Wieża ciśnień przy Al. Racławickich w Lublinie
W okresie międzywojennym zaistniała konieczność pobudowania nowoczesnej sieci wodociągowej, zaspokajającej potrzeby rozwijającego się miasta. Jej elementem jest wieża ciśnień przy Al. Racławickich.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Al. Racławickie 42
Obiekt usytuowany jest w zachodniej części miasta, w pobliżu tzw. rogatki warszawskiej, dostępny od Al. Racławickich.
Funkcja
Rezerwuar oraz regulacja ciśnienia w rozdzielczej sieci wodociągowej.
Historia
Lublin należy do nielicznych miast w Polsce, które szczycą się tradycją wodociągów staropolskich. Na podstawie zezwolenia Kazimierza Jagiellończyka z 1471 roku, pobudowano w pierwszej dekadzie XVI wieku rurociąg, biegnący od stawu wrotkowskiego ku baszcie wodnej, usytuowanej w murze ogrodzenia klasztoru brygidkowskiego. Dalszą drogę ku zbiornikowi, znajdującemu się na przedpolu Bramy Krakowskiej, woda pokonywała drewnianymi rurami – które przechodziły w miedziane na terenie miasta – w murach, gdzie umieszczony był drugi zbiornik do pobierania wody przez mieszkańców.
Po zniszczeniu staropolskiego wodociągu w czasie wojen kozackich i szwedzkich, Lublin nie posiadał takiego urządzenia aż do XIX wieku.
Nowy wodociąg został wybudowany dopiero w latach 1897–1899 z inicjatywy inż. Adolfa Weisenblata. Jego studnie zlokalizowano w okolicach obecnej al. Piłsudskiego, natomiast wieżę ciśnień wzniesiono na placu Bernardyńskim (obecnie plac Wolności). Wieża ta, już jako bezużyteczna, została rozebrana w 1945 roku. Stylizowana pod względem architektonicznym na pseudohistoryczną basztę obronną, stanowiła charakterystyczny element zabudowy centrum.
W okresie międzywojennym zaistniała konieczność pobudowania nowoczesnej sieci wodociągowej, zaspokajającej potrzeby rozwijającego się miasta. Do tego zadania zaangażowano amerykańską firmę Ulen and Company, która zrealizowała także inne inwestycje miejskie, m.in. rzeźnię i elektrownię. Pobór wody odbywał się ze studzien wrotkowskich, korzystnych tak pod względem dostatecznego nawodnienia, jak i jakości samej wody. Na terenie Wrotkowa zbudowano stacje pomp niskich i wysokich ciśnień, wyposażone w motory Diesla pompy fabryki Brandel oraz elektromotory firmy Asea.
Wieża ciśnień przy Al. Racławickich została wybudowana w 1927 roku, w najwyższym punkcie miasta – jako rezerwuar – wraz z zadaniem regulowania ciśnienia w rozdzielczej sieci wodociągowej. Obiekt został wyposażony w obudowany stalowy cylinder o średnicy 14 m, wysokości 13,5 m oraz pojemności 2 tys. m3. Wieżę, wraz z parterowym budynkiem administracyjnym, otoczono murowanym ogrodzeniem z dwoma symetrycznymi bramami od frontu oraz osiowo umieszczonym, obmurowanym dekoracyjnym zdrojem. Zachował się oryginalny schemat odcinka instalacji wodociągowej wykonany w 1932 roku.
Do 1929 roku koncesję na utrzymywanie wodociągu posiadał inż. Weisblat. Po tej dacie, na mocy wyroku sądu, dawne wodociągi zostały przejęte przez miasto i połączone z nową siecią (łącznie 62 km). W ten sposób powstało przedsiębiorstwo Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Lublinie.
Obecnie obiektem, zmodernizowanym pod względem technicznym, administruje Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. W 1987 roku wieżę poddano gruntownemu remontowi, wykonanemu przez lubelski oddział Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków. Uzupełniono tynki i brakujące części ogrodzenia oraz pomalowano całość.
Kalendarium
1927 – wybudowanie wieży ciśnień przy Al. Racławickich
1929 – przejęcie wodociągów przez miasto i połączenie z nową siecią
1987 – gruntowny remont wieży
Opis
Wieża zajmuje środek kwadratowej ogrodzonej działki, posiadającej znaczny spadek w stronę ulicy. Po skarpie, od wschodu i zachodu, biegną przy budynku murowane schody. Od południowego-wschodu w obręb ogrodzenia włączony jest parterowy budynek murowany.
Wieża jest wzniesiona na planie koła. Murowana i otynkowana, stanowi cylinder przykryty płaskim dachem stożkowym, pokrytym blachą. Elewacja rozczłonkowana dekoracją ramową w postaci lizen, podtrzymujących uproszczony profilowany gzyms koronujący. W partii przyziemia znajdują się prostokątne otwory wejściowe, natomiast przy zwieńczeniu ścian biegnie ciąg prostokątnych otworów doświetlających (w uskokowych płytkich ościeżach).
Ogrodzenie murowane, otynkowane, zwieńczone uproszczonym gzymsem na cokole. Od ulicy przerwane dwoma symetrycznie rozmieszczonymi murowanymi bramami w formie półkolistych arkad na przyściennych filarach o boniowanych trzonach. Na osi części frontowej znajduje się wodopój w architektonicznej obudowie, składający się z konchowej niszy z upływem wody w formie głowy lwa oraz murowanego zbiornika w postaci czaszy ustawionej na niskiej stopie.
Stan zachowania
Literatura
Michalska G., Wieża ciśnień przy Al. Racławickich 42, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. I, cz. II, s. 88, maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, Lublin 1995.
