Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Drukarnia Jezuitów w Lublinie (1683–1773)

Po zamknięciu drukarni założonej przez Pawła Konrada, miejsce monopolisty na lubelskim rynku polskiej książki zajęła otwarta w 1683 roku Drukarnia Jezuitów. Przez blisko sto lat funkcjonowała, nie mając żadnej konkurencji. Oferta wydawnicza drukarni była ściśle podporządkowana kontrreformacyjnej działalności zakonu. Przeważały w niej wydawnictwa o charakterze religijnym i propagandowym. Z tekstów literackich, które wyszły z Drukarni Jezuitów, najwartościowsze były Komedie Franciszka Bohomolca.

"Imię sławy pełne..." - fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku
"Imię sławy pełne..." - fragment karty tytułowej z zapisem miejsca druku (Autor: )

Spis treści

[RozwińZwiń]

Historia drukarniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jezuitów sprowadzono do Lublina 1 września 1581 roku do walki z rozwijającą się w mieście reformacją. Zaraz po osiedleniu się w Lublinie zaczęli organizować kolegium, które zostało otwarte już w roku 1586. Natomiast Drukarnia Jezuitów rozpoczęła swoją działalność dopiero w roku 1683. Być może nastąpiło to tak późno, ponieważ przez kilkadziesiąt lat istniała w Lublinie Drukarnia Konradowska (1630–1667), która zaspokajała ich potrzeby.
W roku 1683 wyszedł z Drukarni Jezuitów druk Piotra Stanisława Dunina Nowe święto i ofiara sprawiedliwości albo kazanie na zaczynaniu trybunału koronnego. Na jego karcie tytułowej jest wytłoczony adres wydawniczy: „w Lublinie typis Collegii Societatis Jesu.”
W czasie swojej prawie stuletniej działalności oficyna była absolutnym monopolistą – w Lublinie nie istniała wtedy żadna inna polska drukarnia1.
W roku 1773 nastąpiła kasata zakonu jezuitów przez papieża Klemensa XIV. W tym też roku Drukarnia Jezuitów zakończyła swoją działalność zmieniając właściciela, którym stał się król i Rzeczpospolita. Od roku 1774 drukarnia była zarządzana przez Komisję Edukacji Narodowej2.

Opis drukarniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Maria Juda:

Budynki kolegium jezuickiego znajdowały się w miejscu, gdzie obecnie jest plac katedralny. Drukarnia mieściła się na parterze, w zachowanym do dnia dzisiejszego skrzydle północnym, przylegającym do Wieży Trynitarskiej. Takie usytuowanie drukarni świadczy o trosce jezuitów o warsztat, bowiem solidne mury zabezpieczały zarówno maszyny, jak i druki. Drukarnia mieściła się w dwóch izbach. W pierwszej i największej stały prasy drukarskie, w drugiej, znajdującej się obok, mieszkał drukarz. Na korytarzu stał piecyk do produkcji farby drukarskiej. Na drugim piętrze znajdował się skład papierów drukarni.
Obok mieszkania furtiana była księgarnia, a właściwie izba dla sprzedającego książki. W pobliżu drukarni znajdowała się introligatornia, zaopatrzona w prasę introligatorską, stemple do zdobienia opraw i inne niezbędne narzędzia i materiały. (...) Można zatem powiedzieć, że jezuici stworzyli własne, małe przedsiębiorstwo poligraficzno – księgarskie, zajmujące się nie tylko drukiem i oprawą książek, lecz także ich rozpowszechnianiem. (...) Nie wiadomo, jakie wyposażenie posiadała drukarnia jezuicka w pierwszych latach swojej działalności. Prawdopodobnie była to jedna, najwyżej dwie prasy.(...) Oprócz pras drukarskich najważniejszą częścią wyposażenia każdej drukarni były czcionki. Drukarnia jezuicka w Lublinie posiadała czcionki łacińskie o kroju antykwy i kursywy3.

Działalność wydawniczaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W ciągu 91 lat istnienia Drukarnia Jezuitów wydała 607 druków. Były to głównie druki polskie (autorów polskich) oraz przekłady, teksty łacińskie, sporadycznie pojawiają się teksty łacińsko-polskie i francusko-polskie. Największy rozkwit oficyny przypadał na lata 1746–1759, kiedy to wydrukowano 241 dzieł. W tym też okresie ukazały się najpiękniej wydane druki oficyny, co wiązało się ze zmianą zasobu typograficznego drukarni. Podobnie jak w innych zakonnych oficynach, również w Drukarni Jezuitów w ofercie wydawniczej  przeważały dzieła o tematyce religijnej. Były to zarówno druki dewocyjne, jak i dzieła teologiczne, reprezentowane najczęściej przez druki polemiczne antyżydowskie i antyreformacyjne4.

Maria Juda:

Ubogo reprezentowana jest literatura piękna, która stanowi około 5% całości produkcji typograficznej. Z zakresu epiki można odnotować tylko jedno dzieło; jest to zbiór opowiadań i bajek dla młodzieży pt. „Utopia Didaka” (1756), napisany przez Jakuba Bidermana. Spotykamy też kilka zbiorków poezji, a także utwory dramatyczne. Są to najczęściej teksty, które grywano na scenach teatru jezuickiego. Na uwagę zasługują dramaty profesora tutejszego kolegium Jana Bielskiego, dzięki którym wprowadził język ojczysty do sztuk szkolnych. Najwartościowszą pozycją w tej grupie piśmiennictwa są wydane w trzech obszernych tomach „Komedie” (1757–1758) Franciszka Bohomolca5.

Ofertę wydawniczą Drukarni Jezuitów można podsumować słowami Ireny Dziok-Strelnik:

[W jej dorobku] nie znalazły odbicia szerzące się w Polsce od połowy XVIII w. prądy Oświecenia. Brak jest prawie dzieł z dziedziny nauk ścisłych, bardzo ubogo reprezentowana jest literatura, podręczniki szkolne wykazują przewagę książek służących do ćwiczeń retorycznych. Dzieła religijne, mowy, panegiryki i kalendarze stanowią trzon mało zróżnicowanego dorobku wydawniczego6.

Na szczególną uwagę zasługują kalendarze wydawane przez jezuitów w latach 1740–1763.

Jakość drukuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jezuici lubelscy dokładali dużych starań o estetyczny wygląd swoich wydawnictw.

Paweł Gdula:

Jezuici  zakupują nowe maszyny i nowe czcionki pięknego kroju, nadto zapas blach do odbijania rycin. (...) Druk dzieł wychodzących z ich oficyny różni się od poprzednich lubelskich tym, że zrywa zdecydowanie z gotykiem i posługuje się wyłącznie antykwą; jest wyraźny, kształtny i czysty7.

Maria Juda:

Produkcja drukarni nie była zbyt zróżnicowana pod względem typograficznym. Prawie wszystkie dzieła wydrukowano dwoma rodzajami czcionek: antykwą i kursywą. (...) Skład jest zazwyczaj jednokolumnowy, tytuły rozdziałów nie zlewają się z tekstem, lecz są wyodrębnione za pomocą kroju i wielkości czcionki oraz interlinii. Tekst dzielono na akapity, dzięki czemu jest czytelny. Poza tym każdy akapit jest wyróżniony literą o większym stopniu lub drzeworytowym inicjałem8.

Dalsze losy drukarni jezuitówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Jezuicka, która powstała w Lublinie w roku 1683, przetrwała do kasaty zakonu jezuitów w roku 1773. W następnych latach, ciągle mając siedzibę w tym samym miejscu (ul. Jezuicka), stawała się kolejno:

W roku 1864 drukarnia przeprowadziła się do nowej siedziby na Placu Litewskim 3 i zmieniła nazwę na Lublinskaja Gubernskaja Typo-Litografia. Oto dalsze losy tej drukarni stale mającej swą siedzibę na Placu Litewskim:

  • Lublinskaja Gubernskaja Typo-Litografia (1864–1915)
  • Drukarnia austriacka (1915–1918)
  • Drukarnia Państwowa (1918–1936)

Drukarnia Państwowa została sprzedana w 1936 roku i powstały Lubelskie Zakłady Graficzne A. Szczuki (1936–1944) działające na ulicy Zamojskiej 12.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dziok-Strelnik I., Bibliografia starych druków lubelskich 1630–1800, Lublin 1997.
Gdula P., Drukarstwo lubelskie [w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, vol. VIII, 1957.
Juda M., Komisja Edukacji Narodowej w Lublinie 1774–1781, [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] J. Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000.
Juda M., Jezuici w Lublinie, [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] J. Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia P. Gdula, Drukarstwo lubelskie, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia vol. VIII, Lublin 1957, s. 56.
  2. Wróć do odniesienia M. Juda, Komisja Edukacji Narodowej w Lublinie 1774–1781, [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] J. Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000, s. 330.
  3. Wróć do odniesienia M. Juda, Jezuici w Lublinie [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] Jan Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000, s. 273-275.
  4. Wróć do odniesienia I. Dziok-Strelnik, Bibliografia starych druków lubelskich 1630–1800, Lublin 1997, s. 48–49.
  5. Wróć do odniesienia M. Juda, Jezuici w Lublinie [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] J. Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000, s. 280.
  6. Wróć do odniesienia I. Dziok-Strelnik, Bibliografia starych druków lubelskich 1630–1800, Lublin 1997, s. 49.
  7. Wróć do odniesienia P. Gdula, Drukarstwo lubelskie, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” vol. VIII, 1957, s. 56.
  8. Wróć do odniesienia M. Juda, Jezuici w Lublinie [w:] Drukarze Dawnej Polski od XV–XVIII, [red.] J. Pirożyński, t. 1, cz. 2, Kraków 2000, s. 276–277.