Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Etnografia Lubelszczyzny - kapliczki w krajobrazie kulturowym

Kapliczki są mocno splecione z polską kulturą i obyczajowością. Zawsze były miejscem ważnym dla lokalnych społeczności. Kiedyś budowane na skrajach miast, osad i wsi, dziś stoją w centrum. Pozornie wydaje się, że ich czas minął. Zdawałoby się, że nikt się przy nich nie zatrzymuje, nikt nie zwraca uwagi. Jednak kwiaty ozdabiające figurę, świeży tynk, przystrzyżona wokół trawa – znamionują czyjąś troskę.

Zamek
Zamek (Autor: Hartwig, Edward (1909-2003))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kapliczki były budowane w miejscach uznawanych za szczególnie znaczące. Lokalizacja kapliczek miała swoją genezę, głębsze uzasadnienie i osadzone w historii korzenie. Budowano je dla chwały bożej i ku ludzkiemu przykładowi, najczęściej w obrębie osad, przy szlakach komunikacyjnych, ale także przy źródłach, na łąkach, wśród pól i na miedzach. Niekiedy wieszano je na przydrożnych drzewach. Spotykało się je na mogiłach ludzi pochowanych w lesie.
Lokalizacja kapliczek na rozstajach i poza zabudowaniami była związana z wyznaczeniem granicy pomiędzy terenem zabudowanym, czyli znanym, a terenem nieznanym opanowanym przez siły pozaziemskie i siły przyrody. Stojąc na rozdrożach i rozwidleniach, kapliczki spełniały także rolę praktyczną – były drogowskazami. Były budowane jako dziękczynienie za otrzymane łaski, jako znak pokuty lub zadośćuczynienia, w celu odwrócenia klęsk żywiołowych, symbolizowały oddanie ludzi pod opiekę Boga, upamiętniały ważne wydarzenia lub miejsca związane z miejscową legendą, często były budowane w miejscach cudownych objawień, były też związane z wiarą w błąkanie się po ziemi istot nadprzyrodzonych.
Ludzie zatrzymywali się przy nich co dzień, czyniąc znak krzyża, na chwilę modlitwy i zadumy. W maju i czerwcu przy kapliczkach odbywały się okolicznościowe nabożeństwa. W miejscowościach oddalonych od kościołów przy kapliczkach odprawiano msze niedzielne i świąteczne.

Typy kapliczekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kapliczki były budowane z drewna, kamienia i cegły. W zależności od użytego surowca wyróżnia się kilka typów kapliczek. Kapliczki drewniane to najczęściej kapliczki kłodowe (wykonane z pnia drzewa), słupowe (w kształcie kolumny lub słupa, na którym umieszczona jest kapliczka), brogowe (cztery słupy z pomostem i daszkiem), domkowe (w formie sześcianu lub prostopadłościanu z daszkiem), szafkowe (zawieszane na ścianach domów lub drzewach), skrzyniowe (wysokie skrzynie, od frontu otwarte), wnękowe (w specjalnie wydrążonych drzewach). Na kapliczkach umieszczano datę wykonania, inskrypcję, czasami imię i nazwisko fundatora. Wewnątrz znajdowały się polichromowane drewniane rzeźby, dziś oryginalne rzadko zachowane, zastępowane obrazkami lub gipsowymi figurkami Matki Bożej.
 
Drugim rodzajem kapliczek są kapliczki murowane. Wyróżnia się osiem typów kapliczek murowanych: domkowe (małe domki, na planie prostokąta, z drzwiczkami w ścianie frontowej), arkadowe (zakładane na rzucie kwadratu otwarte ze wszystkich stron, z arkadkami wspartymi na słupach lub kolumnach), gloriety (zakładane na planie koła, na którego obwodzie ustawione są kolumny podtrzymujące kopułę), aedicule (przypominające ołtarz), latarnie (wysokie słupy lub kolumny ustawione na piedestale z umieszczoną na szczycie kapliczką z wnękami lub prześwitami), wnękowe (przypominające kapliczkę domkową, ale we wszystkich ścianach znajdują się wnęki, w których stoją figury), wieżowe (w formie graniastosłupa, o dwóch lub trzech kondygnacjach, na ostatniej znajdują się nisze na figury), słupowe (niski słup z wnęką w ściance frontowej). Kapliczki murowane są kryte daszkami dwuspadowymi, czterospadowymi lub brogowymi, zwieńczone żelaznymi, ażurowymi krzyżami. W niszach umieszcza się drewniane figury świętych. W kapliczkach typu domkowego znajdują się często obrazy z wizerunkami świętych.

Figury świętychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wybór postaci świętego umieszczonej w kapliczce wskazuje jednoznacznie intencje fundatora. Do najczęściej umieszczanych figur należą Święty Jan Nepomucen – chroniący od powodzi i śmierci przez utonięcie, Święty Józef z Dzieciątkiem – patron rodzin, Święty Antoni Padewski – orędownik w wypadku ludzi i rzeczy zaginionych, Święty Florian – chroniący od ognia, Święty Roch – chroniący od zarazy, Święty Mikołaj – chroniący przed wilkami. Bardzo często występowały wizerunki Matki Bożej Niepokalanie Poczętej i Chrystusa Frasobliwego.

Rzeźby umieszczane we wnętrzach kapliczek należą do jednych z najlepszych przykładów sztuki ludowej. Figury charakteryzują się naturalizmem, prostotą, geometryzacją i statycznością formy oraz pewnego rodzaju typizacją. Żal, że tak mało figur zachowało się do naszych czasów.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe