Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Rynek 15 w Lublinie

Pierwsze informacje na temat kamienicy Rynek 15 pochodzą z 1526 roku. Budynek został zniszczony podczas bombardowania Lublina we wrześniu 1939 roku.

Kamienica Rynek 15 w Lublinie
Kamienica Rynek 15 w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica usytuowana jest w zwartej zabudowie południowej pierzei Rynku Starego Miasta. Sąsiaduje z nieruchomościami Rynek 14 oraz Rynek 16.

Dawny numer policyjny: brak

Numer hipoteczny: 13

Numer przed 1939: Rynek 15

Numer po 1944: Rynek 15

Numer obecny: Rynek 15

FunkcjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica w całości pełni funkcję mieszkalną.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze wzmianki dotyczące budynku, znanego obecnie jako kamienica Rynek 15, pochodzą z 1526 roku. Wówczas należał on do Anny i Wojciecha Smarslaków, następnie do ich krewnych. Rodzina Smarslaków odsprzedała kamienicę w 1533 roku Łukaszowi Notariusowi. Po jego śmierci w 1543 roku odziedziczyły ją córki zmarłego, Anna, Katarzyna oraz Justyna. Wkrótce całość przejęła jedna z sióstr, Anna oraz jej mąż, Jan Baltizar Balcerowicz, od którego nazwiska kamienica przez dłuższy czas zwana była Balcerowską. Po śmierci Jana, pomiędzy 1567 a 1601 rokiem, kamienicę przejął jego syn Jan II Balcerowicz, który blisko trzydzieści lat później odsprzedał ją małżeństwu Jeżowiczów, Maciejowi i Elżbiecie. Wkrótce właściciele zmienili się ponownie, ponieważ już w 1608 roku budynek odkupił Jan Kokot wraz z małżonką Jadwigą. Z ich wniosku została przeprowadzona jeszcze w tym samym roku wizja opisująca zaniedbania, jakie zastała rodzina Kokotów. Ponadto już wówczas kamienica była obciążona wysokimi długami. Po śmierci Jana Kokota spadkobiercami zostały jego dzieci, które kilkanaście lat później odsprzedały nieruchomość Samuelowi Edwardowi. W tym czasie kamienica, zwana jeszcze wówczas Kokotowską, posiadała dwa piętra oraz piwnice. Właściciele zmieniali się regularnie. Byli nimi między innymi Leyskowie, ksiądz Józef Nieradzki oraz Giernowie. W 1725 roku od Aleksandra Gierna kupił ją Jan Augustyn Baur. Po jego śmierci w 1774 roku kamienicę odziedziczyła druga żona, Rozalia ze Strykowskich Baurowa, po niej zaś dzieci. Od początku XIX wieku obiekt znów wielokrotnie zmieniał właścicieli. Wiadomo, że w 1806 roku znajdował się w posiadaniu Michała Lamprechta, rok później zaś już Stanisława Prokopowicza oraz jego syna Franciszka. Przez najbliższe trzy dziesięciolecia kamienica znalazła się w posiadaniu rodziny Stefanowiczów oraz Rodakiewiczów. W 1844 roku na przymusowej licytacji kupił ją Jan Kuczewski, który po niedługim czasie przekazał ją Julianie Lasockiej. W rękach nowej właścicielki oraz jej syna Jana Franciszka Lasockiego pozostała do 1860 roku. Wówczas nabył ją Aleksy Onufry Norbert Głogowski. Nie cieszył się on jednak długo nabytym majątkiem, ponieważ w kilka lat później zmarł, a jego własność odziedziczyło rodzeństwo. Wkrótce jednak w 1871 roku podzieloną kamienicę scaliła w swoim ręku siostra zmarłego, Aleksandra Głogowska, po to by jeszcze w tym samym roku sprzedać ją Julii Kłuszewskiej. W 1914 roku od córki Julii, Marii Kłuszewskiej nabył ją Abram Taklender, który pozostał właścicielem aż do wybuchu II wojny światowej, kiedy to przejęły nieruchomość władze okupacyjne (Zarząd Przymusowy). Po II wojnie światowej, jeszcze w 1945 roku, budynek w stanie ruiny został przejęty przez Skarb Państwa. Odbudowa kamienicy została przeprowadzona w latach 1946–1948 przez J. Wąsika. Natomiast w 1954 roku gruntownemu remontowi poddano elewację.

