Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Wojsławice – architektura drewniana

Obecna zabudowa Wojsławic charakteryzuje się układem kalenicowym, jednak do połowy XIX wieku rynek zabudowywany był szczytowo. Cechę charakterystyczną stanowiły podcienia wymieniane już w akcie lokacyjnym. Przed domostwami usytuowane były ogródki, za nimi zabudowania gospodarcze, ogrody warzywne, pola i łąki.

Wojsławice, budynek dawnej szkoły na ul. Krasnystawskiej
Wojsławice, budynek dawnej szkoły na ul. Krasnystawskiej (Autor: Kowalczyk, Paulina)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Prawa miejskieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Za pierwszą wzmiankę o Wojsławicach uznaje się zapis z 1404 roku dotyczący pochodzenia zapisanych na studia w Krakowie braci Roslay. W 1446 roku Wojsławice były już miastem, w którym odbył się sejmik ziemi chełmskiej. W 1869 roku miastu odebrano prawa.

Architektura drewnianaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W akcie relokacji Wojsławic wydanym w 1508 roku przez Hieronima Zaklikę Czyżowskiego zawarte jest pozwolenie na budowę jatek, podsieni i komórek wokół ratusza. Jan Górak w akcie tym upatruje początku podcieniowej zabudowy wojsławickiego rynku.

Pierwszy, drewniany ratusz został zniszczony w pożarze miasta. Pozostałości kramów usytuowanych dookoła ratusza wykazały prace archeologiczne z 2007 roku, odsłaniające pionowo wkopany słup oraz przewróconą ścianę z dranic powiązanych za pomocą rygli. Prace dostarczyły również informacji dotyczących kształtowania nawierzchni rynku w postaci drewnianych chodników.

Przeprowadzona przez Jana Góraka analiza poszczególnych rzutów drewnianych domów wykazała, że wszystkie działki, na których zostały pobudowane domy, miały zbliżoną głębokość równą około 15,5 m. Wobec tak wąskich działek budowlanych zasadnym był szczytowy układ domów, który na skutek zniszczeń i kolejnych odbudów ulegał zmianom poprzez łączenie domów w zwarte bloki. Jednoczesne zachowanie tradycyjnych podcieni przekształciło układ budynków w typ kalenicowy, widoczny w zabudowie Wojsławic okresu międzywojennego. Przyrynkowe domy posadowione na niewielkich podmurówkach wykonano z sosnowych bali w konstrukcji słupowej. Dwuspadowe (pierwotnie zapewne naczółkowe) dachy, kryte były gontem.

Nie ulega wątpliwości, że zabudowa rynku znacząco różniła się od architektury ulic przedmiejskich. Pochodzący z 1779 roku regestr pogorzeliska podaje zwięzłe opisy przedmiejskich domów, które uległy zniszczeniu. Dominującym typem zabudowy były wówczas chałupy złożone z izby, sieni i komory. Regestr wspomina również o trzech chałupach, które oprócz izby, sieni i komory zawierały alkierz, a także o jednej dwurodzinnej (podwójnej) chałupie.

Podstawowym wojsławickim typem XVIII-wiecznej chałupy chłopskiej była jednotraktowa, szerokofrontowa chałupa z centralnie umieszczoną sienią na przestrzał. Sień warunkowała organizację przestrzeni wewnętrznej budynku – po jednej stronie znajdowała się doświetlona przeważnie dwoma oknami izba mieszkalna, po drugiej zaś komora. Ten podstawowy typ chałupy posiadał piec chlebowy i grubowy, jak również kominek. Budowlę wznoszono przeważnie w konstrukcji wieńcowej i nakrywano czterospadowym słomianym dachem. Takie rozwiązanie architektoniczne właściwe było budynkom zamieszkiwanym przez rodziny o niższym statucie materialnym. Domy najbogatszych gospodarzy (według dokumentu z 1779 roku: piekarza i pocztarza) były półtora- lub dwutraktowe z komorą i alkierzem. Typem chałupy użytkowanej przez średniozamożnych właścicieli była chałupa dwurodzinna.

Około 1864 roku zabudowa Wojsławic uległa pewnym przekształceniom. Mimo iż w dalszym ciągu chałupy budowane były w układzie kalenicowym na analogicznym do wcześniejszego planie, nie zachowywały już wszystkich cech dawnego budownictwa. Coraz częściej stosowano typ półtora- lub dwutraktowy zwieńczony dachem naczółkowym z arkadowym kominem. Zaprzestano stosowania okapu krokwiowego na rzecz belkowego, który coraz częściej nosił znamiona indywidualnego zdobnictwa architektonicznego w postaci profilowanych belek.

Do I wojny światowej na terenie Wojsławic wciąż najpopularniejszy był jedno- lub dwutraktowy typ chałupy. W latach 1916–1945 coraz częściej zaczęła występować chałupa o zróżnicowanym, niejednolitym planie, jedno-, półtora- lub dwutraktowa z bocznym wejściem, w której występowanie sieni nie stanowiło już reguły, a podział wnętrza różnił się od typowego. Zanik tradycjonalizmu w budownictwie tłumaczony jest przede wszystkim potrzebą szybkiej i możliwie taniej odbudowy zniszczonych działaniami wojennymi ulic. Innym czynnikiem był wzrost liczby użytkowników chałupy na skutek zakładania własnych rodzin przez kolejnych mieszkańców domu, czego owocem były podziały i reorganizacja dawnej przestrzeni mieszkalnej.

Pierwsze lata powojenne kontynuowały oszczędnościowy typ budownictwa. Z biegiem czasu użyteczność wiejskich założeń uległa barbaryzacji pod wpływem fali rosnącego w popularność podmiejskiego typu „willowego”. Do dziś zachowały się pojedyncze obiekty architektury drewnianej. Przykładem typowej, małomiasteczkowej architektury regionalnej jest zespół dwóch domów podcieniowych usytuowanych w rynku, datowany na lata 20. XX wieku, który łącząc się z kolejnymi budynkami podcieniowymi, stanowił niegdyś część pierzei rynkowej miasteczka.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści