Lokalizacja
W centrum starego Kraśnika, przy ul. Klasztornej.
Funkcja
Rzymskokatolicki kościół parafialny
Historia
22 lipca 1377 r. król Ludwik Węgierski nadał Kraśnik Dymitrowi z Goraja. Wiązała się z tym lokacja na prawie magdeburskim oraz powstanie parafii. Kościół parafialny w Kraśniku wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1403 r. Nosił wółczas wezwanie św. Pawła, a w skład podlegającej mu jednostki weszła dawna parafia w Stróży. Na terenie miasta istniał również inny ośrodek duszpasterski – drewniany kościółek, którym opiekowały się ss. franciszkanki. Pierwotnie Kraśnik wchodził w skład archidiecezji krakowskiej, archidiakonatu zawichojskiego, i dekanatu urzędowskiego. Odrębny dekanat kraśnicki utworzono dopiero w 1918 roku.
Ważną datą w historii miasta jest rok 1405, kiedy to Anna, córka Dymitra z Goraja, wyszła za mąż za Andrzeja Tęczyńskiego, kasztelana wojnickiego. W ten sposób Kraśnik trafił na dłuższy czas w posiadanie jednego z potężniejszych rodów Korony, który władał nim aż do 1563 roku.
W roku 1448 lub 1450 zakończono budowę małej świątyni, wzmiankowanej przez Długosza. Stanowi ona ceglane
prezbiterium i kamienną zakrystię obecnej świątyni. W II połowie XV wieku, być może w latach 1450–1468 do istniejącej już budowli dobudowano korpus nawowy.
W 1468 roku Jan Tęczyński sprowadził zakonników - kanoników regularnych z klasztoru Bożego Ciała w Krakowie. Powstający klasztor przejął uposażenie proboszczowskie, ponadto zostało ono powiększone o nowe nadania rodu Tęczyńskich. Samo wznoszenie obiektów zakonnych przebiegało w dwóch etapach: najstarsza część powstała na przełomie XV i XVI wieku, a w XVII wieku podjęto rozbudowę. Zakonnicy posiadali place, ogrody, folwarki. Prowadzili szkołę, na czele której stał rektor, jak również przytułek i szpital. Działały liczne bractwa religijne, oraz klasztorna biblioteka, jedna z największych na Lubelszczyźnie (po kasacie przekazana seminarium duchownemu). Przez pewien czas istniało też skryptorium, gdzie przepisywano książki, nie tylko na użytek klasztoru.
Z ośrodkiem kraśnickim związanych było wiele wybitnych postaci tamtych czasów. To właśnie tam
powstało jedno z czołowych dzieł kultury polskiego renesansu -
„Tabulatura” Jana z Lublina, który pełnił w klasztorze posługę organisty. Jest to zbiór pieśni kościelnych i świeckich tańców. Warto wspomnieć też o trwającej trzydzieści lat budowie wodociągów, ostatecznie oddanych do użytku w 1590 roku.
W 1499 r. konsekrowano kościół, który od tej pory nosił podwójne wezwanie: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna. W latach 1520-1541 miała miejsce przebudowa kościoła, zmieniono stylistykę obiektu z
gotyckiej na renesansową. W drugiej połowie XVI wieku wnętrze kościoła zaczęło się wzbogacać o pomniki nagrobne kolejnych właścicieli miasta.
W 1527 r. Tęczyńscy otrzymali od cesarza Karola V tytuł hrabiów św. Imperium Rzymskiego, i zyskali prawo dodania czarnego dwugłowego orła habsburskiego do swojego znaku Topór. Herb w takiej postaci istnieje na chórze muzycznym kościoła.
Koniec panowania Tęczyńskich w Kraśniku nastąpił w 1563 roku, kiedy w duńskiej niewoli zmarł Jan Baptysta Tęczyński. Miasto przeszło we władanie książąt Olelkiewiczów–Słuckich, dzięki małżeństwu Katarzyny z Tęczyńskich z Janem Słuckim. W następnych latach na krótko było własnością Ossolińskich, by 1604 roku przejść na własność Jana Zamoyskiego. W Ordynacji Zamojskiej Kraśnik pozostał aż do 1866 roku. Przez ten czas kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny przechodził różne koleje losu. W 1657 roku został sprofanowany przez Szwedów, dwa lata później, w wyniku pożaru, zawalił się gotycki szczyt budowli. Odbudowa pociągnęła za sobą istotne zmiany w wyglądzie kościoła, który zyskał m.in. kaplicę od wschodu. Przemalowaniu uległy renesansowe freski.
Poważne prace przy kompleksie kościoła i klasztoru miały miejsce w połowie XVIII wieku. W latach 1735–1768 całość poddano remontowi, wymieniono posadzki na marmurowe (istniejące do dzisiaj), rozbudowano zespół klasztorny. Postawiono również dzwonnicę. Wizytacja, przeprowadzona w 1782 r., potwierdziła dobry stan kościoła i reszty zabudowań.
Kolejny gruntowny remont odbył się w latach 1824–1825. Wymieniono więźbę dachową i obniżono dach kościoła. Kościół płonął dwukrotnie w 1877 i 1883 roku. Został również uszkodzony przez hitlerowskie bombardowanie we wrześniu 1939 roku.
W 1864 roku, w ramach represji popowstaniowych, nastąpiła kasata klasztoru. Archiwum zakonne zostało przewiezione do kościoła Bożego Ciała w Krakowie. Parafię przejęli księża diecezjalni. Część budynków klasztornych została przez władze przeznaczona na cele świeckie, kościół odzyskał je dopiero w 1981 roku.
W początku XX wieku (1907–1917) do korpusu dobudowano eklektyczną wieżę zegarową. Po II wojnie światowej prowadzono liczne prace konserwatorskie. W latach 80. przyczyniły się one do odkrycia we wnętrzu kościoła cennych fresków.
Kalendarium
poł. XIII w. - najbardziej prawdopodobny okres lokowania Kraśnika na prawie polskim
XIII–XIV w. – istnienie ośrodka parafialnego w Stróży
22 VII 1377 – lokacja Kraśnika na prawie magdeburskim
1403 – pierwsza wzmianka o kościele pw. św. Pawła
1405 – Kraśnik staje się własnością rodziny Tęczyńskich
1448-1450 – budowa niewielkiej, murowanej świątyni
1450–1468 – rozbudowa kościoła
1468 – sprowadzenie kanoników regularnych z klasztoru Bożego Ciała w Krakowie
1499 – konsekracja kościóła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna
1520–1541 – przebudowa kościoła w stylu renesansowym
1550–1553 – powstanie nagrobka Stanisława Gabriela Tęczyńskiego, dłuta Bernardino Zanobi de Gianotis i Jana Ciniego
1553–1561 – powstanie nagrobka Jana Gabriela Tęczyńskiego
1563 – kres panowania Tęczyńskich w Kraśniku
1570 – powstanie nagrobka Andrzeja i Zofii Tęczyńskich, autorstwa Santiego Gucci
1590 – nagrobek Andrzeja Kośli, wychowawcy książąt Słuckich, dłuta Santiego Gucci
1593 – Kraśnik przechodzi na własność Ossolińskich
1604-1866 – własność Zamoyskich
1648 – spalenie miasta przez Kozaków
1657 – sprofanowanie kościoła przez Szwedów; pożar
1658 – początek odbudowy ze zniszczeń, dodanie kaplicy po stronie wschodniej
przed 1682 – dobudowanie dzwonnicy
1734 – wielki pożar Kraśnika
1735–1768 – remont kościoła i klasztoru
1782 – wizytacja kościoła
1792 – ukrywanie w klasztorze Tadeusza Kościuszki
1813 – pożar
1824–1825 – gruntowny remont kościoła i klasztoru
1864 – kasata klasztoru
1877 – pożar, uszkodzonie kościoła
1878 – Kraśnik traci prawa miejskie za udział w powstaniu styczniowym
1883 – pożar kościoła
1907–1917 – dobudowanie eklektycznej wieży zegarowej
8 IX 1939 – bombardowanie Kraśnika
1949 – remont wnętrza kościoła
1971–1975 – remont wyposażenia
1981 – odzyskanie przez parafię części budynków klasztornych
Architekt
Nieznany
Styl
Renesansowy, wnętrza barokowe.
Opis
Kraśnicki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest budowlą trójnawową, z którą połączono cztery kaplice. Przy prezbiterium znajdują się dwie gotyckie zakrystie. Z prawej strony kościoła znajduje się dobudowana w latach 1907–1917 wieża zegarowa, w przyziemiu której znajduje się kruchta. Nad nawą kościoła wieżyczka na sygnaturkę, zrekonstruowana w latach 50. XX w.
We wnętrzach kościoła znajdują się renesansowe nagrobki dłuta najwybitniejszych mistrzów tamtych czasów na ziemiach polskich. Ponadto siedemnastowieczne ołtarze – główny i boczne, oraz cenne obrazy autorstwa Tomasza Dolabelli. 28 głosowe organy pochodzą z lat 70. XX wieku, i zostały wykonane przez firmę Biernackich.
Otoczenie
Kościół i zabudowania klasztorne położone są blisko ścisłego centrum starego Kraśnika. Teren kościoła otoczony jest murem.
Opracowała Agata Witkowska
Literatura
www.krasnik-wnmp.kuria.lublin.pl