opozycyjną, objęty zakazem druku w okresie PRL. Laureat wielu prestiżowych nagród.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo i młodośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki urodził się 28 czerwca w 1943 roku w Sankt Valentin (Dolna Austria niedaleko Linzu), w Lager Wimberg - obozie pracy, do którego zostali zesłani jego rodzice. Po wojnie, gdy ojciec poety został przymusowo wcielony na dwa lata do Armii Czerwonej, wraz z matką zamieszkał na Ziemiach Odzyskanych, 20 kilometrów od Gorzowa.

O swoich wspomnieniach z dzieciństwa autor Magnetycznego punktu mówił w wywiadzie:

[...] moje pierwsze zapamiętane przeżycie było słuchowej natury. Pamiętam, że obudziło mnie jakieś wielkie dudnienie, jakby jacyś olbrzymi przechodzili za oknem. Dopiero po latach uświadomiłem sobie, że musiało mnie obudzić bicie mojego serca1.

Poeta ukończył Liceum Ogólnokształcące w Gorzowie Wielkopolskim. Po zdaniu matury (w roku 1961) rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W mieście tym Ryszard Krynicki spędził większość życia.

Okoliczności debiutuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki zadebiutował jako poeta w 1964 roku wierszem bez tytułu w dwutygodniku mówionym „Struktury Drugie”, który był odczytywany w poznańskim Klubie „Od Nowa”. Drukiem debiutował w roku 1966 wierszem aczkolwiek uszy łakną echa... zamieszczonym w czasopiśmie „Nurt”. Pierwszym, właściwym, tomem poetyckim Ryszarda Krynickiego był wydany w 1969 roku w Wydawnictwie Poznańskim Akt urodzenia

We wczesnych wierszach Ryszard Krynicki czerpał z tradycji polskiej Awangardy, szczególnie z Peiperowskiej techniki „układu rozkwitania”. Marian Stala o tym etapie twórczości poetyckiej Krynickiego pisał:

[...] był poetą zdania. Budowanie wiersza było dla niego równoznaczne z dodawaniem do siebie długich, skomplikowanych fraz. Nawiązywały one do siebie poprzez powtarzanie wybranych elementów, które uwikłane były za każdym razem w inne związki słowne i w ten sposób odsłaniały kolejne warstwy swych znaczeń. Taka konstrukcja była świadomym nawiązaniem do idei «poematu rozkwitającego» Peipera. Marian Stala zwrócił uwagę, że powtórzenia spotykane u autora «Aktu urodzenia» pozbawione są Peiperowskiego optymizmu, sprawiają wrażenie wchodzenia w labirynt, z którego nie ma wyjścia2.

Nowa FalaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Autor Magnetycznego punktu w latach 1971–1973 pracował w redakcji krakowskiego pisma „Student”, wokół którego w dużej mierze formowała się generacja Nowej Fali. Członkami redakcji byli m.in. Adam Zagajewski i Stanisław Barańczak. Dla twórców debiutujących w drugiej połowie lat 60. XX wieku doświadczeniem kształtującym stały się polityczne wydarzenia Marca '68. Ryszard Krynicki tak wspominał po latach tamten czas:

Solidaryzowałem się z protestami studentów, oburzała mnie rozpętana przez władze nagonka antysemicka i antyinteligencka, głęboko też przeżyłem wkroczenie wojsk Paktu Warszawskiego do Czechosłowacji. Szukałem nowego języka, żeby dać temu wyraz w poezji. Tak się złożyło, że na krótko przed Marcem 1968 skończyłem pisać dosyć znany kiedyś mój wiersz «Nasz specjalny wysłannik». Od Marca 1968 wiedziałem już jednak, że nie wystarczy samo demaskowanie języka totalitarnej propagandy, że trzeba wprost wyrazić swój sprzeciw3.

Twórczość pod cenzurąBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W roku 1975 Ryszard Krynicki został sygnatariuszem „Memoriału 59”, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom Konstytucji PRL, w wyniku czego w latach 1976–80 objęty był oficjalnym zakazem druku.

W latach 1978–81 poeta współpracował z wydawanym poza cenzurą pismem „Zapis” (od 1978 był członkiem redakcji). Wiersze i tłumaczenia poezji niemieckojęzycznej publikował również w czasopismach emigracyjnych, w „Zeszytach Literackich” (Paryż, 1984–89), „Pulsie” (Londyn, 1985), „Poglądach” (Berlin, 1998). W latach 1982–1989 był współredaktorem konspiracyjnego pisma „Obserwator Wielkopolski”.

Działalność wydawniczaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki jest współzałożycielem powstałego w 1988 w Poznaniu Wydawnictwa a5, które od 1991 prowadzi wraz z żoną – Krystyną Krynicką. Obecnie wydawnictwo to znajduje się w Krakowie, gdzie poeta mieszka. Wydawnictwo publikuje przede wszystkim współczesną poezję polską (w tym utwory Wisławy Szymborskiej, Zbigniewa Herberta, Julii Hartwig). Od 1993 roku redagował serię Wydawnictwa a5 „Biblioteka Poetycka”. Ryszard Krynicki przygotowywał m.in. edycje wierszy Zbigniewa Herberta (Wiersze wybrane, Kraków 2004 i 2008), Paula Celana (Utwory wybrane, Kraków 1998), Wiktora Woroszylskiego (Wiersze 1954-1996, Kraków 2007)

TłumaczeniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki tłumaczy głównie poezję z języka niemieckiego, takich poetów, jak: Bertold Brecht, Paul Celan, Reiner Kunze i Nelly Sachs. W wielu publikacjach można odnaleźć także pojedyncze wiersze tłumaczone przez autora Magnetycznego punktu. Są to utwory m.in. Issy, Frederline`a, Lenaua, Lasker-Schülera, Trakla, Audena, Amichaja, Golla, Bobrowskiego, Kirscha, Kandyńskiego, Arpa, Okopenki.

Najwięcej uwagi w pracy tłumaczeniowej Ryszard Krynicki poświęcił twórczości Paula Celana. Największy swój wyraz tłumaczenia te znalazły w tomie serii „Pisarze języka niemieckiego”, wydanej przez Wydawnictwo Literackie (Kraków 1998). Ryszard Krynicki był autorem wyboru i opracowania tej publikacji, wiersze tłumaczył Stanisław Barańczak. W 2013 roku nakładem Wydawnictwa a5 ukazał się tom Psalm i inne wiersze / Psalm und andere Gedichte, w którym tłumaczenia wierszy Celana dokonał sam Ryszard Krynicki.

Innym twórcą niemieckojęzycznym, którego wiersze zostały przetłumaczone przez Ryszarda Krynickiego jest  Nelly Sachs - przekłady poeta wydał w dwujęzycznej książce Rozżarzone zagadki. Wiersze wybrane / Glühende Rätsel. Ausgewählte Gedichte (Wydawnictwo a5, Kraków 2006).

W czasach drugiego obiegu trzykrotnie ukazała się książka z tłumaczeniami utwórów Bertolda Brechta - Elegie bukowskie i inne wiersze, w wyborze i przekładzie Ryszarda Krynickiego (Galeria O.N., Poznań 1974; Witrynka Literatów i Krytyków, Poznań 1979; Niezależna Oficyna Wydawicza, Warszawa 1987).

NagrodyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki jest laureatem wielu prestiżowych nagród literackich, zarówno polskich, jak i zagranicznych. Wśród nich można wymienić: Nagroda Fundacji im. Kościelskich w Genewie (1976), nagroda fundacji Roberta Gravesa przyznana przez polski PEN Club (1976), Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1989), Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta (2015). Ponadto autor tomu Kamień, szron był nominowany do Literackiej Nagrody Nike w 2005 roku.

Działalność kulturalno-literacka Ryszarda Krynickiego, tłumacza poezji niemieckojęzycznej, jest także regularnie doceniana i nagradzana przez organizacje niemieckie. W 2000 roku otrzymał on Nagrodę Friedricha Gundolfa przyznawaną przez Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung (Niemiecką Akademię Języka i Poezji) za krzewienie niemieckiej kultury zagranicą. 

W 2009 roku w Norymberdze na Unschilttplatz odsłonięto instalację artystyczną Sabine Richter poświęconą Kasparowi Hauserowi, której elementem są kamienne płyty z wierszem Ktoś, Kaspar Hauser wkomponowane w kostkę brukową.

Krytycy o poecieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ryszard Krynicki jest poetą uważnego bycia w świecie. Pisze wiersze wyprowadzone z olśnienia umysłu, wierne życiu, szukające sensu. W jego poezji poruszenia wyobraźni przenikają się z duchowym doświadczeniem, senne obrazy z egzystencjalnym konkretem, odkrycia dokonywane wewnątrz języka z rozpoznaniami metafizycznymi.

Pierwszym z owych narzucających się uwadze punktów obserwacyjnych jest tytuł debiutanckiego arkusza Krynickiego: >>Pęd pogoni, pęd ucieczki<<. Ze względu na swe usytuowanie (i na przypisaną mu funkcję) tytuł ów odsyła do początków twórczości poety, zachęcając, by od nich rozpoczynać interpretację jego dzieła. (...) Kierują one w stronę tego wszystkiego, co w języku i wyobraźni Ryszarda Krynickiego kojarzy się z ruchem i zmianą, z byciem w drodze i podróżowaniem, z nieustannym poszukiwaniem tego, co istotne, a więc żywe, i z niechęcią do tego, co uwięzione w bezruchu, co nazbyt określone, a więc martwe…

Związek między erotyką, miłością (w późniejszych tomach: czułością) a pisaniem jest kluczowy, fundacyjny nie tylko dla pierwszych tomów Krynickiego. Nie chodzi jedynie o – nie tak rzadką przecież w literaturze dwudziestego wieku – łatwość przechodzenia od rozmowy między kochankami do (meta)relacji nadawca–adresat w tekście literackim, jakkolwiek by rozumieć obie te nazwy. U Krynickiego miłość jest podstawową sytuacją komunikacyjną, paradygmatyczną dla wszystkich innych relacji z ludźmi, zwierzętami, istnieniem w ogóle. To wokół miłości krążą najważniejsze problemy tej poezji, „jakby czułość była wszystkim, co możemy sobie ofiarować”.

Wizyty w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lubelskie czytanie poetów

Ryszard Krynicki na zaproszenie Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN” i Instytutu Filologii Polskiej KUL wziął udział w wydarzeniu „Lubelskie czytanie poetów”. 11 października 2007 roku odbyło się w Bramie Grodzkiej Teatr NN spotkanie „Wierszem o wierszu”, prowadzone przez prof. Pawła Próchniaka. Podczas spotkania swoje wiersze czytali zaproszeni poeci. Obok Ryszarda Krynickiego, Tomasz Różycki, Wojciech Bonowicz, Marcin Baran i Jacek Gutorow.

Ryszard Krynicki lekturę wierszy rozpoczął od tłumaczonej przez siebie poetki Nelly Sachs (wiersz z cyklu „Glühende Rätsel” / „Rozżarzone zagadki”), przypominając, że pierwsza przetłumaczona na język polski książka poetki Eli. Misterium męki Izraela ukazała się właśnie w Lublinie.

12 października 2007 roku Ryszard Krynicki wziął udział w panelu dyskusyjnym „Czytając poetów innych języków. Wiersz jako lekcja obcej mowy”. Spotkanie odbyło się w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Festiwal Miasto Poezji 2008

W 2008 roku Ryszard Krynicki wziął udział w I edycji Festiwalu Miasto Poezji. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim był bohaterem spotkania „Twarz Poety" połączonego z wręczeniem Nagrody „Kamień". Kolejnego dnia Festiwalu brał udział w rozmowie "Czechowicz Poetów".

Misterium Wiersza

31 maja 2012 roku podczas V edycji Festiwalu Miasto Poezji odbyło się wydarzenie „Misterium Wiersza". Było to spotkanie z laureatami nagrody „Kamień. W trakcie spotkania swoje wiersze czytali: Julia Hartwig, Ryszard KrynickiPiotr MatywieckiTomasz Różycki. Spotkanie poprowadził Paweł Próchniak.

„Celan - słowo poety"

rozmowa Ryszarda Krynickiego, Cezarego Wodzińskiego i Pawła Próchniaka, która miała miejsce podczas Festiwalu Miasto Poezji w 2014 roku.

Informacje w Kalendarium TNN

Poemat o mieście Lublinie

W 2003 roku z okazji 100 urodzin Józefa Czechowicza Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN" przygotował okolicznościową płytę, na której wybitni polscy poeci czytają Poemat o mieście Lublinie. Jednym z poetów czytających utwór Czechowicza jest Ryszard Krynicki.

Nagroda „Kamień"Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 2008 roku podczas pierwszej edycji Festiwalu „Miasto Poezji" organizowanego przez Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN" i Instytut Filologii Polskiej KUL, Ryszard Krynicki został uhonorowany nagrodą „Kamień". Nagroda jest przyznawana za wybitny dorobek poetycki. W swej nazwie nawiązuje do tytułu debiutanckiego tomu Józefa Czechowicza, który ukazał się drukiem w 1927 roku w Lublinie. Wręczeniu nagrody towarzyszy wygłoszenie laudacji. Trwałym śladem uroczystości wręczenia nagrody, a jednocześnie śladem każdej edycji Festiwalu "Miasto Poezji" w przestrzeni Lublina, jest mural z wierszem laureata umieszczony na budynku szkolnym zlokalizowanym w centrum miasta.

Krynicki: niepewnym pismem - laudacja autorstwa Pawła Próchniaka z okazji wręczenia Ryszardowi Krynickiemu nagrody „Kamień"

Ryszard Krynicki jest jednym z tych poetów, którym świat zawdzięcza swój kształt. Trzeba nie lada odwagi, by powierzyć świat słowom, by za te słowa i za oddany im świat wziąć odpowiedzialność. Wiersze autora „Kamienia, szronu” nigdy się przed tą odpowiedzialnością nie uchylają. Jest w nich spokojna determinacja, odwaga, stałość. Kiedy uczą nas, że jesteśmy „niepodlegli nicości”, kiedy zamykają w sobie „niebotyczne pismo obłoków” można odnieść wrażenie, że to o tych wierszach powiedziano lápides clamabunt – kamienie wołać będą.

TwórczośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tomy poetyckie:

Akt urodzeniaWydawnictwo Poznańskie, Poznań 1969.

G. Panegiryk nagrobny, [Bytom] 1971 (samizdat).

Wszystko jest możliwe, Poznań 1973 (samizdat).

Organizm zbiorowyWydawnictwo Literackie, Kraków 1975.

Nasze życie rośnie. WierszeInstytut Literacki, Paryż 1978.

Niewiele więcej. Wiersze z notatnika 78/79, rysunki L. Sobocki, Krakowska Oficyna Studentów, Kraków 1981.

Niewiele więcej. Wiersze z notatnika 78/79, [wyd. zmienione i poprawione], ABC, Kraków 1981.

Jeżeli w jakimś kraju, rysunki J. Piotrowicz, Poznań 1982 (samizdat).

Jeżeli w jakimś kraju. Wiersze i apele, [wyd. zmienione], rysunki A. Kraska [Henryk Waniek], Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy, Warszawa 1983.

Niewiele więcej i nowe wiersze, [wyd. zawiera cykl Jeżeli w jakimś kraju], rysunki J. K. Zieliński, Przedświt, Warszawa 1984.

Wiersze, głosy, rysunki Z. Grzywacz, Poznań 1985 (samizdat).

Niepodlegli nicości. Wybrane i poprawione wiersze i przekładyNiezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1988.

Niepodlegli nicości. Wybrane wiersze i przekładyZnak, Kraków 1989.

Magnetyczny punkt. Wybrane wiersze i przekładyCiS, Warszawa 1996.

G. (Rekonstrukcja)Fort Legnica, Legnica 1999.

Kamień, szron, Wydawnictwo a5, Kraków 2004.

Kamień, szron, [wyd. uzupełnione i poprawione], Wydawnictwo a5, Kraków 2005.

Przekreślony początek. Dwadzieścia dwa wiersze z lat 1965-2010Biuro Literackie, Wrocław 2013.

G. Panegiryk nagrobny, [reprint samizdatu z roku 1971], MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej, Kraków 2014.

Haiku. Haiku mistrzów, Wydawnictwo a5, Kraków 2014.

Wiersze wybrane, [wyd. przejrzane przez autora], Wydawnictwo a5, Kraków 2014.

Arkusze poetyckie:

Pęd pogoni, pęd ucieczki, Warszawa 1968 (suplement do: Almanach ruchu kulturalnego i artystycznego Zrzeszenia Studentów Polskich).

Projekt organizmu zbiorowego, Poznań 1971 (druk powielany).

Drugi projekt organizmu zbiorowego, Warszawa 1973 (wkładka do: „Nowy Wyraz” 1973, nr 9).

Nasze życie rośnie. Wiersze ulotne, Poznań 1975 (Witryna Poetycka Okręgowego Komitetu Studenckiego „Od Nowa”, druk powielany).

Drżą ze strachu, Poznań 1982 (wyd. anonimowe, samizdat).

Przekłady:

B. Brecht, Elegie bukowskie i inne wiersze, wybór i przekład R. Krynicki, rysunki W. Wołyński, „Galerii O.N.”, Poznań 1974.

B. Brecht, Elegie bukowskie i inne wiersze, wybór i przekład R. Krynicki, [wydanie poprawione], Witrynka Literatów i Krytyków, Poznań 1979.

B. Brecht, Elegie bukowskie i inne wiersze, wybór i przekład R. Krynicki, oprac. graficzne W. Wołyński, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1980.

R. Kunze, Nokturn i inne wiersze z lat 1959-1981, wybór i przekład R. Krynicki, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987.

N. Sachs, Rozżarzone zagadki. Wiersze wybrane / Glühende Rätsel. Ausgewählte Gedichte, wybór i przekład R. Krynicki, Wydawnciwto a5, Kraków 2006 .

P. Celan, Psalm i inne wiersze / Psalm und andere Gedichte, wybór i przekład R. Krynicki, Fuga śmierci w przekł. S. J. Leca, Wydawnictwo a5, Kraków 2013.

 

Na podstawie serwisu www.ryszardkrynicki.pl

 

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Wywiad z wybitnym poetą polskim Ryszardem Krynickim, który obchodzi 60. urodziny, rozmawiał D. Suska, "Gazeta Wyborcza" 29.06.2003.
  2. Wróć do odniesienia Marian Stala, Patrzący jasno, dodatek do „Tygodnika Powszechnego”, 3.11.2009.
  3. Wróć do odniesienia Wywiad z wybitnym poetą..., tamże.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Audio

Inne materiały

Słowa kluczowe