Lokatorzy według wyznania, płci i wieku w 1942 roku [Inspekcja budowlana, sygn. 4747]

Ogólna ilość mieszkańców: 12 (żydzi: 12; mężczyźni: 4, kobiety: 3, dzieci do lat 6: 2, dzieci w wieku 7–18: 3).

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1526 – dom należy do Anny i Wojciecha Smarslaków;

1533 – kamienicę nabywa Łukasz zwany Notariusem;

1543 – po zmarłym właścicielu kamienicę dziedziczą jego córki;

1567 – nowym właścicielem całej kamienicy zostaje Jan II Balcerowicz;

1601 – Jan Balcerowicz odsprzedaje własność Elżbiecie i Maciejowi Jeżowiczom;

1608 – kamienicę kupuje Jan Kokot, w tym samym roku zostaje przeprowadzona wizja w celu zbadania stanu zachowania budynku;

1631 – po śmierci Jana Kokota obiekt dziedziczą jego spadkobiercy;

1642 – kamienicę nabywa Samuel Edward;

1725 – kamienicę kupuje Augustyn Baur;

1774 – po zmarłym Augustynie kamienicę dziedziczą jego dzieci oraz żona;

1806 – budynek znajduje się w posiadaniu Michała Lamprechta;

1844 – kamienica zostaje wystawiona na licytacji i wówczas nabywa ją Jan Kuczewski;

1860 – własność przechodzi w ręce Aleksego Onufrego Norberta Głogowskiego;

1871 – siostra Aleksego Głogowskiego sprzedaje kamienicę Julii Kłuszewskiej;

1914 – kamienicę nabył Abram Taklender;

1939 – budynek zostaje zrujnowany podczas bombardowania;

1945 – ruiny przejmuje Skarb Państwa;

1946–1948 – odbudowa kamienicy;

1954 – generalny remont elewacji.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po II wojnie światowej kamienica została odbudowana pod nadzorem J. Wąsika.

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica renesansowa odbudowana po II wojnie światowej.

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 15 jest budynkiem dwupiętrowym, o układzie dwudzielnym, dwutraktowym. Przykryta jest dachem dwuspadowym kalenicowym. Pod kamienicą znajdują się dwie kondygnacje piwnic.

Elewacja frontowa jest dwupiętrowa, trójosiowa. Otwory okienne wszystkich kondygnacji rozmieszczone są symetrycznie. Na parterze znajdują się prostokątne okna otoczone opaskami. Portal wejściowy również jest prostokątny, zwieńczony łukiem odcinkowym, dostępny po dwustopniowych schodach. Pod oknami drugiej kondygnacji prostokątnymi, ozdobionymi opaskami oraz gzymsem nadokiennym znajduje się pas fryzu ograniczony gzymsami kordonowymi. Otwory okienne drugiego piętra są analogiczne do niższej kondygnacji, pozbawione jednak gzymsów nadokiennych. Całość wieńczy wydatny gzyms koronujący.

Elewacja tylna jest dwupiętrowa, trójosiowa, pozbawiona dekoracji. Połączona jest z elewacją kamienicy Rynek 14 gankami.

WnętrzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na parterze znajduje się układ dwudzielny dwutraktowy. Sień, niegdyś przelotowa, łącząca Rynek Starego Miasta z podwórzem obecnie jest przedzielona ścianką działową tworzącą dodatkowe pomieszczenie mieszkalne. Pierwsze piętro zachowało układ pomieszczeń zbliżony do parteru. Z braku wewnętrznej klatki schodowej dostępne jest z ganku. Na drugim piętrze panuje układ analogiczny z niewielkimi zmianami. Strych stanowi jedno pomieszczenie dostępne z sąsiedniej kamienicy.

PiwniceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rynek 15Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica podpiwniczona jest dwiema kondygnacjami piwnic sklepionych kolebkowo, o układzie dwudzielnym, dwutraktowym. Piwnice frontowe I kondygnacji posiadają kolebki z łamanego kamienia wapiennego, sklepienia pozostałych pomieszczeń piwnicznych wykonano z cegły ceramicznej.

