Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Bracia litewscy w Lublinie

Przeciwko poglądom arian lubelskich wystąpili bracia litewscy na czele z Szymonem Budnym. Rozgorzała walka o tzw. „urząd miecza”, w której należało widzieć antagonizm dwóch nurtów w ruchu ariańskim: społecznie umiarkowanego i radykalnego. Litwini opowiadali się przeciwko zamykaniu się arian przed światem zewnętrznym, ich samoizolacji. W trwającym przez kilka lat sporze, stanowisko zboru lubelskiego przesuwało się coraz bardziej na prawo, przyjmując w końcu pogląd Faustyna Socyna, który zmierzał w kierunku ideologicznego przystosowania ruchu ariańskiego do rzeczywistości społeczno-politycznej. Dążył on do nadania doktrynie wymiaru intelektualnego, racjonalnego, postulował odrzucenie wszystkiego, co nadawało arianizmowi cechy sekciarstwa (m.in. anabaptyzm) i odstręczało od niego zwłaszcza szlachtę.

Przełom nastąpił w 1598 r. Po śmierci Niemojewskiego z funkcji ministra zboru lubelskiego odsunięty został również Czechowic, który bronił wytrwale swoich racji, nawet kosztem rozłamu. Kierunku ewolucji nie dało się już jednak odwrócić. W 1613 r. Czechowic zmarł osamotniony. Na czele nowej generacji unitaryzmu stanął Krzysztof Lubieniecki wspierany przez doświadczonego działacza zborowego – Walentego Smalca. Oznaczało to zwycięstwo ruchu umiarkowanego, szlacheckiego, poszukującego kompromisu ze światem zewnętrznym. W ślad za tym następowały bogate przeobrażenia wewnętrzne, zmienił się m.in. skład zboru, zanikały radykalne hasła społeczne. Nową siedzibą stałą się kamienica należąca do Orzechowskich (później Lubienieckich) przy ul. Kowalskiej. Później zbór otrzymał nową kamienicę tzw. Minczarską przy ul Olejnej, ale z powodu prawnych komplikacji przejęcie jej nie było możliwe.

Po odejściu Smalca do Rakowa Lubieniecki został duchowym przewodnikiem zboru. W 1627 r. dochodzi do kryzysu. W wyniku tumultu wyznaniowego doszło do zburzenia zboru, który został odbudowany dopiero w 1629 r. W 1635 r. Trybunał wydał jednak ostateczny nakaz jego zamknięcia i z ta datą należy wiązać kres zboru ariańskiego, zwłaszcza w Lublinie, chociaż kontynuatorów unitaryzmu będziemy tutaj spotykać jeszcze przez wiele lat. Dopiero konstytucja sejmu z 1658 r. o wygnaniu arian z polski położyła kres społeczności arian w Lublinie.  

Opracowała Magdalena Ślifirz