Zakład Artystyczno-Litograficzny i Drukarnia Józefa Nowaczyńskiego w Lublinie (1865–1886)

Józef Nowaczyński (1820–1886)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przygotowanie do zawodu litografa Józef Nowaczyński zdobywał w latach 1841–1845 w Warszawie w firmie grawersko-litograficznej Henryka Hirszla. Do Lublina przeniósł się w roku 1847 i rozpoczął pracę w „Litografii Rządu Gubernialnego Lubelskiego”. Zarządzał  „Litografią” aż do roku 1868, kiedy to została ona połączona z Drukarnią Rządową. W roku 1850 Nowaczyński został wyróżniony specjalną nagrodą pieniężną za odbity metodą litograficzną Plan Guberni Lubelskiej sporządzony przez Inżyniera Gubernialnego Feliksa Bieczyńskiego. Równolegle do pracy w „Rządowej Litografii” Nowaczyński starał się otworzyć swoją własną firmę. W roku 1860 otrzymał pozwolenie na prowadzenie w Lublinie drukarni i litografii¹.

Prześladowanie po upadku powstania (1863)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Niestety po upadku powstania styczniowego Nowaczyński popadł w poważne kłopoty.

Pisze o tym Dariusz Lutomski:

Klęska powstania styczniowego przyniosła falę kontroli i rewizji. Drukarzy, którym udowodniono powielanie nielegalnych pozycji aresztowano, a ich zakłady uległy konfiskacie. Od stycznia do marca 1863 r. Nowaczyński był więziony na Zamku Lubelskim i w koszarach. Przyczyną aresztowania było wydrukowanie wydawnictwa uznanego za antypaństwowe. Po trzech miesiącach został on zwolniony².

Od roku 1865 Nowaczyński prowadził już samodzielnie firmę, którą nazwał „Zakład Artystyczno-Litograficzny i Drukarnia Józefa Nowaczyńskiego". Drukarz zmarł w 1886 roku i został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej.

Powstanie „Zakładu Artystyczno-Litograficznego i Drukarni Józefa Nowaczyńskiego”, 1865Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Firma „Zakład Artystyczno-Litograficzny i Drukarnia Józefa Nowaczyńskiego" została zarejestrowana w kwietniu 1865 roku. Wcześniej, bo w 1860 roku, Nowaczyński wszedł w spółkę z Moszkiem Wagmajstrem, właścicielem drukarni zakupionej przez niego w roku 1855 od Heleny Szczepańskiej. W roku 1864 Nowaczyński stał się już jej jedynym właścicielem.„Zakład” miał swoją siedzibę w pokapucyńskim domu przy ul. Krakowskie Przedmieście nr 176, róg ul. Gubernatorskiej (dzisiaj ul. Kościuszki 4). W tym samym domu znajdował się przez jakiś czas zakład fotograficzny prowadzony przez syna Nowaczyńskiego, Aleksandra. Zakład Nowaczyńskiego był pierwszym liczącym się zakładem litograficznym w Lublinie³.

Opis zakładuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wyposażenie drukarni pochodziło z zakupionej przez niego od Wagmajstera drukarni, która do roku 1855 była prowadzona przez Kazimierza Szczepańskiego  przy ul. Nowej 119. [obecnie Lubartowska 6]

Jak wyglądał „Zakład” i co produkował, opisuje Dariusz Lutomski:

Pomieszczenie, w którym działała firma Nowaczyńskiego nie było zbyt duże. Znajdował się w nim zarówno warsztat drukarski jak i warsztat litograficzny. Sprzęt drukarski był słabo wykorzystywany ponieważ firma podejmowała się głównie wykonywania zleceń litograficznych.

Produkcja zakładuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jego zakład realizował głównie zapotrzebowania urzędów, to znaczy powielał wszelkie druki kancelaryjne i cyrkularne. Pełnił też drobne usługi dla ludności.
Nowaczyński wykonywał kalendarze ścienne, a także litografował plany. Pierwszy wykonał w 1850 roku. Jest to Plan Gubernii Lubelskiej (...). W okresie późniejszym (ok. 1880 r.) powstała „Karta Ljublinskoj Gubernii s pokazaniem nachodjaszczychsja w niej uczebnych zawiedenij...”.
Wspólnie z synem wydał w roku 1871 ścienny „Kalendarz fotograficzny Nowaczyńskiego na rok 1871"⁴.

Dalsze losy zakładuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po śmierci Nowaczyńskiego w roku 1886, zgodnie z testamentem, zakład przejęła 17-letnia Waleria, córka jego brata, Bernarda Nowaczyńskiego. W roku 1890 Waleria wyszła za mąż za Józefata Pietrzykowskiego, co dało początek nowej firmie drukarskiej Zakład Artystyczno-Litograficzny i Drukarnia J. Pietrzykowskiego dawniej Nowaczyńskiego⁵.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Słownik Pracowników książki polskiej, red. Irena Treichel, Warszawa 1972.
Lutomski D., Józef Nowaczyński  jako litograf, grawer i drukarz, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. Bartłomiej Szyndler, Lublin 1988.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia Słownik Pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, Warszawa 1972, s. 631.
2. Wróć do odniesienia D. Lutomski, Józef Nowaczyński jako litograf, grawer i drukarz, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. B.  Szyndler, Lublin 1988, s. 157–158.
3. Wróć do odniesienia D. Lutomski, Józef Nowaczyński jako litograf, grawer i drukarz, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. B.  Szyndler, Lublin 1988, s. 167–168.
4. Wróć do odniesienia D.  Lutomski, Józef Nowaczyński jako litograf, grawer i drukarz, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. B.  Szyndler, Lublin 1988, s. 170–172.
5. Wróć do odniesienia D.  Lutomski, Józef Nowaczyński jako litograf, grawer i drukarz, [w:] Studia z dziejów drukarstwa i księgarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku, red. B. Szyndler, Lublin 1988, s. 173.