Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Odilo Globocnik (1904–1945)

Od lat 30. aktywny członek ruchu nazistowskiego w Austrii. Od 1939 roku dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim. Bliski współpracownik Heinricha Himmlera. Bezwzględny realizator i kreator polityki germanizacyjnej oraz eksterminacji ludności żydowskiej w ramach akcji „Reinhardt”. Od 1943 roku wyższy dowódca SS i policji w rejonie Morza Adriatyckiego, gdzie odpowiadał na zagładę Żydów i walkę z partyzantką. Popełnił samobójstwo w maju 1945 roku.

Odilo Globocnik
Odilo Globocnik (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

MłodośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Globocnik urodził się 21 kwietnia 1904 roku w Trieście, jako syn Franza i Anny Globočnik (w późniejszym czasie nazwisko zostało zniemczone). Do wybuchu I wojny światowej Franz Globocnik pracował na stanowisku urzędniczym, a następnie został powołany do armii austro-węgierskiej i skierowany do służby w okolice Pressburga (Bratysława), gdzie przeniósł się razem z rodziną. Wzorowa służba stała się podstawą do jego awansu na stopień oficerski rotmistrza 1 klasy. Franz uważający służbę w armii cesarskiej za zaszczyt, chciał aby syn kontynuował tradycję rodzinną. 13 grudnia 1915 roku młody Odilo rozpoczął naukę w Niższej Realnej Szkole Wojskowej w St. Pölten. Ze względu na pozycję ojca został zwolniony z czesnego, a całość kosztów utrzymania przejęło Ministerstwo Wojny. Edukacja w szkole wojskowej trwała 4 lata i stanowiła przygotowanie do kontynuowania nauki w Akademii Wojskowej.

Najprawdopodobniej niedługo po zakończeniu wojny Odilo dołączył do rodziców, którzy przeprowadzili się do Klagenfurtu, gdzie rozpoczął naukę w Wyższej Państwowej Szkole Budowy Maszyn. Pod koniec 1919 roku zmarł ojciec Odila, co znacznie pogorszyło sytuację rodziny. Oprócz syna na utrzymaniu matki były jeszcze dwie córki: Erika i Lydia. Odilo, chcąc poprawić trudną sytuację materialną rodziny, rozpoczął pracę jako tragarz na dworcu kolejowym, kontynuując jednocześnie edukację. W tym czasie wstąpił do SA, a za swoją działalność polityczną został relegowany ze studiów.

Działalność w austriackim ruchu nazistowskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na początku lat 20., dzięki zawarciu znajomości z podpułkownikiem w stanie spoczynku Emilem Michnerem i jego protekcji, Globocnik otrzymał pracę w Karynckiej Gospodarce Wodnej Spółka Akcyjna (KÄWAG), w której sprawował nadzór nad prowadzonymi przez firmę pracami budowlanymi. W 1930 roku rozpoczął pracę w przedsiębiorstwie Roberta Rapatza, które zajmowało się budową wielokondygnacyjnych budynków.

Pierwszego marca 1931 roku Globocnik wstąpił do partii nazistowskiej w Karyntii, którą zdelegalizowano w czerwcu 1933 roku. Początkowo został przydzielony do pracy w strukturach propagandy, lecz szybko awansował. Za swą działalność był wielokrotnie aresztowany. W 1934 roku Globocnik wstąpił w szeregi SS, zaś w 1936 roku otrzymał nominację na stanowisko gauleitera Karyntii. Brał udział w przygotowaniach do Anschlussu. Pełne oddanie i zaangażowanie w ruch nazistowski zwróciło uwagę Himmlera, Heydricha oraz Seyß-Inquarta, przyczyniając się do rozwoju jego kariery politycznej.

Gauleiter WiedniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po przyłączeniu Austrii do Niemiec, Globocnik został mianowany sekretarzem stanu bez teki w rządzie Arthura Seyß-Inquarta, zaś 23 maja 1938 roku dzięki protekcji Himmlera i Heydricha objął stanowisko gauleitera Wiednia. Już w pierwszych dniach swojego urzędowania przystąpił do działań mających na celu ograniczenie praw ludności żydowskiej. W lipcu 1938 roku powołano do życia Biuro ds. Emigracji Żydów, którym kierował Adolf Eichmann. Zadaniem biura było umożliwianie emigracji Żydów, którzy w zamian musieli zrzec się posiadanego majątku. 9 listopada 1938 roku z inspiracji Globocnika bojówki SA i organy policyjne wzięły udział w wystąpieniach antyżydowskich, w trakcie których na terenie Wiednia zniszczono 42 synagogi, zdemolowano i zamknięto liczne sklepy żydowskie, a wielu Żydów pobito. Skutkiem „nocy kryształowej” było również przejęcie żydowskich kont w bankach; aresztowano 6547 osób, wywożąc spośród nich około 3700 do KL Dachau.

Działalność Globocnika skupiała się także na wspieraniu organizacji młodzieżowych, jak również Niemieckiego Frontu Pracy. Zaledwie kilka tygodni po objęciu stanowiska pojawiły się podejrzenia niejasnych transakcji finansowych oraz malwersacji, które w efekcie stały się podstawą do usunięcia Globocnika z pełnionej funkcji. Decyzję w tej sprawie podjął Hitler 30 stycznia 1939 roku.

Dowódca SS i policji w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po zwolnieniu stanowiska gauleitera Wiednia, Globocnik przeszedł szkolenie w pułku SS Standarte „Der Führer”, a następnie w pułku SS Standarte „Germania”, w którym służył podczas agresji na Polskę. Dzięki znajomości z Reichsführerem SS, 1 listopada 1939 roku został mianowany na stanowisko dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim. W połowie grudnia gubernator dystryktu lubelskiego dr Friedrich Schmidt wyznaczył Globocnika na swojego zastępcę. Objęcie nowej funkcji stanowiło szansę na rehabilitację po wiedeńskiej aferze. Bliskie relacje z Himmlerem sprawiły, że Globocnik uzyskał bardzo silną pozycję w hierarchii SS, stając się jednocześnie najpotężniejszym spośród dowódców policji i SS w GG. Po przybyciu do Lublina zamieszkał w willi przy ul. Lubomelskiej (obecnie: Boczna Lubomelskiej).

W pierwszych dniach listopada organy bezpieczeństwa podległe Globocnikowi rozpoczęły realizację akcji, mającej na celu likwidację polskiej inteligencji. Aresztowano wówczas m.in. rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego prof. Antoniego Szymańskiego oraz biskupów lubelskich Mariana Leona Fulmana i Władysława Gorala. Do więzień trafiły dziesiątki intelektualistów, ludzi nauki, kultury czy działaczy społecznych i politycznych, z których wielu rozstrzelano. Inni w kolejnych miesiącach zostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych na terenie Rzeszy.

Od początku swojego urzędowania Globocnik starał się przejąć kontrolę nad żydowską siłą roboczą, której wykorzystanie znajdowało się w gestii administracji cywilnej. Już na początku grudnia 1939 roku SS rozpoczęło organizowanie obozu pracy przy ul. Lipowej 7, w którym większość więźniów początkowo stanowili miejscowi Żydzi. Na początku 1941 roku w obozie osadzono ponad 2000 jeńców żydowskich, przywiezionych ze stalagów (obozy jenieckie) na terenie Rzeszy. W lecie 1940 roku na polecenie Globocnika przystąpiono do tworzenia sieci obozów pracy na granicy ze Związkiem Radzieckim. Powstały one m.in. w Bełżcu, Cieszanowie, Dzikowie oraz Płazowie. Osadzeni w nich Żydzi byli zatrudnieni przy kopaniu rowu przeciwczołgowego oraz innych pracach ziemnych. Próby przejęcia pełnej kontroli nad żydowską siłą roboczą przez Globocnika doprowadziły do konfliktu z gubernatorem dystryktu lubelskiego Ernstem Zörnerem. Pełną kontrolę nad ludnością żydowską udało się Globocnikowi przejąć dopiero w 1942 roku, w trakcie przygotowań do realizacji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” w GG.

Dwudziestego lipca 1941 roku w trakcie wizyty Himmlera w Lublinie, Globocnik otrzymał rozkaz budowy obozu koncentracyjnego dla 25000–50000 więźniów, który miał pełnić rolę rezerwuaru siły roboczej wykorzystywanej przy realizacji niemieckich planów osiedleńczo-gospodarczych. Pomimo oficjalnego podporządkowania KL Lublin (obóz na Majdanku) Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych oraz Głównemu Urzędowi Gospodarczo-Administracyjnemu SS, nieformalny wpływ na jego funkcjonowanie w dalszym ciągu miał Globocnik. Z czasem obóz stał się elementem akcji „Reinhardt”. W trakcie wizyty Himmler mianował Globocnika także Pełnomocnikiem do spraw utworzenia ośrodków SS i policji na terenach wschodnich.

Realizator planów germanizacyjnychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Niezwykle istotną rolę w działaniach Globocnika jako dowódcy SS i policji odgrywały plany osadnictwa niemieckiego w dystrykcie lubelskim, które wiązały się jednocześnie z eksterminacją ludności żydowskiej oraz brutalnymi przesiedleniami Polaków. Planowano m.in. utworzenie dzielnicy SS i policji w Lublinie dla 60000 mieszkańców, jak również tzw. punktów oparcia SS i policji. Do marca 1941 roku punkty takie utworzono w sześciu majątkach: Rachów, Wola Żółkiewska, Siemień, Wytyczno, Turów i Sarny. Z inicjatywy Globocnika utworzono w Lublinie Instytut Badawczy dla Wschodu (w literaturze można również znaleźć nazwę Instytut Problematyki Wschodu), a wiosną 1941 roku SS-Mannschaftshaus, którego zadaniem było przygotowywanie planów związanych z budową osiedli i rozwiązaniem problemu żydowskiego. W tym samym czasie prace rozpoczęły tzw. komisje antropologiczne, poszukujące „niemieckiej krwi”. Po wspomnianej wizycie Himmlera w Lublinie aktywność Globocnika na płaszczyźnie germanizacji przybrała na sile, a działalność komisji rozszerzono na całe GG. Eksperymentalne przesiedlenia na Zamojszczyźnie rozpoczęto pod koniec 1941 roku, a ich kulminacja nastąpiła na przełomie 1942 i 1943 roku. W ich trakcie usunięto co najmniej 110000 kobiet mężczyzn i dzieci. Większość z nich stanowili Polacy, ale byli wśród nich również Ukraińcy. Część przesiedleńców trafiła na Majdanek, który pełnił dla nich funkcję obozu tranzytowego w drodze na roboty przymusowe do Rzeszy.

Organizator i nadzorca akcji „Reinhardt”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W połowie października 1941 roku doszło do spotkania Globocnika i Friedricha Wilhelma Krügera (wyższy dowódca SS i policji w GG) z Himmlerem, w trakcie którego omawiano plany germanizacji. Najpewniej zapadła na nim również decyzja o rozpoczęciu eksterminacji ludności żydowskiej na terenie dystryktu lubelskiego, której w czerwcu 1942 roku nadano kryptonim „Reinhardt”. Niezwykle istotną rolę w przygotowaniach, a następnie realizacji akcji „Reinhardt” odegrał Globocnik, który był nie tylko realizatorem płynących z Berlina wytycznych, ale również inicjatorem polityki germanizacyjnej i ludobójstwa w GG. Dowódca SS i policji przystąpił do tworzenia sztabu operacji (Aussiedlungsstab), którego siedzibę ulokowano w Lublinie w koszarach SS im. Juliusa Schrecka przy ulicy Spokojnej (przedwojenne Gimnazjum im. Stefana Batorego). Sztab podlegał bezpośrednio Globocnikowi, a jednocześnie był strukturą niezależną od policji bezpieczeństwa. Składał się z 453 oficerów i podoficerów SS, z których część rekrutowała się z miejscowych funkcjonariuszy struktur bezpieczeństwa, zaś pozostali przybyli z innych dystryktów lub zostali oddelegowani ze sztabu akcji „Eutanazja” („T4”). Strukturą kierował SS-Hauptsturmführer Hermann Höfle, którego zadaniem było koordynowanie działań pomiędzy sztabem, administracją cywilną oraz koleją. Oficerowie z Aussiedlungsstab zostali oddelegowani do kierowania m.in. w lipcu 1942 roku Wielką Akcją w getcie warszawskim (Höfle), jak również w sierpniu 1943 roku likwidacją getta białostockiego. Ponadto brali udział w akcjach wysiedleńczych prowadzonych w wielu prowincjonalnych miejscowościach dystryktu lubelskiego. Operacja miała przebiegać w ścisłej tajemnicy, a zaangażowani w nią funkcjonariusze organów bezpieczeństwa mieli całkowity zakaz rozpowszechniania na jej temat informacji, jak również fotografowania obozów zagłady.

W ramach realizowanych i nadzorowanych przez Globocnika planów, 1 listopada 1941 roku przystąpiono do budowy obozu zagłady w Bełżcu, zaś w kolejnych miesiącach powstały obozy w Sobiborze i Treblince, co oznaczało rozszerzenie eksterminacji na całe GG. Jesienią 1941 roku na polecenie Globocnika utworzono obóz szkoleniowy w Trawnikach dla pomocniczej formacji policyjnej, składającej się przede wszystkim z jeńców sowieckich. Celem akcji „Reinhardt” była z jednej strony zagłada Żydów, z drugiej grabież jej mienia. Żydzi zdolni do pracy mieli być tymczasowo pozostawieni przy życiu i skierowani do obozów. Zatrudniono ich m.in. przy segregowaniu i selekcjonowaniu zrabowanych rzeczy, co odbywało się w obozie na Flugplatzu.

Globocnikowi podlegały również magazyny akcji „Reinhardt” przy ul. Chopina 27. Na początku 1943 roku z jego inicjatywy powstała spółka Ostindustrie (Osti, Przemysł Wschodni), która miała stanowić fundament przyszłego imperium gospodarczego SS, a dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim objął w niej stanowisko dyrektora. Na rzecz Osti mieli pracować robotnicy żydowscy, przeniesieni do dystryktu lubelskiego z gett warszawskiego, białostockiego oraz łódzkiego. W kwietniu 1943 roku w gestii Globocnika znajdowało się około 45000 Żydów.

Jednym z ostatnich zadań, które zostały powierzone Globocnikowi na dotychczasowym stanowisku była likwidacja getta w Białymstoku. Rozpoczęła się ona w nocy 15/16 sierpnia 1943 roku, a bezpośrednie dowództwo nad akcją sprawował bliski współpracownik Globocnika, Georg Michalsen.

Na początku stycznia 1944 roku Globocnik przygotował raport finansowy z przebiegu akcji „Reinhardt”. Wskazał w nim, że całkowity zysk operacji wyniósł 178 745 960,59 marek.

Raport z bilansu zrabowanego mienia żydowskiego podczas "Akcji Reinhardt"
Raport z bilansu zrabowanego mienia żydowskiego podczas "Akcji Reinhardt" (Autor: nieznany)

Ostindustrie – „Imperium” gospodarcze Odilo GlobocnikaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od jesieni 1942 r. z inicjatywy Globocnika przystąpiono do organizowania spółki Osti (Ostindustrie, „Przemysł Wschodni”), której celem było stworzenie sieci żydowskich obozów pracy oraz kompleksów fabrycznych na terenie dystryktu lubelskiego. Formalnie spółka powstała dopiero w marcu 1943 r. Osti swój potencjał miała budować w oparciu o zrabowane mienie żydowskie w toku realizowanej od wiosny 1942 r. akcji „Reinhard”, jak również eksploatację żydowskiej siły roboczej.

Utworzenie spółki nastąpiło w porozumieniu z Głównym Urzędem Gospodarczo-Administracyjnym SS (WVHA), który oddelegował do współpracy Maxa Horna oraz kilku innych urzędników. Faktyczne przeznaczenie spółki miało pozostać tajemnicą, dlatego też na wniosek Globocnika utworzono radę nadzorczą, w skład której weszli: Oswald Pohl (szef WVHA), Georg Lörner (zastępca szefa WVHA), Friedrich Wilhelm Krüger (wyższy dowódca SS i policji w GG) oraz Ferdynand von Sammern-Frankenegg (dowódca SS i policji w dystrykcie warszawskim). Sam Globocnik został jednym z dyrektorów1.

Na początku stycznia 1943 r. Himmler wydał rozkaz, który zakładał przeniesienie 16000 Żydów warszawskich zatrudnionych w szopach Többensa do KL Lublin. Wykonanie tego zadania zostało powierzone Globocnikowi. Proces przenoszenia szopów miał się zakończyć w połowie lutego, co okazało się niemożliwe na skutek oporu żydowskich organizacji podziemnych. Zaistniała sytuacja spowodowała czasowe wstrzymanie realizacji planów2. W dalszej kolejności przewidywano także przeniesienie do dystryktu lubelskiego zakładów i warsztatów z getta białostockiego. Na początku lutego Globocnik uzgodnił szczegóły w rozmowie z niemieckimi przedsiębiorcami Walterem Többensem i Fritzem Emilem Schultzem, którzy posiadali firmy na terenie getta warszawskiego. W rozmowach brali również udział funkcjonariusze SS z obozu w Trawnikach, Karl Streibel i Franz Bartetzko, jak również przedstawiciele firmy Schultza – Rudolf Neumann i Georg Klimanek. Proces przenoszenia szopów miał nadzorować Walter Többens, który w odezwie wystosowanej do robotników żydowskich pod koniec marca 1943 r. zapewnił ich, że translokacja warsztatów nie jest równoznaczna z wysiedleniem na zagładę:

Ani pan Schultz, ani ja nie zostaliśmy pod grozą rewolweru zmuszeni do przeprowadzenia akcji. (...) W Trawnikach i Poniatowej każdy robotnik otrzymał i zachował cały swój bagaż i całą swoją własność. Żydowscy robotnicy zbrojeniowi! (...) Wierzcie tylko niemieckim kierownikom zakładów. (...) Z całym przekonaniem mogę wam doradzić tylko jedno i wciąż to samo: Jedźcie do Trawnik, jedźcie do Poniatowej, bo tam są możliwości egzystencji i tam przetrwacie wojnę. (...) Zabierzcie ze sobą swoje żony i dzieci, by zatroszczono się również o nie3.

W pierwszej kolejności Osti planowała zorganizować zakłady w Poniatowej i Trawnikach. W Trawnikach przewidywano utworzenie zakładów szczotkarskich, kuśnierskich i krawieckich na bazie sprzętu przeniesionego z gett w Międzyrzecu Podlaskim oraz Warszawie. Z kolei w Poniatowej planowano zorganizować warsztaty konfekcyjne, koszykarskie i tekstylne, dla których zapleczem mieli być Żydzi z warszawskich szopów Többensa. Latem 1943 r. w Poniatowej przebywało około 16 000 Żydów, z czego 10 000–12 000 pracowało na rzecz Többensa. Z kolei w Trawnikach na początku października skoszarowano niespełna 6300 Żydów4.

Liczne warsztaty ulokowano także w Lublinie, gdzie planowano utworzyć zakłady mechaniczne, przeróbki metali oraz drewnianego obuwia. Największy z nich znajdował się w obozie na Flugplatzu, zlokalizowanym na terenie przedwojennej wytwórni samolotów Plagego i Laśkiewicza przy ulicy Wrońskiej. Powstały tam zakłady szczotkarskie, zaś produkcję koszy na amunicję przeniesiono do obozu na Majdanku. W połowie 1943 r. w obozach podległych spółce Osti było zatrudnionych około 45000 Żydów5.

Plany Globocnika przewidywały również przejęcie przez Osti Żydów z getta łódzkiego, które w 1943 r. stanowiło największe skupisko ludności żydowskiej na terenach okupowanych przez III Rzeszę. W tym czasie przebywało w nim około 80000 osób. Funkcjonujące w getcie warsztaty planowano przenieść do obozu w Poniatowej, o czym świadczy zapis w raporcie Globocnika:

Co się tyczy Łodzi proponuję przesłać wykwalifikowane rezerwy robocze i maszyny do obozu w Poniatowej, powiększyć obóz w odpowiednim stopniu, aby Poniatowa mogła przejąć całą produkcję Łodzi. W ten sposób Łódź [getto] mogłaby być zlikwidowana6.

Zamierzeń Globocnika nigdy nie udało się zrealizować, gdyż silny wpływ na getto łódzkie wywierały Ministerstwo Uzbrojenia oraz Inspektorat Uzbrojenia w GG, które uznawały je za swoją strefę wpływów.

Od początku realizacja planów przez spółkę Osti napotykała liczne problemy. Na terenie dystryktu lubelskiego brakowało odpowiedniej infrastruktury przemysłowej, co uniemożliwiało racjonalne zagospodarowanie i wykorzystanie żydowskiej siły roboczej. Istotną przeszkodą były również powstania, które wybuchły w kwietniu 1943 r. w getcie warszawskim oraz w sierpniu tego samego roku w getcie białostockim. Zaistniała sytuacja wpłynęła na opóźnienia w przeniesieniu szopów na teren dystryktu lubelskiego. Pod koniec października zgodnie z decyzją szefa WVHA Oswalda Pohla obozy pracy w Budzyniu, Poniatowej, Trawnikach, Lipowej 7, Flugplatzu, jak również kilka mniejszych na terenie dystryktu lubelskiego przekształcono w filie Majdanka. W rzeczywistości przejęcie kontroli okazało się fikcją, gdyż zaledwie kilka dni później osadzonych w nich więźniów żydowskich zamordowano w ramach operacji „Erntefest”. Pozbawienie Osti dopływu żydowskiej siły roboczej spowodowało nierentowność spółki i ostatecznie jej likwidację.

Wyższy dowódca SS i policji w Treście i śmierćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Trzynastego września 1943 roku Globocnik został awansowany na SS-Gruppenführera i generała-porucznika policji, zaś kilka dni później otrzymał nominację na stanowisko wyższego dowódcy SS i policji w Strefie Operacyjnej Wybrzeża Adriatyku. Oficjalnie przeniesienie stanowiło awans, lecz faktycznie było działaniem mającym na celu przykrycie wszelkich malwersacji finansowych, których dopuścił się Globocnik oraz SS-mani z jego sztabu w Lublinie. Z drugiej strony było to pokłosie konfliktu z gubernatorem lubelskim, który zarzucał Globocnikowi nieudolne przeprowadzenie akcji wysiedleńczej na Zamojszczyźnie.

Zadaniem Globocnika w nowym miejscu oddelegowania było zwalczanie partyzantki, a także eksterminacja Żydów połączona z grabieżą mienia. Do Triestu przeniesiono również jego dotychczasowych współpracowników ze sztabu akcji „Reinhardt” i załóg obozów zagłady, a także część wachmanów z Trawnik. W celu sprawnego wykonywania nałożonych zadań utworzono obóz La Risiera di San Sabba na przedmieściach Triestu. W obozie zamordowano kilka tysięcy Żydów i więźniów innych narodowości.

W maju 1945 roku Globocnik został schwytany przez żołnierzy brytyjskich, ukrywając się pod przybranym nazwiskiem König. Na skutek zdemaskowania jego prawdziwej tożsamości popełnił samobójstwo, zażywając kapsułkę z cyjankiem.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Berenstein T., Obozy pracy przymusowej dla Żydów w dystrykcie lubelskim, "Biuletyn ŻIH", nr 24 (1957).

Browning Ch.R., Geneza „ostatecznego rozwiązania”. Ewolucja nazistowskiej polityki wobec Żydów. Wrzesień 1939 – marzec 1942, Kraków 2012.

Eisenbach A., Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939–1945, Warszawa 1961.

Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski [oprac.], Warszawa 1957.

Friedländer S., Czas eksterminacji. Nazistowskie Niemcy i Żydzi 1939–1945, Warszawa 2010.

Heberer P., Ciągłość eksterminacji. Sprawcy „T4” i „akcja Reinhardt”, [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, D. Libionka [red.], Warszawa 2004.

Hilberg R., Zagłada Żydów Europejskich, t. I–III, Warszawa 2014.

Karay F., Żydowskie obozy pracy w czasie "akcji Reinhard" [w:] Akcja Reinhard. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Libionka D. [red.], Warszawa 2004.

Kranz T., Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, Lublin 2007.

Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010.

Kuwałek R., Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach, [w:] Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, J. Wojtkowiak [red.], Warszawa 2015.

Mańkowski Z., Między Wisłą a Bugiem 1939–1944, Lublin 1978.

Marszałek J., Majdanek obóz koncentracyjny w Lublinie, Warszawa 1987.

Młynarczyk J.A., Wpływ inicjatyw oddolnych Arthura Greisera i Odilo Globocnika na decyzję o wymordowaniu Żydów, [w:] Zagłada Żydów na polskich terenach wcielonych do Rzeszy, A. Namysło [red.], Warszawa 2008.

Musiał B., „Przypadek modelowy dotyczący eksterminacji Żydów”. Początki „akcji Reinhardt” – planowanie masowego mordu Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, D. Libionka [red.], Warszawa 2004.

Piotrowski S., Misja Odyla Globocnika. Sprawozdania o wynikach finansowych zagłady Żydów w Polsce, Warszawa 1949.

Pohl D., Znaczenie dystryktu lubelskiego w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, D. Libionka [red.], Warszawa 2004.

Sachslehner J., Zarządca do spraw śmierci. Odilo Globocnik, eksterminacja i obozy zagłady, Warszawa 2016.

Silberklang D., Gates of tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013.

Tomaszewski J., Zapowiedź, „Karta” 2010, nr 64.

Zbąszyń, „Karta” 2010, nr 64.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia A. Eisenbach, Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939–1945, Warszawa 1961, s. 415–417, 421–425; F. Karay, Żydowskie obozy pracy w czasie „akcji Reinhardt”, [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, D. Libionka [red.], Warszawa 2004, s. 255; D. Silberklang, Gates of tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013, s. 390.
  2. Wróć do odniesienia A. Eisenbach, Hitlerowska polityka…, s. 414–415; T. Kranz, Zagłada Żydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, Lublin 2007, s. 18–19.
  3. Wróć do odniesienia W. Mędykowski, Obóz pracy dla Żydów w Trawnikach, [w:] 3–4 listopada 1943. Erntefest zapomniany epizod Zagłady, W. Lenarczyk, D. Libionka [red.], Lublin 2009, s. 190.
  4. Wróć do odniesienia D. Silberklang, Gates of tears…, s. 394, 396.
  5. Wróć do odniesienia T. Kranz, Zagłada Żydów…, s. 19.
  6. Wróć do odniesienia A. Eisenbach, Hitlerowska polityka…, s. 525.

Powiązane artykuły

Powiązane osoby

Powiązane wydarzenia

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe