Ulica Grodzka w Lublinie – historia ulicy
Ulica Grodzka jest jedną z najbardziej oryginalnie zachowanych ulic Lublina. Zarówno jej przebieg, jak i nazwa nie zmieniły się od czasów średniowiecza. W połowie swej długości ulica otwiera się na plac Po Farze, w przedłużeniu zaś w kierunku Śródmieścia wybiega na Rynek i ulicę Bramową zamkniętą Bramą Krakowską. Zachowana w autentycznej formie szerokość ulicy w stosunku do innych była dyktowana jej pierwotną funkcją (dawny szlak handlowy). Ulica została wybrukowana pod koniec XVIII wieku z polecenia Komisji Dobrego Porządku.
Spis treści
[Zwiń]Nazwa ulicy
Ciekawe miejsca na ulicy Grodzkiej
- Targ
Istnieje hipoteza, iż w XIII wieku, za czasów Bolesława Wstydliwego (1226–1279), miała miejsce prawdopodobnie pierwsza lokacja Lublina. Miasto powstało w północnej części wzgórza staromiejskiego. Z Czwartku na (współczesną) ulicę Grodzką zostało przeniesione targowisko.
Brak źródeł uniemożliwia odtworzenie pierwotnych dziejów domu – plebanii kościoła farnego św. Michała. Pożar z 1575 roku zniszczył m.in. budynek starej plebanii oraz szkołę parafialną. Powstanie nowego budynku datuje się na XVII wiek. Pierwsze wiadomości archiwalne o starej plebanii pochodzą dopiero z XIX wieku. Od drugiej połowy XIX wieku do 1942 roku kamienica należała do gminy żydowskiej, gdzie mieściła się ochronka dla dzieci żydowskich i starców zwana później „żydowskim grodzkim przytułkiem”. W posiadaniu gminy budynek znajdował się do 9 maja 1941 roku, czyli do momentu przejęcia jej przez władze okupacyjne, a po wyzwoleniu przeszła na własność Magistratu w Lublinie. W latach 1944–1946 znajdował się w niej dom dla starców, a w latach 1947–1970 dom dziecka. Pierwszego października 1970 roku budynek starej plebanii został przekazany MDK Pod Akacją.
Budynek mieści się na rogu ulicy Grodzkiej i placu Po Farze, wzdłuż jego północnej pierzei. Obiekt przylega do dalszej zabudowy ulicy Grodzkiej. Założony został na rzucie podkowy, posiada wewnętrzny dziedziniec, a także alkierz od strony skarpy staromiejskiej. Elewacja, bez podziałów, zwieńczona została gzymsem profilowanym. Od strony placu Po Farze znajduje się prostokątny portal z okulusem w kartuszu barokowym. W zwieńczeniu okien znajduje się sgraffitowy fryz i groteski wykonane w 1954 przez H. Zwolakiewicza.
- Instytut Nakadzań Lekarskich (Grodzka 7)
Instytut został założony w pierwszej połowie XIX wieku przez fizyka (lekarza) wojewódzkiego. Mieścił się w kamienicy o dwóch piętrach – przy ulicy Grodzkiej 7. Osiem pokoi, sale dobrze urządzone i umeblowane były przeznaczone dla osób, które chciałyby zamieszkać na miejscu w okresie leczenia. Każdy przybywający na kurację był zobowiązany posiadać ze sobą dwa prześcieradła, trzy serwety, kołdrę lub płaszcz i pantofle1. Zakład powstał z myślą o zamożnej klienteli, lecz nie doczekał się kuracjuszy i wkrótce zbankrutował.
W 1471 roku Kazimierz Jagiellończyk wydał pozwolenie na budowę wodociągu doprowadzającego wodę z Bystrzycy do miasta. Rurociąg przebiegał m.in. północną stroną Bramy Krakowskiej wzdłuż ulicy Bramowej, Grodzką, po czym skręcał w ulicę Ku Farze i dalej do placu Rybnego.
- Siedziba Judenratu
Teren getta nie obejmował już ulicy Grodzkiej, na której znajdowały się m.in. biura Judenratu (Rady Żydowskiej). W związku z tym zezwolono, aby nadal część ulicy od nr. 11 do końca po stronie nieparzystej oddana była do dyspozycji Rady na biura i mieszkania dla urzędników, a część od nr. 14 do końca po stronie parzystej na mieszkania dla zatrudnionych w Urzędzie Pracy oraz instytucjach niemieckich. Wzdłuż ulicy do momentu likwidacji getta znajdowało się ogrodzenie z drutów kolczastych.
Grodzka 17 – księgarnia Nissenbauma
Grodzka 19 – dom Waksmana
Zabytki
Kamienica została wybudowana w XV wieku. W 1674 roku była nazywana Przechodnią, ponieważ jej sień powstała w szerokości uliczki łączącej niegdyś Grodzką i Archidiakońską. Pod koniec XVI wieku przejście zostało zlikwidowane w wyniku budowy śródblokowej kamieniczki Hanuszowskiej. Obecnie przejście jest otwarte. Od 1794 roku należała do ks. Piotra Makarewicza, scholastyka kolegiaty lubelskiej i Teresy z Makarewiczów Liginowskiej. W XIX wieku często zmieniała właścicieli. Z końcem XIX wieku lub na początku XX wieku nadbudowane zostało III piętro. Gruntowny remont przeprowadzono w latach 1971–1987 według projektu arch. Jadwigi Jamiołkowskiej.
Składa się z dwóch części: starszej, z XVII wieku, od bramy wejściowej na prawo, i młodszej, z początku XIX wieku, od strony placu Po Farze. W pierwszej połowie XIX wieku była własnością Karola Roizenberga, fizyka wojewódzkiego, znanego ze swej obrotności handlowej. W kamienicy tej w 1807 roku urodził się Wincenty Pol, co zostało upamiętnione w 1907 roku przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości tablicą z odpowiednim napisem (już nieistniejącą). Obecnie mieści się w niej siedziba Oddziału Lubelskiego Pracowni Konserwacji Zabytków.
Nad wejściem znajduje się plakieta z datą 1576. Jest to data odbudowy kamienicy po wielkim pożarze miasta.
Katalog zasobów kulturowych Lublina, opracowany przez Marka Stasiaka, wymienia:
- dom, Grodzka 4, murowany, XVI wiek, przebudowa: 4 ćwierć XVI, początek XVIII i 4 ćwierć XIX wieku, rozbudowa: 1926, zniszczony w latach 1939–1944, rekonstrukcja: 1954.
- zespół domu, Grodzka 5:
a) dom, murowany, XV wiek, przebudowa: XVIII wiek, nadbudowa: 1863, połączony z domem ob. 5a (1876), gruntowny remont: 1982–1987, architekt: Jadwiga Jamiołkowska,
b) oficyna, murowana, przed 1823, przebudowa: XIX wiek, gruntowny remont: 1982–1987, architekt Jadwiga Jamiołkowska.
- zespół domu, Grodzka 5a:
a) dom, murowany, XV wiek, przebudowany i połączony z domem ob. nr 5 (1876), gruntowny remont: 1982–1987, arch. Jadwiga Jamiołkowska,
b) oficyna, murowana, XVII wiek, nadbudowa: XIX wiek, gruntownie remont. 1982–1987, arch. Jadwiga Jamiołkowska
- dom, Grodzka 6, murowany, połowa XVI wieku, przebudowa: 4 ćwierć XVI wieku, remont: 1874, zniszczony w latach 1939–1944, rozebrany w latach 1944–1945, rekonstrukcja: 1954.
- dom, Grodzka 9, murowany, początek XX wieku.
- dom, Grodzka 10, murowany, XVI wiek, przebudowa: XVIII i XIX wiek, zniszczony w latach 1939–1944, odbudowany w latach 1967–1970.
- dom, Grodzka 12, murowany, XVI wiek, przebudowa: XIX wiek i 1963–1965.
- dom, Grodzka 13, murowany, XVI wiek, przebudowa: 2 połowa XIX wieku, remont: 1954.
- dom, Grodzka 14, murowany, XVI wiek, przebudowa: 2 połowa XIX wieku, remont: 1954 i 1978–1983, arch. Edward Kotyłło.
- dom, Grodzka 15, murowany, 1785, nadbudowa: XIX wieku, remont: 1954.
- zespół domu, Grodzka 16:
a) dom 16a, murowany, XVI wiek, przebudowa: 2 ćwierć XIX wieku i po 1878, remont: 1954,
b) dom 16b, murowany, XVI wiek, przebudowa: około 1720, 2 ćwierć XIX wieku i po 1878, remont: 1954,
c) oficyna tylna, Rybna 11, murowany, 1 połowa XVII wieku, przebudowa: przed 1881, remont 1954,
d) oficyna boczna zachodnia, murowana, 1 połowa XVII wieku, przebudowa: po 1878, remont: 1954,
e) oficyna boczna wschodnia, murowana, 1 ćwierć XVIII wieku, rozbudowa: 1846–1876, remont: 1954.
- dom, Grodzka 17, murowany, XVI wiek, przebudowa: 1859, nadbudowa: koniec XIX wieku, remont: 1954.
- dom, Grodzka 18, murowany, XVI wiek, przebudowa: XIX wiek, remont: 1954.
- dom, Grodzka 19, murowany, XVIII wiek, przebudowa: XIX i 1946–1947.
- domy, Grodzka 20a i 20b, murowany, XVI wiek, przebudowa: koniec XVII wieku, nadbudowa: około 1859, remont: 1954.
- dom, Grodzka 21, murowany, XVIII wiek, przebudowa: XIX wieku, remont: 1954.
- dom, Grodzka 22, murowany, XVI wiek, remont: 1954.
- dom, Grodzka 23, murowany, koniec XVIII wieku, rozebrany: 1942, rekonstrukcja: 1952–1954, arch. Jan Ogórkiewicz.
- dom, Grodzka 24, murowany, XVII wiek, przebudowa: koniec XVIII wieku, remont: 1954.
- dom, Grodzka 26, murowany, XVI wiek, przebudowa: XIX wiek, remont: 1954.
- dom, Grodzka 28, murowany, XVII wiek, remont: 1954.
- zespół domu, Grodzka 30:
a) dom, 30a, murowany, XVII wiek, przebudowa: około 1830 i 2 połowa XIX,
b) dom, 30b, murowany, początek XIX wieku, przebudowa: 1830 i 2 połowa XIX wieku,
c) oficyna, murowany, XIX wiek.
- dom, Grodzka 32, murowany, XVII wiek, przebudowa: XIX wiek, zrujnowany przed 1939, rekonstrukcja: 1952–1954, arch. Jan Ogórkiewicz
- dom, Grodzka 32, murowany, XIV wiek, przebudowa: XVIII wiek, remont: 1954.
- dom, Grodzka 34, murowany, XVII wiek, przebudowa: XVIII i XIX wiek, zburzony w 1939, rekonstrukcja: 1952–1954, arch. Jan Ogórkiewicz.
- zespół domu, Grodzka 36:
a) dom, murowany, XVIII wiek, przebudowa: 1862 i koniec XIX wieku, zniszczony w 1939, odbudowa: 1952–1954, remont: 1968–1969,
b) dom, Kowalska 17, murowany, 1848–1858 (dobudowany do domu nr 36), przebudowa: XIX/XX wiek, remont: 1954.
Kalendarium
XIII wiek – droga handlowa prowadząca do Krakowa,
1282 – budowa kościoła św. Michała,
XVI wiek – budowa plebanii przy kościele św. Michała,
1846 – zburzenie kościoła św. Michała,
1864–1942 – przy Grodzkiej 11 znajdował się sierociniec dla dzieci żydowskich,
1990 – powstanie Teatru NN,
1997 – powstanie Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”,
2002 – gruntowny remont placu Po Farze.
Literatura
Przypisy
- Wróć do odniesienia Zob. Opieka zdrowotna w Lublinie.