Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Założenia ustrojowe Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej

Spis treści

[RozwińZwiń]

Założenia ustrojoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Mała konstytucja z 1947 roku [1] miała obowiązywać do momentu uchwalenia przez Sejm Ustawodawczy nowego aktu generalnego. Początkowo prace przebiegały powoli ze względu na liczne rozbieżności po stronie obozu rządzącego, które skupiały się na konkretnych rozwiązaniach ustrojowych. Po powstaniu PZPR sytuacja uległa zmianie. Przyjęto jednolity kierunek ideologiczny, eliminując zarazem zwolenników koncepcji „polskiej drogi do socjalizmu”. Odrzucono – jako nieprzydatne w państwie dyktatury proletariatu – model demokracji parlamentarnej, reprezentowany przez Konstytucję marcową z 1921 roku [2], decydując się na przyjęcie rozwiązania radzieckiego.

Po okresie pierwszych zmian ustrojowych, obejmujących lata 1949-1950, przyspieszono prace nad konstytucją, tym bardziej, iż inne państwa bloku demokracji ludowej posiadały już swoje ustawy zasadnicze. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - wzorowana na Konstytucji ZSRR z 1936 roku - została uchwalona 22 lipca 1952 r. [3] Duży wpływ na treść przepisów miało Biuro Polityczne KC PZPR, stojące na straży ideologicznego charakteru przedmiotowego aktu. W samym projekcie szereg poprawek wprowadził osobiście Józef Stalin.

„W preambule i rozdziale I określone zostały zasady naczelne konstytucji: zasada ludowładztwa („władza należy do ludu pracującego miast i wsi”) oraz sojuszu robotniczo-chłopskiego pod kierownictwem klasy robotniczej (taki artykuł został wprowadzony w 1976 roku)”. [4] Relatywne znaczenie – prawo było bowiem wyrazem interesów i woli ludu pracującego, któremu przewodziła partia o charakterze marksistowskim – miały dwie zasady: dotyczącą współdziałania organów władzy państwowej z ludem oraz zasadę praworządności socjalistycznej.

Konstytucja wyróżniała cztery grupy organów:

  1. władzy państwowej

  2. administracji państwowej

  3. organy sądowe

  4. prokuraturę

Naczelnymi organami był Sejm oraz Rada Państwa. Sejm wybierano w ramach czteroprzymiotnikowych wyborów: powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Ordynacja wyborcza została przez ustawodawcę skonstruowana w taki sposób, aby wyborcy faktycznie zostali pozbawieni wpływu na zgłaszanie kandydatur. Wybór także był fikcją, ponieważ liczba mandatów z danego okręgu pokrywała się z ilością nazwisk umieszczonych na karcie do głosowania. „Sejm wykonywał przede wszystkim funkcję ustawodawczą (inicjatywa przysługiwała Radzie Państwa, rządowi i posłom) i ustrojodawczą (do 1980 roku uchwalił 11 ustaw zmieniających konstytucję)”. [5]

Rada Państwa była powoływana przez Sejm z grona posłów. Jej głównym celem było sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad organami władzy państwowej w terenie, czyli radami narodowymi oraz sądami i prokuratorami. Posiadała uprawnienia do wydawania dekretów z mocą ustawy pomiędzy sesjami sejmowymi, które Sejm, w praktyce zawsze, zatwierdzał. Rada Państwa, jako głowa państwa, posiadała także szereg kompetencji o charakterze zewnętrznym, chociażby w kwestii ratyfikacji umów międzynarodowych, oraz wewnętrznych, przejawiających się w stosowaniu prawa łaski.

Stanowisko Przewodniczącego Rady Państwa piastowali:

  1. Aleksander Zawadzki (1952–1964)

  2. Edward Ochab (1964–1968)

  3. Marian Spychalski (1968–1970)

  4. Józef Cyrankiewicz (1970–1972)

  5. Henryk Jabłoński (1972–1985)

  6. Wojciech Jaruzelski (1985–1989)

Drugą grupę - najbardziej rozbudowaną pod kątem strukturalnym - stanowiły organy administracji państwowej. Była nią Rada Ministrów z Prezesem Ray Ministrów na czele, podporządkowana Sejmowi oraz Radzie Państwa. Rada Ministrów posiadała uprawnienia do wydawania rozporządzeń na podstawie delegacji ustawowej, jak również do wydawania uchwał. W skład rządu wchodzili również wicepremierzy, ministrowie stojący na czele poszczególnych resortów oraz tak zwani ministrowie bez teki. W okresie istnienia PRL stanowisko premiera objęły następujące osoby:

  1. Bolesław Bierut (1952–1954)

  2. Józef Cyrankiewicz (1954–1970)

  3. Piotr Jaroszewicz (1970–1980)

  4. Edward Babiuch (1980)

  5. Józef Pińkowski (1980–1981)

  6. Wojciech Jaruzelski (1981–1985)

  7. Zbigniew Messner (1985–1988)

  8. Mieczysław Rakowski (1988–1989)

  9. Czesław Kiszczak (1989)

  10. Tadeusz Mazowiecki (1989–1990)

Do terenowych organów administracji państwowej zaliczały się początkowo prezydia rad narodowych, dopiero w latach 1972–1975, po kolejnej nowelizacji Konstytucji, wprowadzone zostały zmiany w ramach powyższych struktur. Dotychczasowe kompetencje prezydiów rad narodowych ustawodawca powierzył jednoosobowym organom: wojewodom, naczelnikom powiatów oraz naczelnikom miast i gmin.

Na płaszczyźnie sądownictwa Konstytucja PRL ograniczyła się do określenia podstawowych kwestii, jakie dotyczyły organizacji i funkcjonowania sądów. „Sędziowie byli mianowani i odwoływani przez Radę Państwa. Szczytne zasady niezawisłości były często łamane w okresie PRL w czasie prowadzonych procesów politycznych. W tych przypadkach często ograniczano konstytucyjne prawo oskarżonego do obrony, a zasada jawności była martwą literą konstytucji wskutek licznych wyjątków ustawowych i istniejącej blokady informacyjnej”. [6] Wymiar sprawiedliwości sprawowany był przez Sąd Najwyższy, sądy powszechne (czyli sądy powiatowe i wojewódzkie), a także sądy szczególne. Największe zmiany na obszarze sądownictwa można zauważyć dopiero od 1980 roku.

Prokuratura była odrębnym pionem władzy, na jej czele stał Prokurator Generalny, powoływany i odwoływany przez Radę Państwa. Prokuraturę zbudowano w oparciu o zasadę hierarchicznego podporządkowania jednoosobowych organów. Prokurator Generalny w zamierzeniu miał stać na straży praworządności ludowej, czuwając również nad ochroną własności społecznej oraz zabezpieczał „poszanowanie praw obywateli, co jednoznacznie wskazuje na hierarchię wartości tego okresu”. [7]

Rozdział VIII Konstytucji z 1952 roku zawierał dość szeroki katalog praw i wolności obywatelskich, poszerzony nowelizacją z 1976 roku. Mimo to żaden obywatel nie mógł powoływać się na swoje konstytucyjne prawa, ze względu na charakter ustawy zasadniczej. W tym zakresie stanowiła ona zasady systemowe prawa, będące wytyczną w dalszym procesie jego tworzenia. Tym samym Konstytucja PRL nie określała sytuacji prawnej obywateli, a samo ustawodawstwo nie poszło w kierunku rzeczywistego zinstytucjonalizowania praw oraz wolności obywatelskich.

 

Opracowała Magdalena Zabłocka

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Ustawa Konstytucyjna z 19 lutego 1947 roku o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1947 r. Nr 18, poz. 71.

2. Ustawa z 17 marca 1921 roku – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. RP z 1921 r. Nr 44, poz. 267.

3. Ustawa z 22 lipca 1952 roku – Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232 z późn. zm.

4. Bereza A., Mojak R., Tekely W., Wrzyszcz A., Polska i świat po II wojnie światowej, Wydawnictwo Edytor TM, Lublin 1998, s. 23

5. Ibidem, s. 23.

6. Bereza A., Mojak R., Tekely W., Wrzyszcz A., op. cit., s. 24.

7. Ibidem, s 25.