Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Architektura i urbanistyka Lublina – architekci

Biogramy najważniejszych architektów tworzących w Lublinie i dla Lublina. Wybrane zostały nazwiska twórców, którzy mieli największy wpływ na architekturę miasta. W grupie tej pojawiają się nazwiska o ogólnopolskim zasięgu, takie jak: Dominik Merlini, Marian Lalewicz, Oskar Sosnowski czy Oskar Hansen.

Hotel Europa w Lublinie
Hotel Europa w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Sylwetki architektów tworzących przestrzeń Lublina można podzielić na dwie grupy: związanych z miastem na stałe: Feliksa Bieczyńskiego, Tadeusza Witkowskiego, Jerzego Siennickiego, Czesława Dorii-Dernałowicza i Bolesława Stelmacha, oraz architektów, którzy nie mieszkali na stale w Lublinie, ale dla miasta projektowali.

Feliks BieczyńskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Feliks Bieczyński (1799–1855) – był inżynierem wojewódzkim, autorem nowych rozwiązań komunikacyjnych miasta Lublina. Urodził się na Mazowszu. Studia odbył na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1820 roku otrzymał dyplom inżynierski. Pracę zawodową rozpoczął w 1820 roku w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, a następnie przeszedł do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. W 1826 roku został zastępcą inżyniera wojewódzkiego w województwie lubelskim. 28 października 1828 roku został mianowany inżynierem wojewódzkim. Stanowisko to piastował do odejścia na emeryturę w 1862 roku.

Jednym z pierwszych działań podjętych przez Bieczyńskiego po objęciu stanowiska inżyniera wojewódzkiego było sporządzenie planu miasta Lublina. Plan przedstawia obszar miasta i przedmieść oraz okolicznych wsi (Rury, Czechówka, Tatary, Bronowice). Feliks Bieczyński jest autorem projektu ogrodu miejskiego, zwanego Ogrodem Saskim, zatwierdzonego do realizacji w 1837 roku. Był to projekt ogrodu w typie romantycznym, wykorzystującym w przestrzeni budowle o cechach neogotyckich. W 1838 roku przygotował niezrealizowany projekt adaptacji starej prochowni na mieszkanie ogrodnika. Miała być to budowla w stylu neogotyckim. W 1847 roku przygotował projekt urządzenia i wybrukowania ul. Świętoduskiej. Od 1838 roku upowszechniał w Lublinie sady morwowe, jeden z nich założył na terenie Wieniawy. W 1860 roku przygotował projekt parku na Bronowicach. Był autorem broszur: Spis szczegółowy drzew ozdobnych, krzewów, półkrzewów, kwiatów trwałych i letnich, bulwowych i cebulowych [...] żyjących w ogrodzie publicznym miejskim oraz na trawnikach przez gmachem Rządu Gubernialnego napisanej w 1851 roku oraz Przyszłość miasta Lublina wydanej w 1863 roku.

Marian JarzyńskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1881 roku został skierowany do Lublina Marian Jarzyński (zm. 1898), gdzie zajmował stanowisko pomocnika architekta gubernialnego. Ukończył Instytut Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. W 1881 roku został skierowany do Lublina, gdzie do śmierci w 1898 roku zajmował stanowisko pomocnika architekta gubernialnego. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie, w kościele oo. bernardynów znajduje się jego epitafium.

Jego dorobek jest słabo znany. Pewny jest jego udział w projektowaniu czterech obiektów w Lublinie: w 1884 roku zajmował się przebudową i rozbudową dawnego pałacu Sobieskich przy ul. Bernardyńskiej w Lublinie, w latach 1885–1886 według jego projektu wzniesiono szpital żydowski przy ul. Lubartowskiej, a w 1888 roku zaprojektował neogotycki domek odźwiernego przy Ogrodzie Saskim. Ostatnią znaną jego pracą jest budynek Sądu Okręgowego zaprojektowany w 1892 roku. Marian Jarzyński kierował budową kilku obiektów projektowanych przez innych architektów – m.in. Teatru im. Juliusza Osterwy, rzeźni miejskiej i wielu domów prywatnych. Był także jednym z sędziów konkursu na gmach Teatru i Resursy (czyli Teatru im. Juliusza Osterwy) w Lublinie.

Jerzy SiennickiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jerzy Siennicki (1886–1956) był architektem i konserwatorem zabytków działającym w Lublinie, głównie w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Studiował na Wydziale Budownictwa Lądowego Tiefbauableitung der Technischen Hochschule w Karlsruhe i na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W Lublinie od marca 1919 do kwietnia 1930 roku pracował  na stanowisku konserwatora zabytków okręgu lubelskiego. Potem założył własną pracownię architektoniczną. Z Lublina wyjechał w 1944 roku.

Główna działalność Jerzego Siennickiego w Lublinie dotyczyła pracy jako konserwatora zabytków, jednak jako architekt Siennicki zaprojektował i zrealizował gmach Poczty Głównej (wraz z Bohdanem Kelles-Krauzem), gmach Izby Przemysłowo-Handlowej przy ul. Okopowej, budynek Gimnazjum Biskupiego, gmach Powszechnego Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych przy ul. Spokojnej, kościół pw. św. Teresy przy ul. Krochmalnej oraz dom własny przy ul. Ogrodowej 9. Zaprojektował także wiele domów mieszkalnych. W 1926 roku był reprezentantem Polski na I Międzynarodowej Wystawie Architektury Nowoczesnej w warszawskiej „Zachęcie”. Miał także osiągnięcia w dziedzinie urbanistyki – zaprojektował plan regulacyjny miasta Lublina w 1924 roku. Interesował się malarstwem i fotografią.

Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Lublinie. Fotografia
Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Lublinie. Fotografia (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Tadeusz WitkowskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jeden z najbardziej aktywnych architektów działających w Lublinie w XX wieku to Tadeusz Witkowski (1904–1986). Urodził się w Lublinie. Tutaj ukończył Gimnazjum im. Stefana Batorego. Studiował na Wydziale Budownictwa Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie oraz na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Dyplom inżyniera uzyskał w 1946 roku. Od 1924 roku pracował w Zarządzie Miasta Lublina. Tam także – w Wydziale Budownictwa – odbywał praktykę jako technik budowlany w okresie od 1925 do 1928 roku. Po uzyskaniu uprawień do prowadzenia samodzielnej działalności założył własną pracownię, która początkowo mieściła się przy ul. Zielnej (dziś Bieczyńskiego). Pracownia działała do 1948 roku. W tym czasie oprócz własnej pracy był doradcą w sprawach budownictwa, wykonywał wiele projektów na zlecenie Urzędu Miasta. Po konieczności rezygnacji z prowadzenia własnej pracowni, Tadeusz Witkowski podjął pracę w Centralnym Biurze Projektów Architektonicznych i Budowlanych, która stała się zalążkiem Państwowego Biura Projektów. Projektował dla Lublina i wielu miejscowości regionu. Odszedł na emeryturę w 1972 roku. Na emeryturze działał jako konsultant w Kurii Biskupiej Diecezji Warszawskiej Kościoła Polsko-Katolickiego. Jest autorem kilku projektów niezrealizowanych, m.in. Domu Pracy Kulturalnej (1933), Łuku Wyzwolenia (1954), projektu urbanistycznego rozbudowy Dzielnicy Północnej (1954), rozbudowy i modernizacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1958). Tadeusz Witkowski był członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich. Współpracował z „Technikiem Lubelskim”. Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Lublina. Wiele podróżował. W jego spuściźnie zachowało się wiele rysunków i fotografii. Zajmował się także grafiką użytkową, zaprojektował okładkę do wydawnictwa O Architekturze ksiąg dziesięć Witruwiusza. Wraz z żoną Stanisławą Witkowską kolekcjonował dzieła sztuki, które po jej śmierci zostały przekazane Muzeum Uniwersyteckiemu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Jednym z najciekawszych elementów kolekcji jest zbiór rysunków wykonanych przesz Stanisława Noakowskiego.

Czesław Doria-DernałowiczBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Czesław Doria-Dernałowicz (1901–1993) to architekt związany z Lublinem od 1936 roku. Ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Podczas studiów pracował m.in. w zespole prof. Oskara Sosnowskiego (przy inwentaryzacji obiektów zabytkowych) oraz prof. Brunona Zborowskiego (przy wykonywaniu projektów WSM na Żoliborzu). W tym czasie wykonywał wiele prac inwentaryzacyjno-historycznych w Wilnie, Lublinie, Zamościu, Włodawie, Lubartowie. Z Lublinem był związany od stycznia 1936 roku. Podjął pracę w Zarządzie Miejskim, jako architekt-urbanista w zespole nad planem zagospodarowania miasta. Po II wojnie światowej pracował w Biurze Regionalnego Planu Zabudowania Okręgu Lubelskiego, potem w Urzędzie Wojewódzkim w Wydziale Planowania Miast i Osiedli, a następnie w biurze „Miastoprojekt Lublin”. Równolegle był zatrudniony jako kierownik pracowni urbanistycznej przy Wydziale Budownictwa Prezydium MRN. Czesław Doria-Dernałowicz prowadził także działalność dydaktyczną. Od 1937 do 1952 roku był wykładowcą Państwowej Szkoły Budownictwa. W latach 1944–1947 był profesorem Historii Architektury Politechniki Warszawskiej z siedzibą w Lublinie.  Był czynny zawodowo do 1976 roku. Wybrane realizacje w Lublinie: budynek bursy powiatowej przy ul. Popiełuszki, Dom Partii (dziś budynek Uniwersytetu Medycznego) przy Al. Racławickich (projekt wraz ze Zbigniewem Zaworą), gmach Wojewódzkiej Komendy Policji przy ul. Narutowicza, budynek Technikum Chemicznego przy Al. Racławickich, budynek Wydziału Farmacji Akademii Medycznej (dziś Uniwersytetu Medycznego) przy ul. Radziwiłłowskiej, budynek Konwiktu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, budynek Akademii Medycznej (dziś Uniwersytetu Medycznego) przy ul. Radziwiłłowskiej (projekt wraz z Włodzimierzem Zmysłowskim). Prowadził także prace w zakresie odbudowy i konserwacji zabytków, takie jak odbudowa sklepienia zakrystii akustycznej w latach 1945–1950, prace restauracyjne w Winiarni (piwnicach) kamienicy Rynek 8, badania i przygotowanie dokumentacji fundamentów kościoła farnego pw. św. Michała, odbudowa i nadbudowa kamienicy Rynek 12, odbudowa wieżyczki nad kościołem oo. dominikanów, inwentaryzacja i odbudowa pałacu Czartoryskich, przebudowa i modernizacja hotelu Europa. W Bibliotece Politechniki Lubelskiej zdeponowane są projekty i rysunki architektoniczne Czesława Dorii-Dernałowicza, m.in. przedstawiające Rynek Starego Miasta w Lublinie, wykonane w 1936 roku. Biblioteka dysponuje także dokumentami związanymi z życiem i pracą Czesława Dorii-Dernałowicza oraz rękopisem pt. Wspomnienia. Lata dziecięce i młodzieńcze 1901–1918. Białoruś, majątki Stefanów i Radźków.

Bolesław StelmachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Architekt, który w coraz ważniejszy sposób kształtuje przestrzeń Lublina i zauważalnie, z artystycznym zacięciem, podnosi jej jakość, to Bolesław Stelmach (ur. 1956). Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. W 2009 roku uzyskał tytuł doktora inżyniera architekta w Instytucie Projektowania Architektonicznego Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Po otrzymaniu uprawnień, od 1985 roku prowadzi samodzielną praktykę projektową i dydaktyczną, obecnie – Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o. Bolesław Stelmach jest autorem kilkudziesięciu realizacji i projektów, m.in. projektu Domu Dostępnego (1995), rozbudowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie (2001), przebudowy kwartału Foksal w Warszawie (2002), budowy Lubelskiego Parku Naukowo-Technologicznego (2003), budowy Centrum Chopinowskiego w Warszawie (2005), rewaloryzacji parku w Żelazowej Woli wraz z obiektami obsługi turystów, administracji i zaplecza gospodarczego (2006) i przebudowy Teatru w Budowie na Centrum Spotkania Kultur w Lublinie (2009).

Bolesław Stelmach był wielokrotnie nagradzany w ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach architektonicznych – m.in. nagroda Ministra Infrastruktury I Stopnia i Grand Prix Wydawnictwa Murator za projekt Domu Dostępnego (1995), nagroda Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa III Stopnia za projekt Centrum Promocji i Biura Obsługi Klienta TP S.A. w Lublinie (2000), nagroda I Stopnia Ministra Transportu i Budownictwa i Nagroda Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich za Centrum Hydroterapii w Nałęczowie (2005), wyróżnienie – Nagroda Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich za Budynek Sanatoryjny przy Sanatorium Fortunat w Nałęczowie (2006), Nagroda Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich i Nagroda Ministra Infrastruktury III Stopnia za rozbudowę Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie (2007). W 2010 roku został laureatem Honorowej Nagrody Stowarzyszenia Architektów Polskich. Po studiach został wyróżniony Nagrodą Artystyczną Młodych Rządu RP im. S. Wyspiańskiego. W 2010 roku został laureatem Honorowej Nagrody Stowarzyszenia Architektów Polskich. Najważniejsze realizacje Bolesława Stelmacha znajdują się w Warszawie, Żelazowej Woli, Nałęczowie i Lublinie.

Zana House w Lublinie. Widok ogólny
Zana House w Lublinie. Widok ogólny (Autor: Stelmach, Bolesław. Proj.; Czechowicz, Marcin. Fot.)

Jakub BalinBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie pracowało też wielu znanych architektów, którzy w mieście nie mieszkali, a realizowali jedynie swoje projekty.

Jednym z nich był Jakub Balin (zm. 1623), murator włoskiego pochodzenia, od 1590 roku przebywał w Polsce. W Lublinie był cechmistrzem, o czym wiemy na podstawie listy w uchwale cechowej z 1605 roku. Reprezentował styl renesansu lubelskiego. Przebudowany przez niego kościół farny w Kazimierzu (o czym świadczy napis na sklepieniu: Jacobus Balin Italius murarius Lublinensis faciebat anno Domini 1613) stał się wzorem dla wielu kościołów budowanych w tym stylu. Jakub Balin oprócz kościoła karmelitów bosych i kościoła bernardynów w Lublinie prowadził budowę kościoła jezuitów w Warszawie, a także przebudowę kościoła parafialnego w Janowcu.

Tylman z GamerenBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wykształcony najprawdopodobniej w Holandii Tylman z Gameren (1632–1706) architekt, urbanista, inżynier wojskowy, od 1666 roku przebywał w Polsce, gdzie pracował przeważnie dla rodziny Lubomirskich. Tworzył w duchu klasycyzmu. Jest m.in. autorem przebudowy zamku w Zawieprzycach, projektu kaplicy św. Karola Boromeusza w Łowiczu, ołtarza głównego kościoła karmelitów w Warszawie, kościoła sakramentek na Nowym Mieście w Warszawie, kościoła i klasztoru bernardynów na Czerniakowie w Warszawie, pałacu Krasińskich, pierwotnego pałacyku zw. Łazienką, pałacu w Natolinie, kościoła św. Anny w Krakowie, przebudowy pałacu w Białymstoku, rozbudowy pałacu w Puławach. Na polecenie Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, którego był nadwornym architektem, wykonał pomiary Warszawy. Był też autorem szkicu bitwy pod Mątwami z 1666 roku, w której brał udział. W Lublinie zaprojektował pałac Czartoryskich.

Paweł Antoni FontanaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Z Włoch, z okolic jeziora Como, pochodził jeden z przedstawicieli architektury barokowej w Polsce Paweł Antoni Fontana (1696–1765), nadworny architekt Pawła Sanguszki, tworzący głównie na Lubelszczyźnie i Podlasiu. Zaprojektował kościół parafialny w Lubartowie, kościół popauliński we Włodawie, kościół popijarski pw. Rozesłania Apostołów w Chełmie oraz kościół i klasztor misjonarzy w Zasławiu. Głównym obszarem jego zainteresowań twórczych była integracja przestrzeni i bryły w celu ujednolicenia wnętrza budowli. Połączenie planów podłużnego z centralnym było „odwiecznym marzeniem architektów”, jak pisze Mariusz Karpowicz w książce Sztuka polska XVIII wieku. W Lublinie zaprojektował kościół i klasztor karmelitów trzewiczkowych. Przypuszcza się także, że w jego pracowni była projektowana kapliczka znajdująca się przy ul. Peowiaków.

Dominik MerliniBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przebywający w Polsce od około 1750 roku Dominik Merlini (1730–1797) był architektem włoskim, od 1761 roku budowniczym królewskim Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Projektował głównie dla Warszawy i najbliższych okolic. Główne realizacje: przebudowa Pałacu Kazimierzowskiego na Szkołę Kadetów, przebudowa Zamku Ujazdowskiego, projekty przebudowy założenia pałacowo-parkowego w Łazienkach (Białego Domku, Pałacu Myślewickiego, Oranżerii Chińskiej, Małego Teatru), przebudowa wnętrz pałacu Królikarnia, sześć planów przebudowy Zamku Królewskiego, przebudowa wnętrz pałacu Pod Blachą i Biblioteki Królewskiej (wraz z J. Kubickim i J. Kamzetzerem), projekt pałacyku w Jabłonnie pod Warszawą, przebudowa wnętrz pałacu w Rogalinie. Jego architektura wpisuje się w styl zwany stanisławowskim, który cechują: piękno proporcji i miary, oparcie na antycznych regułach projektowania, umiar i prostota. Merlini jest twórcą modelowej koncepcji rezydencji podmiejskiej, która znalazła swą realizację w Łazienkach Królewskich. W Lublinie projektował przebudowę gmachu Trybunału Koronnego, budynku Bramy Krakowskiej i Bramy Grodzkiej.

Brama Krakowska w Lublinie
Brama Krakowska w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Karol BayBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Karol Bay (zm. ok. 1742) – w źródłach, w latach 1722–1737, występuje jako magnificius Sacrae Regiae Maiestatis Architectus. Jego dorobek to przede wszystkim budowle sakralne, głównie trójnawowe bazyliki beztranseptowe z prezbiterium zbliżonym do kwadratu, w których duży akcent jest położony na fasady. Tworzoną przez niego architekturę, inspirowaną dziełami Borrominiego, cechują doskonałe proporcje i monumentalizm. Projekty Baya obejmowały nie tylko architekturę, ale także wyposażenie wnętrz, w tym rozmieszczenie i wygląd ołtarzy. W przypadku klasztorów projekty zawierały także rozwiązania założeń ogrodowo-urbanistycznych. Najważniejsze projekty i realizacje Karola Baya to: kościół misjonarzy w Siemiatyczach oraz kościół wizytek w Warszawie uważany za jedno z najlepszych dzieł architektonicznych tego okresu. W Lublinie zaprojektował kościół i klasztor oo. kapucynów.

Jan StompfBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jan Stompf (1790–1836) – jego biografia jest słabo znana. W Lublinie pracował w okresie od grudnia 1822 do czerwca 1827 roku, korzystając z protekcji namiestnika Józefa Zajączka, który w oficjalnym piśmie zalecał, aby wszelkie prace budowlane były akceptowane przez Stompfa. Najważniejsza realizacja Jana Stompfa w Lublinie to przebudowa Zamku na cele więzienne. Pracował także nad projektem ratusza (niezrealizowany), nadzorował prace przy Bramie Krakowskiej. Zbieżność stylistyczna architektury Zamku i gmachu dawnej Komisji Obwodowej pozwala przypuszczać, że był autorem projektu tej budowli.

Antonio CorazziBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dla Lublina tworzył też jeden z najwybitniejszych w Polsce architektów neoklasycyzmu – Antonio Corazzi (1792–1877). Ukończył szkoły pijarskie we Florencji oraz tamtejszą Akademię Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Gaspero Paolettiego. Od 1818 do 1845 roku przebywał i pracował w Warszawie, dokąd przybył na zaproszenie Stanisława Staszica, i objął stanowisko budowniczego okręgu szkolnego warszawskiego. Najważniejsze realizacje w Warszawie to: przebudowa kościoła karmelitanek, budowa pałacu Towarzystwa Przyjaciół Nauk, projekt gmachu Teatru Wielkiego (wraz z Adolfem Schuchem), projekt zespołu gmachów przy placu Bankowym. Ponadto zaprojektował wiele budynków użyteczności publicznej i domów mieszkalnych. Jego architekturę cechują: swoboda kompozycji w operowaniu wielkimi kubicznymi bryłami, monumentalne elewacje, umiar w dekoracji. W Lublinie według jego projektu przebudowano fasadę archikatedry oraz przekształcono furtę klasztorną w Wieżę Trynitarską.

Henryk MarconiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1822 roku na zaproszenie Ludwika Paca przybył do Polski inny włoski architekt – Henryk Marconi (1792–1863), w celu dokończenia budowy pałacu w Dowspudzie. Architekt ten należy do przedstawicieli historyzmu w architekturze. W swoich projektach nawiązywał do form wczesnego renesansu włoskiego i rzymskiej architektury pałacowej. Był także teoretykiem architektury. Najważniejsze realizacje to: pałac Paca w Warszawie, odnowienie elewacji kościoła kapucynów w Warszawie, przebudowa pałacu w Natolinie, przebudowa pałacu Radziwiłłowskiego przy ulicy Miodowej w Warszawie, projekt kościoła pw. św. Karola Boromeusza przy ulicy Chłodnej w Warszawie, nieistniejący dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie, projekt Hotelu Europejskiego w Warszawie, ratusze w Radomiu i Skierniewicach, projekt wodociągów warszawskich, liczne domy mieszkalne. Do projektów niezrealizowanych należy m.in. innymi koncepcja przebudowy Pałacu Saskiego w Warszawie. Dla Lublina zaprojektował budynek hotelu Europa.

Julian AnkiewiczBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Julian Ankiewicz (1820–1903) pracował pod kierunkiem Adama Idźkowskiego, architekturę studiował w Londynie i Neapolu. Samodzielną pracę rozpoczął w 1843 roku. Był etatowym budowniczym Warszawy. W Lublinie w latach 1858–1859 prowadził budowę gmachu Szkoły Wojewódzkiej (projekt Antoniego Sulimowskiego). W 1860 roku sporządził projekt remontu Wieży Trynitarskiej. W latach 1860–1862 wybudowano zaprojektowany przez niego Pałac Rządu Gubernialnego. Natomiast w latach 1874–1876 realizowany był projekt gmachu dla Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (dziś Sąd Okręgowy).

Karol KozłowskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bliskim współpracownikiem Juliana Ankiewicza był Karol Kozłowski (1847–1902). Kształcił się w Warszawie i we Francji. Jest jednym z reprezentantów neostylów, zwłaszcza eklektyzmu. Zaprojektował m.in. przebudowę pałacu Brühla, gmach Filharmonii w Warszawie, budynki dla panoram przy ulicach Oboźnej i Karowej w Warszawie. Kilka budowli zaprojektował dla Nałęczowa. Był autorem wielu projektów domów mieszkalnych. Dla Lublina zaprojektował w 1886 roku gmach Teatru im. Juliusza Osterwy.

Gustaw Landau-GutentegerBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gustaw Landau-Gutenteger (1870–1917) – ukończył Wydział Architektury w Petersburgu, następnie zamieszkał w Łodzi, gdzie w latach 90. XIX i na początku XX wieku był jednym z czołowych architektów. Był miłośnikiem stylu włoskiego renesansu, którego elementy wiązał w interesujący i nowatorski sposób z elementami konstrukcyjnymi i dekoracyjnymi charakterystycznymi dla secesji. Był współtwórcą projektu łódzkiego Grand Hotelu, autorem projektu budowy gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Warszawie (niezrealizowanego), domów secesyjnych przy ul. Piotrkowskiej w Łodzi (m.in. domu Kindermannów), domu bankowego firmy „Wilhelm Landau” oraz Szkoły Zgromadzenia Kupców w Łodzi – jednego z pierwszych betonowych budynków w Polsce. Zajmował się także projektowaniem scenografii teatralnych. Dla Lublina zaprojektował gmach Kasy Przemysłowo-Handlowej (dzisiejszy hotel Lublinianka).

Marian LalewiczBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu ukończył Marian Lalewicz (1876–1944). Dzięki stypendiom kontynuował studia w Szwecji, Norwegii, Niemczech i Anglii. Po przyjeździe do Polski w 1918 roku wykładał w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych i na Politechnice Warszawskiej. W latach 1920–1939 wykładał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prowadził aktywną działalność architektoniczną, pedagogiczną i społeczną, pisał artykuły i rozprawy z zakresu architektury, był autorem słownika zwrotów używanych w architekturze, który zaginął w 1944 roku. Główne realizacje Mariana Lalewicza znajdują się w Warszawie: Pałac Rady Ministrów, Pałac Prymasowski, gmach Państwowego Gmachu Rolnego, a także koszary w porcie w Gdyni i przywrócenie dawnego wyglądu Pałacowi Staszica.

Marian Lalewicz jest zaliczany do grupy architektów „modernistów”, poszukujących nowych zastosowań dla form klasycznych – prostych, monumentalnych, tworzonych w duchu akademickiego klasycyzmu – który umiejętnie łączył w swoich realizacjach historyczną przeszłość z nowoczesnością. Projektował, ale także restaurował i dostosowywał do nowych potrzeb wiele zabytkowych gmachów; był jednym z najaktywniejszych konserwatorów okresu dwudziestolecia międzywojennego. W Lublinie zaprojektował gmach Narodowego Banku Polskiego. Ponadto przeprowadził przebudowę i modernizację koszar świętokrzyskich na potrzeby KUL.

Oskar Wiktor SosnowskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Architekt, praktyk i teoretyk, profesor Politechniki Lwowskiej i Warszawskiej, członek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, interesował się także muzyką, rzeźbą i rysunkiem, czyli Oskar Wiktor Sosnowski (1880–1939), ukończył architekturę w Warszawskim Instytucie Politechnicznym w pracowni M. Tołwińskiego. W swojej działalności architektonicznej koncentrował się na projektach mieszkalnych i sakralnych, w których łączył nowoczesne tendencje architektoniczne z rodzimą tradycją budowlaną, uwzględniając ponadto lokalną kulturę, materiały, właściwości klimatu i terenu. Główne realizacje: wille podwarszawskie, m.in. w Piasecznie, niezrealizowany projekt pałacu Kronenberga przy Al. Ujazdowskich.

W architekturze sakralnej łączył nowoczesność z własną interpretacją form historycznych i tradycją architektoniczną z silnym naciskiem na harmonię z otoczeniem. Główne realizacje sakralne to kościół Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Grójeckiej w Warszawie uważany za wybitne dzieło wczesnego modernizmu, kościół św. Anny we Lwowie, kościół pw. Chrystusa Króla i św. Rocha w Białymstoku uważany za najlepszy przejaw ekspresjonizmu w architekturze polskiej.

Oskar Sosnowski jest autorem projektu miasta-ogrodu na warszawskim Czerniakowie. W Lublinie budowlą zaprojektowaną przez Oskara Sosnowskiego jest kościół pw. św. Michała na Bronowicach.

Oskar HansenBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Oskar Hansen (1922–2005) – architekt, malarz, rzeźbiarz, twórca teorii Linearnego Systemu Ciągłego i Formy Otwartej. W swojej teorii architektury postulował takie projektowanie przestrzeni, aby widz był jednocześnie jej podmiotem, niekiedy tylko przez swoją obecność w tej przestrzeni. Akcja, dla której ramy wyznacza architektura i życie człowieka są dla Hansena obiektem sztuki. Artysta ma za zadanie wyznaczać szerokie ramy ludzkiej aktywności. Bez widzów forma jest pusta i traci sens. Idee architektoniczne opracowane przez Oskara Hansena – Forma Otwarta i Linearny System Ciągły – spowodowały, że architekt ten uważany jest za jednego z najbardziej oryginalnych polskich twórców architektury. Zostały one po raz pierwszy przedstawione w 1959 roku podczas ostatniego kongresu CIAM (Congres International d'Architecture Moderne) w Otterlo, a następnie opublikowane na łamach „Przeglądu Kulturalnego”.

W latach 1960–1963 Oskar Hansen wraz z żoną Zofią zaprojektował osiedle im. J. Słowackiego wchodzące w skład osiedli Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Realizacja projektu trwała od 1963 do 1966 roku. Osiedle jest urzeczywistnieniem opracowanej przez Oskara Hansena koncepcji Formy Otwartej oraz próbą realizacji założeń koncepcji Linearnego Systemu Ciągłego. Projekt zakładał podzielenie osiedla na trzy strefy, z których każda miała pełnić odrębne funkcje. Centralnym elementem założenia jest strefa obsługiwana, umieszczona pomiędzy dwiema strefami obsługującymi. Od samego początku realizacja napotykała na wiele trudności. Z czasem w przestrzeni osiedla hansenowskiego zostały wprowadzone liczne zmiany, nie zawsze zgodne z projektem i ideą architekta.

 

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe