Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ulica Królewska w Lublinie – historia ulicy

Ulica Królewska została wytyczona razem z ulicą Zamojską na początku XIX wieku, kiedy władze miasta postanowiły przebudować Lublin i wytyczyć nowe trakty handlowe i wojskowe. Na ówczesnych Korcach znajdowały się ruiny budynków jezuickich oraz pałaców zniszczonych w pożarze w 1803 roku. Miasto usunęło wówczas część zabudowań jezuickich i uregulowało drogę nazywając ją ulicą Królewską.
Ulica Królewska
Ulica Królewska (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Nazwa ulicyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W XVII wieku w miejscu, gdzie dziś przebiega ulica Królewska, mieścił się plac targowy, zwany Korce, oraz droga prowadząca na Lwów, zwana Traktem Lwowskim. Obszar, gdzie dziś stoją kamienice przy ul. Królewskiej nazywany był Korcami lub przedmieściem Korce, a do początku XIX wieku ulicą Korce. W latach 1815–1830 ulicę uregulowano i nazwano Królewską.

ZabytkiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wzdłuż dawnych wałów obronnych, od miejsca, gdzie dziś znajduje się plac Łokietka, do skrzyżowania ulic Królewskiej z Zamojską stały okazałe domy, pałace oraz obiekty sakralne. Niektóre z nich możemy podziwiać do dziś:

Kościół św. Piotra Apostoła (Królewska 9 / Bernardyńska 14)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwotnie należał do bernardynek, które zostały sprowadzone do Lublina w 1617 roku. Stało się to za sprawą Piotra Czernego, który ofiarował klaryskom swoje dobra. Kościół św. Piotra powstawał w latach 1636–1643. Z czasem bernardynki rozbudowywały swoj klasztor, nabywając lub otrzymując w darze sąsiednie domy i parcele. Zakon został zlikwidowany w 1846 roku, a część budynków klasztornych rozebrano. Po odzyskaniu niepodległości klaryskom zwrócono kościół, lecz one w 1920 roku oddały go oo. jezuitom.

Katedra i Wieża Trynitarska ( Królewska 10)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Powstanie kościoła śś. Jana i Jana Ewangelisty związane jest z przybyciem do Lublina w 1582 roku zakonu oo. jezuitów. W latach 1586–1604 budowany był kościół i kolegium. W 1773 roku, po kasacie zakonu, kompleks budynków został przekazany w ręce oo. trynitarzy, jednak zakonnicy nie byli w stanie utrzymać tak dużego zespołu zabytków. Wkrótce opuścili Lublin i przekazali niszczejące zabudowania władzom miasta. Wówczas magistrat postanowił uregulować drogę biegnącą w stronę Piask. Wskutek rozebrania części budynków kolegium, powstał obszerny plac przed katedrą i ulica Królewska. Niewiele wcześniej (1805) powstała diecezja lubelska i od 1818 roku prowadzone były prace konserwatorskie w kościele pod kierunkiem Antonia Corazziego. Budowniczy postanowił podnieść dzwonnicę jezuicką, będącą dawniej wielką furtą klasztorną i na jej podstawie zbudował wieżę, nazwaną później Trynitarską, nadając jej neogotycki kształt. Architekt włoski przebudował także fronton kościoła, usuwając ganki na fasadzie i wieżach, a przed wejściem do świątyni wzniósł renesansowy, sześciokolumnowy portyk. Prace renowacyjne prowadzone były także wewnątrz światyni. W latach 1874–1878 odnowiono freski Mayera, a u schyłku XIX wieku przebudowano wieże. Kolejne prace renowacyje odbyły się już po II wojnie światowej, podczas której na katedrę spadło dziesięć bomb.

Pałac Ordynacki Jabłonowskich, ( Sapiehów ), Królewska 13Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica zwana na początku XIX wieku pałacem Jabłonowskich-Sapiehów ma obecnie wygląd, który zawdzięcza przebudowie z ok. 1875 roku. Należała do zespołu kilku pałaców Na Korcach, które stawiano w XVIII wieku jako czasowe rezydencje dla bawiących na sądach trybunalskich możnych właścicieli. Od ok. 1889 roku do pocz. XX wieku w tym obiekcie mieścił się Hotel Wiedeński.

Pałac Jabłonowskich, tzw. Biskupi, (Królewska 11)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dziś kamienica mieszkalna, w XIX wieku budynek nazywano pałacem biskupim (był rezydencją biskupa lubelskiego). Założony na rzucie czworoboku został nadbudowany w 2 poł. XIX wieku. Obecnie nie posiada już cech reprezentacyjnych.

Pałac Pociejów, (Królewska 17, d. Królewska 207)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wystawiony w końcu XVII wieku przez Ludwika Pocieja, wojewodę wileńskiego, dwukrotnie nadbudowywany (w XIX i XX wieku), ma obecnie charakter kamienicy mieszkalnej.

Pałac Sapiehów, (Prymasa Wyszyńskiego 4)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Mur., 2 poł. XVIII wieku, przebud. po 1817 i 1927 roku, arch. Franciszek Papiewski.

Pałac Wrońskich, (Buczka 3, Prymasa Wyszyńskiego 3, Królewska 210)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pałac wybudowany w XVII wieku. Do 1808 roku należał do rodziny Dłuckich, od których nabyli go Wrońscy. Według tradycji w pałacu odbywały się przedstawienia teatralne. W ciągu XIX wieku budynek wielokrotnie zmieniał właścicieli.

Siedziba Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność” (Królewska 3)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od lutego 1981 roku na Królewskiej znajdowała się siedziba „Solidarności”. Przed lutym 1981 roku mieściła się przy ulicy Okopowej 7. Po stanie wojennym w budynku przy ul. Królewskiej 3 znajdowały się przychodnie lekarskie. Dopiero po 1989 roku ponownie znajduje się tam siedziba Regionu NSZZ „Solidarność”. Tu mieściła się redakcja związkowego pisma „Miesiące”. Pierwszy numer ukazał się w 1981 roku. W całości poświęcony był strajkom lipcowym w 1980 roku na Lubelszczyźnie. Pismo to było jedną z najpoważniejszych inicjatyw intelektualnych w okresie pierwszej „Solidarności".

Ważne miejsca na ulicy KrólewskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plac targowy przed Bramą KrakowskąBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nazywany Korce, urządzony dzięki przywilejowi Zygmunta III z 1611 roku.

PocztaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Około 1765 roku na Korcach znajdowała się poczta. Brak źródeł nie pozwala na stwierdzenie, gdzie mieściła się i jak wyglądała, ale prawdopodobnie zainstalowano ją w domu Wolskich, zwanym Starą Pocztą.

Komedialnia na Korcach (Królewska 3)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza lubelska scena dla zawodowych aktorów. Zachował się dokument, w którym napisano:

Aktorowie narodowi od roku 1784 do Lublina zjechawszy i z miastem ułożywszy się [...] pustą ruderę od szlachetnego niegdyś Jana Makarewicza, prezydenta lubelskiego, najęli, a z tych pustek własnym kosztem i pozaciąganymi od miasta długami do kilkunastu tysięcy na przykrycie dachem, zrobienie teatru, [...] sprawienie dekoracji i blejtramów, skupienie papierów do oper i komedii służących, tenże teatr i w nim loże wystawili.

Teatr obliczony był na 300 osób. Gromadził jednak tzw. doborową publiczność, a „liberii i pospólstwa do niego nie wpuszczano"1.

Redakcja „Lubliner Tugblat” (Królewska 13)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lubelski dziennik wydawany w języku jidisz w latach 1918–1939.

SzkołyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Prywatna ośmioklasowa filologiczna szkoła im. Staszica, (Królewska 12)
Szkoła powstała w 1906 roku. Wcześniej zajmowała budynek przy ul. Bernardyńskiej 12.

Państwowe Seminarium Nauczycielskie Żeńskie im. G. Piramowicza, (Królewska 12)
funkcjonowało w latach 1916–1936.

Prywatna Szkoła Żeńska im. A. Radzikowej, (Królewska 11)
Placówka została wspomniana jako jedna z prywatnych szkół żeńskich działających w Lublinie w 1924 roku.

DrukarnieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia Państwowego Seminarium Nauczycielskiego, (Królewska 14) – została wymieniona w Informatorze Województwa Lubelskiego na 1925 rok.

W wykazie drukarni żydowskich z 1915 roku na ulicy Królewskiej działają: nożna maszyna drukarska, J. Kerszman, (Królewska 1), założona w 1899 roku wydawała Lubliner Tugblat; I. Sztorman (Królewska 2); drukarnia B. Najnszejn, (Królewska 20), założona w 1910 roku.

W latach 1918–1939 w spisie drukarni żydowskich są wymienione: „Praca” – Judy Goldsztajna, (Królewska 7), wydająca tygodnik „Lubliner Sztyme”; drukarnia „Lubliner Tugblat”, (Królewska 13); Mordechaj Wajnsztajn, (Królewska 21); I. Fiszader, (Królewska 15), wydawała „Di Cukunft” (Przyszłość); „Praca” (Królewska 3).

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

XVII wiek – droga na Lwów, zwana Traktem Lwowskim;
1586–1604 – wznoszenie kościoła i kolegium jezuitów;
1611 – przywilej Zygmunta III pozwala na utworzenie placu targowego zwanego Korce;
1636–1643 – budowa kościoła św. Piotra;
1784 – zaczyna działalność Komedialnia na Korcach, pierwszy profesjonalny teatr w Lublinie;
początek XIX wieku – nadanie ulicy nazwy Korce;
1819–1826 – wyburzanie zniszczonych budynków i wytyczenie nowych traktów, nazwa ulicy zostaje zmieniona na Królewską.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dobrzański Jan, Mazurkiewicz Józef, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I.
Ilustrowany przewodnik po Lublinie

„Miesiące”

Ronikierowa Maria, Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Lublin 1901.
Tulrzański Jerzy, Pocztą przez tysiąclecie, „Kalendarz Lubelski” 1967.
Witusik Adam A., Radzik Tadeusz, Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 1997.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia A. Aleksandrowicz, R. Gerlecka, W. Śladkowski, S. Tworek, Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1978. .