I kondygnacja piwnic dostępna jest korytarzem biegnącym wzdłuż południowej osi budynku, od strony kamienicy przy Jezuickiej 10. Korytarz otwiera się na dużą piwnicę frontową. Z korytarza na lewo biegnie przejście do małej piwnicy znajdującej się pod tylnym traktem, a z niej przejście do drugiej piwnicy, ulokowanej pod traktem frontowym. W zachodniej ścianie tej piwnicy widnieje ślad po dawnym wejściu.

II kondygnacja piwnic również jest dostępna z kamienicy Jezuicka 10. Wejście prowadzi drążonymi w lessie i obudowanymi cegłą korytarzami, biegnącymi wzdłuż południowej osi budynku. Korytarze wiodą pod kamienicą przy Jezuickiej 10, pod podwórzem i tylnym traktem budynku Rynek 15, aż do dużej komory piwnicznej, znajdującej się pod frontową częścią kamienicy. Korytarze te poprzedzielane są ceglanymi, poprzecznymi ściankami. Piwnicę główną również podzielono na mniejsze pomieszczenia: w części wschodniej na trzy części wzdłużne, od zachodu pozostawiono większą piwnicę. Ze środkowej, najszerszej, części korytarza wydzielono komórkę lokatorską.

Jezuicka 10Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynek jest tylną oficyną kamienicy Rynek 15 i znajduje się pomiędzy budynkami przy Jezuickiej 8 i 12. Posiada dwie kondygnacje piwnic sklepionych ceglanymi kolebkami, dostępnych zejściem schodami, od strony podwórza. Kondygnację I tworzy korytarzyk z dwiema dużymi piwnicami, w układzie jednotraktowym. Przestrzenie tych pomieszczeń podzielono na mniejsze piwnice lokatorskie. Z piwnicy północnej wybiega korytarz wiodący do piwnic pod kamienicą Rynek 15. Z pomieszczenia tej piwnicy wyprowadzono również zejście do II kondygnacji piwnic o analogicznym układzie przestrzennym.

Dział kamienicy nieboszczyka Pana Jana Kokota ad praesens Łukasza Anne 1640 die trigesimo novembris.

Część pierwsza

Izba na przodku na pierwszym piętrze. Sklep na przeciwko ciemny i z transytem. Izdebka z tego sklepu ciemna. Sklep średni na dole w ganku ciemny. Piwnica pod tym samym sklepem. Piwniczka na środku u drzwi kamienicznych. Piwnica co drwa rąbią na polu. Kuchnia spólna. Komora na strychu jedna. Strychy na spół. Ganki, wschody, latarnia, sień na spół mają być używane i naprawowane. Łukasz Kokoth

Część druga

Izba na przodku na górze i z alkierzem na drugim piętrze. Izba ormiańska z komnatą i transytem i izdebką. Sklep ormiański na przodku Rynku, sklepy na tyle. Ziemianka wielka. Piwnica pod ormiańskim sklepem od Pana Klimuncika (...)1.

Stamtąd poszedłszy do piwnicy głębszej pod przód kamienicy i Rynek ciągnącej się, znać że świeży mur przemurowany u samej szyi i po obu stronach idąc ku drzwiom piwnicznym niższym podmurowana szyja do novo, a to dlatego, że szyja na dół ku piwnicy ciągnąc rozrywała się nie mając na czym się utrzymać. Stamtąd poszedłszy do tylnych piwnic tedy widać ścianę w kamienicy Bobrykiewiczowskiej, która w sobie tak się popadała i odszczepiła, że wisząc co tylko kamienie wielkie nie wypadną dlaczego wina od ściany z daleka odsunione. W tejże piwnicy arkada jest cała i na boku pod tym miejscem gdzie czasem drwa na tyle rąbią żadnej nie ma ruiny2.

Rozalia Baurowa wdowa po Janie Augustynie baurzo dziękuje swemu ojcu Janowi Makarewiczowi tymi słowy: Mości Dobrodzieju – mam honor podziękować za Jego wielką łaskę i fatygę około reparacji kamienicy, którą gdy sama z osoby mojej zawdzięczyć Jegomości Dobrodziejowi nie mogę spodziewam się, że Najwyższy Pan... ten tak wielki akt heroiczny w trójnasów wynagrodzić potrafi. Co się zaś tyczy dania Cesji Jegomości Panu Janowi od konsukcesorów pewne być może, że się żaden temu nie sprzeciwi lecz dla większego bezpieczeństwa każ ją Pan Dobrodziej otaxować, co zdają do woli jego (...).

Opisanie piwnic

Piwnica pierwsza, do której wchód z przodu zawiera w sobie długość łokci 8, szerokości 4, które redukując na łokcie mularskie wynosi łokci 36. Druga piwnica do której wchód z sieni będący wchodu szerokości łokci 2, długości 11, wynosi łokci mularskich 22. Piwnica druga która długości łokci 11, szerokości 12, wynosi łokci mularskich 132. Piwnica druga której długości łokci 7 1/2 szerokości 4, wynosi łokci murarskich 30. Z tej inna będąca której długości łokci 13 1/2, szerokości 9 na łokcie mularskie wynosi 121. Item piwnica która długości łokci 9, szerokości 4 1/1 na łokcie mularskie wynosi 40 1/2. Z tej wychodząc inna, której długość łokci 7, szerokości łokci 4, wynosi na mularskie 28. Do najgłębszej piwnicy schodów 29 szyi długości 13 1/2, szerokości łokci 2, wynosi łokci 26 1/2. Piwnicy zaś długości łokci 15, szerokości 4- wynosi 60. Item głębsza piwnica ku studni ciągnąca się, której długości 12, szerokości 6 – wynosi mularskich 72. Summa Łokci 568 1/23.

Protokół zajęcia nieruchomości nr policyjny 15 z 25.VIII/6.IX 1843 r.

Z podwórza drzwiami pojedyńczemi na zawiasach i hakach żelaznych z skeblem do zamykania na kłótkę wchodzi się po schodach drewnianych do piwnic których jest 5, do wszystkich są drzwi pojedyńcze na zawiasach i hakach żelaznych z skoblami żelaznymi do kłodek są sklepione i położone pod częścią kamienicy do Ulicy Pojezuickiej dotykającej. Strychy są dwa, do pierwszego będącego nad częścią kamienicy od Ulicy Jezuickiej jest wnijście z 2 piętra schodami z drzewa zrobionymi i tarcicami obitemi które to wnijście jest zabezpieczone drzwiami pojedyńczemi na zawiasach i hakach żelaznych z skoblem do zamykania na kłódkę zaś na drugi strych nad częścią kamienicy od Rynku miasta położonej wnijście po przystawiającej się drabinie do dymnika gdzie żadnych drzwi nie ma4.

Materiały ikonograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Fotografie przedwojenne

Rynek 15, autor: nieznany, przed 1939 rokiem, źródło pochodzenia: WUOZ w Lublinie

Szkice, rysunki, grafiki

Rynek 15, autor: Czesław Doria-Dernałowicz, 1936 rok, własność rodziny, w depozycie Biblioteki Głównej Politechniki Lubelskiej

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Akta nieruchomości położonej w Lublinie przy ul. Rynek 15, APL, sygn. 4747.
  • Kamienice Rynek 15 i Trybunalska 10 w Lublinie. Dokumentacja naukowo-historyczna na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, opracowanie: Jadwiga Teodorowicz Czerepińska, fotografie: Alicja Krzak, plansza: Ewa Lamenska, Lublin 1976, sygn. 720 db.
  • Karta ewidencyjna zabytków, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 310.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Kamienice Rynek 15 i Trybunalska 10. Dokumentacja naukowo-historyczna na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 720, Lublin 1976.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia A.m.L. ks.38 s. 262-3 /30.XI.1640/.
  2. Wróć do odniesienia A.m.L. ks. 46 s. 325 /22.VI.1723/.
  3. Wróć do odniesienia A.m.L. ks. 172 s. 361v-365 /3.IV.1775/.
  4. Wróć do odniesienia P.B.N. w Lublinie. Księga hipoteczna nr 13/ Rynek 15. Zbiór dokumentów.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe