Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Jan Bułhak (1876–1950)

Jan Bułhak – urodzony w 1876 roku w Ostaszynie k. Nowogródka, zmarł w 1950 roku w Giżycku. Polski fotograf oraz teoretyk fotografii. W latach 1919–1939 kierownik Zakładu Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Twórca pojęcia „fotografika” oraz koncepcji fotografii ojczystej. Autor wielu artykułów i rozpraw dotyczących estetyki fotografii, m.in. Fotografika – zarys fotografii artystycznej (1931), Estetyka światła. Zasady Fotografiki (1936), Fotografia ojczysta (1951). Jedna z najbardziej znaczących i inspirujących postaci XX-wiecznej fotografii polskiej, nazywany „ojcem polskiej fotografii”.

Rynek Starego Miasta w Lublinie
Rynek Starego Miasta w Lublinie, fot. Jan Bułhak

Spis treści

[RozwińZwiń]

Początki twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Około 1905 roku, pod wpływem twórczości oraz koncepcji estetycznych francuskich fotografów zrzeszonych w Photo-Club de Paris: Emila J. Constanta Puyo, Roberta de la Sizeranne’a, Leonarda Misonne oraz Claude’a de Santeul, zafascynował się piktorializmem. Fotografował początkowo swoje najbliższe otoczenie – dwór w Peresiece na Mińszczyźnie, tworząc akademickie portrety oraz nastrojowe, zamglone pejzaże o romantyczno-symbolicznej proweniencji. W tamtym czasie, wzorem zachodnich piktorialistów, po raz pierwszy sięgnął po retusz oraz tzw. techniki szlachetne – zwłaszcza gumę, wtórnik i tonowany brom – które były mu bliskie także później.

W roku 1910 Bułhak poznaje Ferdynanda Ruszczyca, malarza i animatora życia kulturalnego Wilna. Ta znajomość okazuje się być prawdziwym przełomem w życiu fotografa. Pod czujnym okiem Ruszczyca, mistrza i przyjaciela, zdolny ziemianin z prowincji nie tylko pogłębia dotychczasową wiedzę o kompozycji obrazu, ale odkrywa temat miasta, który odtąd będzie mu niezwykle bliski.

Fotografia ojczystaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W ciągu następnych dziesięcioleci fotografowanie krajobrazów ojczystych, zwłaszcza zaś pejzaży miejskich, pochłania Bułhaka bez reszty. Do 1920 roku powstaje 26 albumów z fotografiami samego Wilna, a w latach następnych kolejne zbiory z negatywami przedstawiającymi m.in.: Warszawę, Kraków, Lublin, Lwów, Śląsk, Pomorze, Litwę, Kresy.

Miasto na fotografiach Bułhaka jest obiektem doskonale malowniczym, miejscem tajemniczym i magicznym. Pokazywane z perspektywy wędrowca – przez pryzmat zapomnianych zaułków i ukrytych podwórek – przeistacza się w przestrzeń spotkania przeszłości z teraźniejszością.

Z pasji dokumentowania krajobrazów i architektury Polski powoli wyłania się program fotografii ojczystej. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej Bułhak pisał:

Za fotografię ojczystą należy uważać zdjęcia obrazujące polski krajobraz i architekturę, budowle zabytkowe, typy ludowe, sceny rodzajowe charakterystyczne dla społeczności polskich miast i wsi. Zdjęcia te powinny obrazować naszą ziemię ojczystą i ludzi ją zamieszkujących z najlepszej strony oraz posiadać wartość artystyczną i piętno narodowe.

B.a., Regulamin konkursu, „Fotograf Polski” 1938, nr 6, s. 85.

Postulaty fotografii ojczystej były kierowane szczególnie do szerokich mas fotografów-amatorów i dokumentalistów, w przeciwieństwie do nieco wcześniejszej koncepcji „fotografiki” – fotografii artystycznej, która zakładała elitaryzm twórcy „obrazów fotograficznych”, konstruowanych według klasycznych reguł kompozycji, z wykorzystaniem tzw. technik szlachetnych.

Pod koniec hitlerowskiej okupacji Bułhak traci cały dorobek życia – w pożarze wileńskiej pracowni i mieszkania zniszczeniu ulega niemal 10 tysięcy negatywów. Lata powojenne spędza w Warszawie, starając się odtworzyć część straconych fotografii. Dokumentuje powojenne ruiny miast oraz ich odbudowę, udaje się na Ziemie Odzyskane, a także aktywnie działa na rzecz odtworzenia instytucjonalnych struktur środowiska fotograficznego. W 1947 roku zostaje pierwszym prezesem nowoutworzonego Związku Polskich Artystów Fotografików, przyczynia się do powołania Polskiego Towarzystwa Fotograficznego. Wraz z synem Januszem intensywnie dokumentuje krajobraz i architekturę kraju. Podczas jednej z podróży niespodziewanie umiera.

Bułhak a LublinBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lublin jest jednym z miejsc, które chętnie fotografował. Obszerna dokumentacja miasta powstaje w latach 1921 i 1922, a około roku 1924 Bułhak włącza fotografie Lublina – jako osobny album – do swego zbioru (Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka). Bułhak powraca do miasta także w latach późniejszych, biorąc udział w kilku wystawach (m.in. „Krajobraz polski ze Lwowa” w 1926 roku, na której pojawiają się prace fotografów lubelskich oraz I Ogólnopolskiej Wystawie Fotografiki Polskiej w roku 1938). Wśród fotografii lubelskich przeważającą ilość stanowiły przedstawienia Starego Miasta, jego wąskich uliczek, malowniczych zaułków, ukrytych bram, a także Podzamcza, dzielnicy żydowskiej. Lublin – podobnie jak Wilno, Warszawa i Lwów – był dla Bułhaka, piktorialisty, dokonałym tematem fotograficznym. Bogata tkanka miasta o walorach historycznych sprawiała, że fotografie Lublina dobitnie ujawniają specyfikę dokumentacji tworzonych przez Bułhaka. Na pierwszy plan wysuwa się w nich precyzyjna, „malarska” kompozycja oraz nastrój, mające wydobyć piękno rejestrowanego miejsca.

Małgorzata Plater-Zyberk określiła charakter fotografii Bułhaka, pisząc:

Każde ujęcie jest ‘obrazem fotograficznym’, obiekt przedstawiony jest w najwłaściwszym dla niego świetle i otoczeniu, najczęściej na tle drzew, albo też mur jest dalszym planem dla jedynego drzewa, którego cień podkreśla jego kształt i strukturę. I w efekcie często jest to bardziej piktorialna kompozycja światła i cienia niż fotografia dokumentacyjna.

Małgorzata Plater-Zyberk, Słowo wstępne, [w:] Jan Bułhak (1876-1950). Fotografik [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006, s. 12.

Bułhak wraca do Lublina także po II wojnie światowej. W 1949 roku, podróżując z Mieczysławem Orłowiczem, odwiedza nie tylko stolicę regionu, gości także w Kazimierzu Dolnym, Puławach i Zamościu. Kilka wykonanych wówczas fotografii znajdzie się jeszcze w opublikowanej pośmiertnie książce Fotografia Ojczysta. Rzecz o uspołecznieniu fotografii z ilustracjami autora, zawierającej rozszerzony program refleksji przedwojennych, z wyraźnym akcentem społecznym.

[2011] 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Jan Bułhak (1876–1950) fotografik [katalog wystawy], oprac. Zofia Jurklowaniec, Danuta Jackiewicz, Anna Masłowska, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2007. (w tym wprowadzenie Małgorzaty Plater-Zyberk, kalendarium oraz tekst Macieja Szymanowicza)
  • Jan Bułhak - pierwsze opracowanie dzieła Jana Bułhaka, pod red. Lecha Lechowicza, Warszawa 2000.
  • Grabowski Lech, Jan Bułhak, Warszawa 1961.
  • Kucharska Jolanta, Skrejko Magdalena, Rybicki Andrzej, Wilno Jana Bułhaka [katalog wystawy], Muzeum Historii Fotografii, 1996.
  • Mazur Adam, Tytan i karzeł. Refleksje na marginesie wystawy Jana Bułhaka w Muzeum Narodowym, "Obieg" [online] 10.03.2007, http://www.obieg.pl/teksty/1027
  • Piwowarski Jerzy, Fotografia artystyczna i jej wystawiennictwo w Polsce okresu międzywojennego, Częstochowa 2002.
  • Polska Jana Bułhaka w krajobrazie i zabytkach [katalog wystawy], Białystok – Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego, 1998.
  • Sobota Adam, Szlachetność techniki. Artystyczne dylematy fotografii w XIX i XX wieku, Warszawa 2001. 

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe