Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Prawosławna cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie

Cerkiew pw. Przemienia Pańskiego (Spasa) to pierwszy prawosławny sobór, który powstał w 1447 roku w Lublinie. Pierwsza cerkiew była wykonana z drewna. Następna, murowana, została wystawiona w 1607 roku i poświęcona w 1633 roku. W XVII wieku cerkiew przechodziła kilkakrotnie z rąk prawosławnych do unitów i na odwrót, co zadecydowało o licznych przebudowach i zmianie wystroju świątyni.

Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Fotografia
Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Fotografia (Autor: Sztajdel, Piotr (1968- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Cerkiew Przemienienia Pańskiego znajduje się przy ulicy Ruskiej 15, w niedalekim sąsiedztwie dworca PKS. 

 

 

 

 

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obecnie cerkiew pełni funkcję katedralną dla prawosławnej parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie, w której skład wchodzą dwie inne świątynie: kaplica pw. Świętych Niewiast Niosących Wonność, znajdująca się na cmentarzu przy ulicy Lipowej, oraz kaplica pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego przy ulicy Dolińskiego.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W czasach nowożytnych Lublin położony był na szlaku, którym odbywał się ruch tranzytowy z Zachodu na Wschód. Dzięki temu miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym i przyczyniło się do osiedlenia w Lublinie kupców, m.in. z ziem ruskich. Z myślą o kolonii Rusinów w 1447 roku powstała drewniana cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego (Spasa) ufundowana przez księżną kijowską Marię Iwanowną. Nowo powstała światynia została przyłączona do diecezji chełmskiej, wchodzącej w skład metropolii kijowskiej, podległej patriarsze Konstantynopola. Są jednak podstawy, aby sądzić, że cerkiew ta istniała już wcześniej, ponieważ w dokumencie-darowiźnie księcia Jurija Czartoryjskiego z 1599 roku mówi się, iż cerkiew ta jest „z wieków dawnych fundowana i zbudowana”, a więc w końcu XVI wieku tradycję cerkiewną w Lublinie mierzono już wiekami.

Z dokumentu metropolity kijowskiego Michała Rahozy dla bractwa lubelskiego z roku 1594 dowiadujemy się, że cerkiew Przemienienia Pańskiego znajdowała się „na Czwartku, na górze przy gościńcu Litewskim i Ruskim”. O wiele dokładniej możemy odtworzyć dzieje lubelskiej cerkwi w XVI wieku. O tym właśnie okresie w dziejach cerkwi mówią cztery oryginalne rękopiśmienne księgi przechowywane w Archiwum Państwowym w Lublinie, dotyczące głównie spraw majątkowych. Dowiadujemy się z nich m.in., że istniał spór między parafią prawosławną a proboszczem kościoła katolickiego pw. św. Mikołaja na Czwartku o łan ziemi położonej między cerkwią a kościołem. Właśnie z tych dokumentów znamy imiona proboszczów Spaso-Preobrażeńskiej cerkwi w XVI wieku. Pierwszym z wymienionych duchownych jest Hrihorij.

W latach 1560–1573 przy cerkwi wybudowano monaster, a 15 stycznia 1586 roku powstało pierwsze bractwo cerkiewne, założone przez prawosławnych mieszczan. Było ono jednym z pierwszych bractw w Rzeczypospolitej. Zostało zorganizowane na wzór najstarszych bractw cerkiewnych – lwowskiego (1439) i wileńskiego (1458). Jego działalność nie ograniczała się wyłącznie do sfery religinej. Bractwo założyło m.in. przytułek dla ubogich, szpital i szkołę bracką. Później stało się najprężniejszym obok monasterów ośrodkiem oporu przeciw narzucaniu unii.

Koniec XVI wieku przyniósł znaczące zmiany w sytuacji Cerkwi prawosławnej. W 1596 roku w Brześciu została zawarta unia kościelna, czyli przyłączenie Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej do Kościoła katolickiego. Jednym z inicjatorów unii był król Zygmunt III; udzielił on Kościołowi katolickiemu i unitom wszechstronnego wsparcia. Cerkiew prawosławna była w tym częstokroć prześladowana.

Proboszczami lubelskiej cerkwi byli wówczas wybitni duchowni, jak np. Piotr Passki, który napisał księgę objaśnień i pouczeń dla ludu, czy jego młodszy syn Sawa, który dokonał nowego przekładu zbioru kanonów cerkiewnych, najbardziej zgodnych z greckim, a była to pierwsza taka próba w metropolii kijowskiej. Dzięki autorytetowi, jaki posiadał Sawa Passki, do lubelskiego bractwa w 1601 roku wstąpiło wielu przedstawicieli znakomitych ruskich rodów, m.in. książęta Konstanty Ostrogski, Hryhorij Sanguszko-Kaszyrski, Akim Korecki, Paweł Drucki-Lubecki, Jurij Czartoryjski, Hrihorij Czetwertyński. Zaś bracia Ostrogscy przekazali wówczas, jako dar dla lubelskiej cerkwi, ikonę Matki Boskiej, zwaną później Lubelską.

W 1587 roku w wyniku pożaru zaprószonego przez prześladowców prawosławia, cerkiew została doszczętnie zniszczona. Ocalał jedynie ikonostas. Budowę nowej rozpoczęto już w następnym roku, nie wiadomo jednak, kiedy ją ukończono. W owym czasie cerkiew w Lublinie najprawdopodobniej jednak istniała, gdyż znamy imiona proboszczów z tego okresu aż do roku 1604. Fakt istnienia cerkwi w Lublinie na początku XVII wieku (około 1620 roku) potwierdza również autor monografii Lublina Władysław Zieliński, który pisze: „[...] a rozszalały motłoch równocześnie napadł także na cerkiew grecką, wznoszącą się przy Słomianym Rynku i wielce ją uszkodził [...] z czasem uległa [cerkiew] zupełnemu zniszczeniu". Być może była to jednak cerkiew monasterska, gdyż w nowej kronice cerkiewnej (stara nie zachowała się do naszych czasów) znajduje się informacja o tym, iż w latach 1560–1573 przy cerkwi Przemienienia Pańskiego zbudowano niewielki monaster. Być może cerkiew, której budowę rozpoczęto w roku 1588 spłonęła na początku XVII wieku, jak to sugeruje jeden z autorów. Budowa kolejnej cerkwi z inicjatywy bractwa trwała w latach 1607–1633. Pojawiły się wtedy próby przejęcia cerkwi przez unitów popieranych przez Kościół katolicki i władze miasta. Próbując przejąć cerkiew, unici wielokrotnie sądzili się z prawosławnymi w lubelskim Trybunale Koronnym.

W marcu 1633 roku odbywał się w Krakowie sejm koronacyjny, na którym nowo wybrany król Władysław IV uznał istnienie Cerkwi prawosławnej, wyraził zgodę na odrodzenie hierarchii, wydał wiele przywilejów potwierdzających prawa prawosławnych. Dwa z nich dotyczyły cerkwi lubelskiej. W pierwszym król wyłączał lubelską parafię spod jurysdykcji unickiego biskupa chełmskiego, w drugim zaś obiecywał osobistą opiekę nad lubelską cerkwią. Na ich podstawie zatwierdzony wówczas przez króla nowy metropolita kijowski, Piotr Mohyła, jeden z najwybitniejszych hierarchów na katedrze kijowskiej, wracając prawdopodobnie z Krakowa do Kijowa, zajechał do Lublina i 5 (lub 15) marca 1633 roku wyświęcił nową murowaną cerkiew Przemienienia Pańskiego. Niedługo potem cerkiew przeszła w ręce unitów, co zostało usankcjonowane w roku 1638 przez króla Władysława IV.

Niemal przez cały XVII wiek cerkiew kilka razy przechodziła z rąk prawosławnych do unitów i odwrotnie. Pod koniec XVII wieku unici przejęli ostatnie cerkwie. W Lublinie większość parafian oraz mnisi miejscowego monasteru przyjęli unię dopiero w 1695 roku.

Po roku 1695 przy cerkwi Przemienienia Pańskiego w Lublinie zaczęła działać parafia unicka, wchodząca w skład unickiej diecezji chełmskiej oraz klasztor oo. bazylianów. Natomiast w roku 1752 powstało przy tej parafii bractwo pod wezwaniem św. Onufrego. Przez okres unicki postępowały procesy latynizacyjne i polonizacyjne. W wystroju cerkwi pojawiło się wiele elementów zachodnich, jak łacińskie ołtarze boczne, organy, dzwoneczki; dominował też język polski. Po upadku powstania styczniowego, któremu poparcia udzieliła m.in. część duchowieństwa unickiego, dekretem carskim z 1864 roku zostały zlikwidowane wszystkie klasztory bazyliańskie w Królestwie Polskim, w tym także lubelski klasztor św. Onufrego. Ostatecznie w rękach unitów cerkiew znajdowała się do 1875 roku. Nieco wcześniej przeprowadzono remont cerkwi, likwidując elementy łacińskie. W kolejnych latach ks. M. Kolenkowski przywrócił wschodni charakter obrzędowości i nabożeństw, przygotowując wiernych do powrotu do prawosławia.

11 maja 1875 roku parafia weszła w skład nowo powstałej prawosławnej diecezji warszawsko-chełmskiej.

W 1881 roku dokonano generalnego remontu cerkwi, usuwając ostatnie ślady latynizacji. W październiku 1882 roku przy parafii reaktywowano bractwo cerkiewne i założono niewielką szkółkę. Ówczesny proboszcz, ks. Włodzimierz Tatarów założył także dużą bibliotekę, która w 1911 roku stała się biblioteką publiczną. Cerkiew Przemienienia Pańskiego otrzymała w tym okresie wiele cennych darów, m.in. od patriarchy jerozolimskiego Damiana (kopię jerozolimskiej ikony Bogurodzicy, krzyż z cząstką Krzyża Pańskiego i fragment kamienia z Golgoty), metropolity kijowskiego Filoteja i cara Aleksandra II.

Podczas I wojny światowej do Rosji wywieziono część wyposażenia cerkwi lubelskiej, m.in. lubelską ikonę Matki Boskiej, kopię jerozolimskiej ikony Matki Boskiej, a także cenny Ewangeliarz, osiem dzwonów i wiele innych utensyliów. Nic z tych przedmiotów nie powróciło do lubelskiej cerkwi i dalsze ich losy nie są znane.

Po I wojnie światowej cerkiew prawosławna traktowana była jako pozostałość zaborów, toteż prawosławnym odebrano większość cerkwi oraz wiele nieruchomości (w tym jeden z cmentarzy). W dyspozycji prawosławnych pozostała jedynie cerkiew Przemienienia Pańskiego i kaplica na cmentarzu. Jednak równocześnie osiedliła się w Lublinie grupa emigrantów z Rosji i Ukrainy, uciekających przed bolszewikami. Życie religijne zaczęło odradzać się od roku 1920, gdy do Lublina przybył duchowny prawosławny. Zaistniała konieczność uzupełnienia wyposażenia cerkwi i utensyliów cerkiewnych, które wywieziono do Rosji. Szczególnie bolesna była utrata cudownej ikony Matki Boskiej, lecz pewnego dnia dwaj parafianie zobaczyli na targu w Lublinie podobną ikonę i kupili ją. Później okazało się, że była to wierna kopia cudownej ikony, która przed wojną znajdowała się w soborze na placu Litewskim. Kopia ta zajęła miejsce utraconego oryginału w cerkwi Przemienienia Pańskiego.

W 1921 roku przy parafii utworzono Prawosławne Towarzystwo Dobroczynności, którego zadaniem było udzielanie pomocy ubogim i sierotom. Odrodziło się również bractwo cerkiewne. Od roku 1927 w Lublinie działał także oddział Ukraińskiego Komitetu Centralnego, który organizował życie towarzyskie i kulturalne osiadłej tu emigracji ukraińskiej, w większości prawosławnej.

Podczas II wojny światowej w 1940 roku lubelska parafia weszła w skład odrodzonej prawosławnej diecezji chełmsko-podlaskiej, której zwierzchnikiem został arcybiskup Iłarion, natomiast po zakończeniu wojny parafia lubelska weszła w skład archidiecezji warszawsko-bielskiej.

W okresie powojennym kilkakrotnie przeprowadzono remont cerkwi, a w latach 1986–1992 dokonano renowacji zabytkowego ikonostasu. Wybudowano także nowy dom parafialny przy cerkwi. W latach 70. cerkiew została okradziona. Zginęło kilkadziesiąt cennych ikon, wśród których najstarsze pochodziły z XVII wieku.

Parafia prawosławna szybko zaczęła się rozwijać. Istnieje znakomity chór parafialny kierowany przez Włodzimierza Wołosiuka. W 1985 roku rozpoczęło w Lublinie działalność Bractwo Młodzieży Prawosławnej, a w 1993 roku, po raz kolejny, odrodziło się bractwo cerkiewne pod patronatem św. męczennika Atanazego Brzeskiego. Od 1956 roku działa również w Lublinie koło Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (obecnie Związek Ukraińców w Polsce), skupiające w dużej części prawosławnych Ukraińców. Wiosną każdego roku w lubelskiej cerkwi służona jest panachida za ukraińskiego wieszcza Tarasa Szewczenkę, a jesienią za cara Rosji Mikołaja II i jego rodzinę – zamordowanych przez bolszewików. Od 1992 roku ukazuje się pismo poświęcone życiu wspólnoty prawosławnej.

Przełomem był rok 1989, kiedy cerkiew Przemienienia Pańskiego, po raz pierwszy w swej historii, stała się katedrą biskupa diecezjalnego, a arcybiskupem diecezji lubelsko-chełmskiej został Abel (Popławski).

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1447 – budowa drewnianej cerkwi;
1560–1573 – budowa monasteru przy cerkwi; 
15 stycznia 1586 – powstanie bractwa cerkiewnego założonego przez prawosławnych mieszczan;
1587 – pożar drewnianej cerkwi;
1588 – rozpoczęcie budowy murowanej cerkwi;
1633 – poświęcenie cerkwi Przemienienia Pańskiego przez metropolitę kijowskiego Piotra Mohyłę;
1695 – przejęcie cerkwi przez unitów z zakonem bazylianów;
1875 – cerkiew wraca do wyznawców prawosławia;
1920 – przybycie duchownego prawosławnego, po I wojnie odradzanie się życia prawosławnego w Lublinie;
1989 – cerkiew Przemienienia Pańskiego staje się katedrą biskupa diecezjalnego.

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

plan cerkwiCerkiew Przemienienia Pańskiego jest budowlą orientowaną, z lekkim odchyleniem na południe. Świątynia jest jednonawowa, założona na planie prostokąta, z prezbiterium zakończonym absydą. Od strony zachodniej znajduje się wieża na planie kwadratu, nakryta masywną, cebulastą kopułą. Renesansowe detale architektoniczne przy prezbiterium przypominają dekoracje szczytu kościoła Dominikanów. Może to świadczyć, że jednym z budowniczych świątyni był któryś z lubelskich muratorów.

 

Wnętrze cerkwiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ze względu na wagę historyczną, jak i religijną obiektu, wejście nawet na teren otoczony murem jest niemożliwe. Dostać się do cerkwi można jedynie w czasie nabożeństw odprawianych w katedrze, gdyż przez resztę czasu furta jest zamknięta. Wiedzę o wyglądzie wspaniałego wnętrza świątyni możemy więc uzyskać jedynie z nielicznych opublikowanych zdjęć i jeszcze skromniejszych źródeł pisanych.

Wnętrze cerkwi jest zunifikowane, jednonawowe. Część prezbiterialna jest oddzielona od nawy dwoma potężnymi filarami i ikonostasem. W części zachodniej znajduje się wieża, w której mieści się kruchta.

Podziwiając wnętrze cerkwi, należy zwrócić uwagę na wspaniałą ikonę Matki Bożej, która swoją historią sięga czasów Cyryla i Metodego, którzy to w IX wieku przywieźli relikt na Morawy. Po śmierci braci w obawie przed prześladowaniami ze strony rzymskokatolickich misjonarzy, wywieziono ikonę na Ruś. Na przełomie XVI i XVII wieku bracia Konstanty i Iwan Ostrogscy przekazali ikonę w darze cerkwi Przemienienia Pańskiego w Lublinie. O znaczeniu, jakie ikona miała dla lubelskiej społeczności prawosławnej, świadczą drogocenne ozdoby i złocenia, którymi została okryta Matka Boża. W 1915 roku podczas działań wojennych prawosławni mieszkańcy Lublina uciekając w głąb Rosji, wywieźli ze sobą część wyposażenia cerkwi, a lubelska ikona Matki Bożej znalazła się w monasterze Czudow w Moskwie. Dziś w cerkwi możemy oglądać jedynie kopię wspaniałej ikony, ponieważ oryginał zaginął w Rosji.

Ikonostas cerkwi utrzymany jest w późnorenesansowym charakterze. Zabytek jest dwukondygnacyjny, w dolnej partii pięcioosiowy, w górnej dziewięcioosiowy, zwieńczony pięcioma kartuszami umieszczonymi obok siebie. Korynckie kolumienki oddzielające pola, przewiązane są w 1/3 wysokości i stoją na postumentach wspartych na konsolach. Ornamenty okuciowe i kartuszowe, motyw winnej latorośli, fantastyczne delfiny rozmieszczone są w sposób stosowany w całym ówczesnym snycestwie. Przyjęte datowanie ikonostasu jest prawdopodobne, aczkolwiek nie można stwierdzić czy został on wykonany przez lokalnych snycerzy, czy realizacja została zlecona artyście spoza Lublina.

Pięknie zdobiony i złocony ikonostas jest dokumentem styku kultur Wschodu i Zachodu. Łączy bizantyński program ikonograficzny z dekoracją zachodniej sztuki późnorenesansowej. Za ikonostasem znajduje się niewielka część kapłańska z dwiema zakrystiami po obu stronach.

OtoczenieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

plan cerkwiTeren cerkiewny wyznacza wysoki mur, do którego przylegają poszczególne budowle: plebania, kancelaria, budynek mieszkalny. Całość tworzy zbitą bryłę, do której wnętrza można się dostać jedynie przez południową furtę. W skład zespołu cerkiewnego wchodzi również dom biskupa znajdujący się po drugiej stronie ulicy.

 

 

Odkrycia archeologiczneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Krypty odsłonięte pod prezbiteriumPodziemne kryptyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W czasie trwania prac wykopaliskowych związanych z naprawą i izolacją fundamentu cerkwi odkryto sześć podziemnych pomieszczeń. Krypty znajdują się w północno-wschodniej części świątyni, oraz po obydwu stronach wieży. To odkrycie zadziwia nas fazowością budowy poszczególnych krypt, o czym świadczy stosowanie różnych materiałów: kamień wapienny na piaskowo-wapiennej zaprawie w pierwszej fazie i cegły o różnej wielkości w fazie drugiej.

Wiemy, że krypty w północno-wschodniej części były starsze od kamiennej cerkwi, zaś pozostałe pomieszczenia powstały już po wzniesieniu wieży. W kryptach odkryto szczątki ludzkie, z czego wynika, że służyły jako miejsce pochówku. Z przekazów wiemy jednak, że przynajmniej jedna z nich pełniła funkcję skarbca.

CmentarzBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po północnej stronie cerkwi, w obrębie murów, znaleziono relikty cmentarza przycerkiewnego. W całości odsłonięto sześć grobów, zaś pięć innych zarejestrowano tylko w profilach.

Ciała złożone były w drewnianych trumnach i chowane głową na zachód. W grobach nie znaleziono żadnych ozdób, ani innych przedmiotów. Wyjątek stanowi jeden z pochówków, w którym przy szczątkach zmarłego znaleziono brązowy krzyż.

Brak jakichkolwiek możliwości zidentyfikowania zmarłych uniemożliwia stwierdzenie, czy pochówki składane były tylko przez Kościół prawosławny, czy również przez Kościół unicki. Istnienie cmentarza przycerkiewnego w XVI wieku potwierdzają źródła pisane.

 

cmentarz - archeologiaRelikty grobliBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podczas wykonywania wykopów pod fundament nowej kancelarii w narożniku południowo-wschodnim i południowo-zachodnim odkryto warstwy drewnianych bali o średnicy 28 do 36 centymetrów. Nawarstwienia zalegające bezpośrednio nad balami zawierały ceramikę datowaną na wiek XVI. Układ bali i sposób ich stykania się świadczy o tym, iż znaleziono moszczenie ulicy. Teorię tę potwierdza znalezienie identycznego rozwiązania utwardzenia nawierzchni na ulicy Świętoduskiej, Zielonej i na Krakowskim Przedmieściu. Mimo tego istnieje duże prawdopodobieństwo, że bale te są reliktami grobli, gdyż z przekazów wynika, iż cerkiew znajdowała się na wzgórzu, które schodziło ku bagnistym terenom otoczonym przez groble. Wzgórze, na którym wznosiła się cerkiew, stopniowo się osuwało aż zniknęło zupełnie, o czym też dowiadujemy się z przekazów.

Relikty murówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W trakcie wykopów pod fundamenty kancelarii natrafiono także na relikty kilku kamienno-ceglanych i ceglanych murów. Szczątki te być może są pozostałościami monasteru, który w latach 1695–1864 był w rękach bazylianów, gdyż właśnie z tego okresu pochodzi znaleziony tu fragment pokrywki glinianego garnka, na którym widnieje data 1762.

Zabytki ruchomeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wykopaliska prowadzone na terenach przyległych do cerkwi, oraz prace badawcze w podziemiach świątyni nie obfitowały w znaleziska przedmiotów codziennego użytku czy przedmiotów kultowych. Jedynym miejscem, gdzie znaleziono niewielką ich ilość, były nawarstwienia przy cerkwi, gdzie odkryto fragmenty glinianych naczyń i kafli z szerokiego przedziału chronologicznego – od wczesnego średniowiecza po XIX, XX wiek.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Gawarecki H., Gawdzik C., Lublin, Warszawa 1959.
  • Kuprianowicz G., Roszczenko M., Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie, Lublin 1993.
  • Kurzątkowski M., Zabytki późnorenesansowego snycerstwa dekoracyjnego Ziemi Lubelskiej, „Studia i Materiały Lubelskie”, t. 1, Lublin 1963.
  • Mitrus E., Cerkiew Prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie w Świetle Wyników Nadzorów Archeologicznych, „Lubelszczyzna” 1996, nr 2.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe