Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ulica Jezuicka w Lublinie – historia ulicy

Ulicę wytyczono na przełomie XVI i XVII wieku po wewnętrznej linii murów miejskich, a na tyłach przytykającej do niej zabudowy. Ulica miała na początku charakter drogi dojazdowej, gospodarczej, który później zmienił się na mieszkalny i handlowy. Jezuicka swą parzystą i nieparzystą numerację domów rozpoczyna od ulicy Bramowej, a kończy przechodnią kamienicą u zbiegu z ulicą Dominikańską. W połowie przecina ją ulica Teodora Gruella z wylotem na Rynek z jednej strony, z drugiej przez Wieżę Trynitarską na plac katedralny.

ulica Jezuicka
ulica Jezuicka (Autor: Hartwig, Edward (1909-2003))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Nazwa ulicyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Występująca już w 1602 roku nazwa ulicy pochodzi od usytuowanego tu klasztoru jezuitów. Sporadycznie używano dla tej nazwy ulica Akademii (1793). W latach 1950–1990 funkcjonowała pod nazwą Trybunalska. W 1990 roku wrócono do nazwy Jezuicka.

Ciekawe miejsca na ulicy JezuickiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drukarnia mieściła się na parterze w najstarszym, do dziś zachowanym, skrzydle północnym, przylegającym do Wieży Trynitarskiej. Obejmo­wała ona dwie izby: w dużej znajdowały się prasy i kaszty, mała przeznaczona była na mieszkanie dla kierownika drukarni. W pobliżu znajdowała się również introligatornia, skład papieru oraz księgarnia. Działała w latach 1683–1773.

kino "Staromiejskie"
kino "Staromiejskie" (Autor: Hartwig, Edward (1909-2003))

W 1822 roku, na rogu ulic Dominikańskiej i Jezuickiej, powstał pierwszy w Lublinie gmach przeznaczony do celów teatralnych. Była to prywatna inwestycja budowniczego miejskiego, oficera księcia Józefa Poniatowskiego – Łukasza Rodakiewicza – który był również autorem projektu budynku. Pierwotnie widownia podzielona była na cztery kondygnacje: parter, dwa piętra lóż i galerię (tzw. jaskółkę) i mogła pomieścić 334 widzów.

Teatr kilkakrotnie przebudowywano, m.in. zmniejszając liczbę kondygnacji do trzech, modernizując oświetlenie – z olejnego na naftowe, gazowe, w końcu – na elektryczne. Pod koniec XIX wieku teatr (któremu została nadana nazwa teatr Rozmaitości, a następnie teatr Panteon) odziedziczyła rodzina Makowskich. W 1899 roku odbył się tu pierwszy w Lublinie pokaz kinematografu, a w 1907 roku stałą działalność rozpoczęło kino Théâtre Optique Parisien, które w kolejnych latach zmieniało nazwę na Wiedza, Adria, Rialto.

Po wojnie, aż do lat osiemdziesiątych, funkcjonowało tutaj kino Staromiejskie. W 1993 roku w zrujnowanym gmachu wybuchł pożar.

W latach 2008–2012 jeden z najstarszych polskich teatrów publicznych, nazywany dziś Teatrem Starym, przeszedł gruntowną odbudowę.

  • Drukarnia (ulica Jezuicka 14)

Założona w 1913 roku przez M. Riezniuka specjalizowała się w litografii.

  • Informacja Turystyczna (ulica Jezuicka 1/3)
  • Archiwum Państwowe (ulica Jezuicka 13)

SzkołyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Kolegium jezuickie
    Szesnastowieczny Lublin był stolicą województwa, ważnym ośrodkiem politycznym, kulturalnym i handlowym. Dlatego w 1582 roku Bernard Maciejowski sprowadził do Lublina zakon jezuitów. Budynki kolegium oraz szkół zostały wystawione w końcu XVI i na początku XVII wieku. Budynki były kilkakrotnie przebudowywane i przekształcane na przestrzeni wieków. Szkoły działały do momentu kasaty zakonu, tj. 1773 roku. W gmachach pojezuickich mieściły się następnie szkoły wydziałowe, a w wieku XIX szkoła wojewódzka. Do szkoły jezuickiej uczęszczał m.in. Kajetan Koźmian.
  • Szkoła Powszechna nr 12 (ulica Jezuicka)

ZabytkiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Mury obronne

  • Baszta półokrągła, tzw. baszta gotycka (ulica Jezuicka 7)
    Murowana baszta pochodzi z przełomu XV i XVI wieku. Remontowana w 4 ćwierci XVI , I połowie XVII oraz w XIX wieku. W 1958 roku została zabezpieczona, odremontowana w 1993 roku.
  • Kompleks budynków jezuickich
    W 1582 roku do Lublina przybyli jezuici, którzy zamieszkali w kamienicy otrzymanej od Andrzeja Tęczyńskiego znajdującej się po południowej stronie murów obronnych. Zakonnicy, oprócz kościoła, wystawili zespół gmachów przeznaczonych na szkoły i kolegium.
  • Archikatedra, kościół śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (ulice Jezuicka13/15/Królewska 10)
    Budowę świątyni zapoczątkowało powołanie w 1585 roku komisji, która wyznaczyła teren pod jej budowę. Kościół projektu Jana Marii Bernardoniego został konsekrowany w 1604 roku. Charakter budowli jest barokowy z bogato dekorowany wnętrzem. Po pożarze w 1752 roku kościół został częściowo przebudowany pod kierunkiem Jana Zelnera. Wówczas świątynia uzyskała oszkarpowanie, kruchty i wieże. W tym samym czasie we wnętrzu świątyni powstały iluzjonistyczne polichromie pędzla Józefa Meyera. W drugiej połowie XVIII wieku, po kasacie zakonu jezuitów, kościół popadł w ruinę. W pierwszej połowie XIX wieku zostały przeprowadzone prace restauracyjne pod kierunkiem Antonia Corazziego, który przebudował portyk, obniżył dach nad nawą główną oraz przebudował hełmy wież. W 1823 roku kościół został podniesiony do rangi katedry. Podczas bombardowania miasta we wrześniu 1939 roku na katedrę spadło dziesięć bomb, niszcząc portyk, dachy naw, wieżę północną oraz sklepienie zakrystii akustycznej. Odbudowała trwała w latach 1946–1951 pod kierunkiem architekta Czesława Gawdzika. Remont fasady został przeprowadzony w latach 1991–1992.
  • Kolegium
    Zespół budynków wznoszony był z przerwami od 1604 do 1631 roku. Kolegium znajdowało się początkowo w kamienicy Tęczyńskiego. W ciągu wieków dostawiano kolejne skrzydła, które stały w miejscu dzisiejszego placu katedralnego. Po likwidacji zakonu budynki stopniowo popadały w ruinę aż do chwili podjęcia przez miasto decyzji o rozbiórce skrzydła zachodniego i południowo-wschodniego (1815–1818). W zachowanym skrzydle przylegającym do wieży urządzono mieszkania dla duchowieństwa obsługującego katedrę.
    Budowla na planie prostokąta, czterokondygnacyjna, od strony północnej została ozdobiona pilastrami wielkiego porządku, natomiast strona południowa nie posiada dekoracji.
  • Wieża zwana Bramą Trynitarską
    W XV wieku w miejscu dzisiejszego usytuowania Wieży Trynitarskiej znajdowała się niewielka furta w murach obronnych miasta. W 1560 roku zastąpiono ją bramą miejską. Następnie w latach 1693–1700 została przebudowana na wieżę. Dzisiejszy kształt zawdzięczamy Antoniowi Corazziemu, który w latach 1819–1821 przebudował ją w stylu neogotyckim. Wieża uzyskała ośmioboczną nadbudowę ze stożkowym dachem krytym blachą. W dolnej części kondygnacji znajduje się przejście sklepione łukiem ostrym.
  • Szkoła (ulica Jezuicka 13)
    Część szkolna  usytuowana była wzdłuż ulicy Jezuickiej na wschód od dzwonnicy. Elewacja południowa została rozczłonkowana pilastrami, a korytarz pierwszego piętra otwarty na zewnątrz arkadową galerią. Wschodnie ramię gmachu stykało się z kościołem, a całość tworzyła z północną ścianą świątyni zamknięty czworobok z dziedzińczykiem w środku. Budynki szkoły były kilkakrotnie przebudowywane i przekształcane, m.in. po pożarze gmachów w 1752 roku. Wówczas to zapewne elewacja szkół od ulicy Trybunalskiej otrzymała dekoracje architektoniczne, częściowo uzupełnione po przeprowadzonych w latach 1959–1966 pracach konserwatorskich. Przeznaczenie budynku przez kilka stuleci nie ulegało zmianom. Po szkołach prowadzonych przez jezuitów, od roku 1773 znalazły tu siedzibę szkoły świeckie, które pod różnymi nazwami i w różnych formach przetrwały aż do czasów ostatniej wojny. Po spaleniu budynku przez Niemców podczas kampanii wrześniowej 1939 roku oczekiwał on na remont przez dwadzieścia lat, a więc najdłużej ze wszystkich zniszczonych obiektów Starego Miasta. Dziś, po trzystu pięćdziesięciu latach służenia celom szkolnym, zmieniło się przeznaczenie gmachu. Wraz z oddaniem go nowemu użytkownikowi – Archiwum Państwowemu w Lublinie.
  • Kamienica (ulica Jezuicka 15)

Sąsiaduje ze wschodnim skrzydłem budynku dawnej szkoły. Posiada identyczną dekorację fasady. Powstała w 1 połowie XVII wieku, remontowana w latach 80 XX wieku.

Katalog zabytków kulturowychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Katalog Zabytków Kulturowych Lublina wymienia

  • dom, ulica Jezuicka 2 (zob. poz. nr 1230)

  • dom, ulica Jezuicka 4 (zob. poz. nr 1229)

  • dom, ulica Jezuicka 6 (zob. poz. nr 1228)

  • dom, ulica Jezuicka 8 (zob. poz. nr 1227)

  • dom, ulica Jezuicka 10 (zob. poz. nr 1226)

  • dom, ulica Jezuicka 12 (zob. poz. nr 1225)

  • zespół domu, ulica Jezuicka 17:
    a. dom, początek XVII wieku, przebudowa: koniec XIX i 1957,
    b. oficyna, murowana, XIX wiek.

  • zespół domu, ulica Jezuicka 19:
    a. dom, murowany, 1 połowa XVII wieku, remont: XIX i 1957,
    b. oficyna z tzw. furtą gnojną, murowana, XVII wiek, remont: XIX.

  • dom, ulica Jezuicka 21, murowany, XVII wiek, przebudowa: XIX, nadbudowa: 1951, remont: 1967.

  • dom, ulica Jezuicka 23, tzw. dworek, murowany, około połowy XVIII wieku, rozbudowa: 1865–1871, remont: 1981

  • zespół domu, Rynek 16:
    a. dom, murowany, XV wiek, przebudowa: 4 ćwierć XVI i 1825–1830, remont elewacji: 1938, spalony: 1939, odbudowa: 1948–1952, arch. Ignacy Kędzierski,
    b. dom, ulica Jezuicka 8, murowany, początek XVI wieku, remont: 1614–1624, rozbudowa przed 1661 i przed 1795, remont: 1948.

  • zespół domu, Rynek 17:
    a. dom, murowany, XV wiek, odbudowany po pożarze: koniec XVI, remonty: XVII–XX, przebudowa: 1875, częściowo zniszczony: 1939, odbudowa: 1949, arch. Ignacy Kędzierski.
    b. dom, ulica Jezuicka 6, murowany, koniec XVI wieku, remonty: XVIII–XX, zniszczony: 1939, odbudowa: 1949, arch. Ignacy Kędzierski.

  • zespół domu, Rynek 18:
    a. dom, murowany, XV wiek, odbudowa po pożarze: 4 ćwierć XVI wieku, przebudowa: przed 1629 i około połowy XVII, remonty: XVIII–XX, spalony: 1939, odbudowa: 1949, arch. Tadeusz Ogórkiewicz,
    b. dom, ulica Jezuicka 4, murowany, 4 ćwierć XVI wieku, przebudowa: około połowy XVII, remont: 4 ćwierć XIX, spalony: 1939, odbudowa: 1949–1954, arch. Tadeusz Ogórkiewicz.

  • zespół domu, Rynek 19:
    a. dom (budynek pd.), murowany, XV wiek, odbudowa po pożarze: 4 ćwierć XVI wieku, przebudowa: około połowy XVII, XVII i 1885, remont elewacji: 1938, zniszczony: 1939, odbudowa: 1954, arch. Tadeusz Ogórkiewicz,
    b. dom (budynek pn.), murowany, XV wiek, odbudowa po pożarze: 4 ćwierć XVI wieku, remont: przed 1632, przebudowa: 1 ćwierć XVIII, remont: początek XIX, remont elewacji: 1938, zniszczony 1939, odbudowa: 1954, arch. Tadeusz Ogórkiewicz,
    c. dom, ulica Jezuicka 2, murowany, 2 połowa XVI wieku, zniszczony: 1939, odbudowa: 1954, arch. Tadeusz Ogórkiewicz.

  • zespół domu, Rynek 14:
    a. dom, murowany, 2 połowa XIV wieku, remonty: 2 połowa XVI i około 1612, przebudowa: 1639–1678, remont: 1724–1742, przebudowa: przed 1823 i 1871–1892, remonty: 1938, 1948 i 1960–1961,
    b. dom, ulica Jezuicka 12, murowany, koniec XVI (?) wieku, przebudowa: przed 1832, remont: 1948.

  • zespół domu, Rynek 15:
    a. dom, murowany, XV wiek, odbudowa po pożarze: 1575, remont: 1775, przebudowa: około 1830, zniszczony: 1939–1944, odbudowa: 1946–1952, arch. Ignacy Kędzierski,
    b. dom, ulica Jezuicka 10, murowany, koniec XVI (?) wieku, przebudowa: przed 1832, remont: 1948.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

XVI/XVII wiek – wytyczenie drogi wzdłuż murów obronnych,
1822 – budowa Teatru Rodakiewicza,
1586–1604 – budowa kościoła i gmachów jezuickich,
wrzesień 1939 – zniszczenie kamienic i katedry w nalocie bombowym,
lata 50. – odbudowa ulicy ze zniszczeń wojennych.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 
 

Powiązane artykuły

Powiązane mapy

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Historie mówione

Słowa kluczowe