Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
Kaplica Trójcy Świętej przy Zamku Lubelskim jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej w Polsce. Gotycka architektura, którą wypełniają bizantyńsko-ruskie malowidła, stanowi unikalną syntezę kultur Wschodu i Zachodu.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Wzgórze zamkowe; wschodni kraniec południowego skrzydła Zamku Lubelskiego.
Funkcja
Kaplica zamkowa
Historia
Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał kościół Trójcy Świętej. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1326 roku. Kaplica musiała istnieć w 1418 roku, ponieważ jest to data zakończenia malowania polichromii.
W XV i XVI wieku kościół otrzymywał znaczne uposażenia. W 1497 roku Jan Olbracht wydał w Sandomierzu przywilej potwierdzający wszystkie wcześniejsze fundacje i darowizny na rzecz kaplicy Trójcy Świętej. Z 1564 roku pochodzi wzmianka potwierdzająca istnienie przy kościele domu mansjonarzy, których dochody pozwalały na utrzymanie budynku w dobrym stanie. W 1569 roku podczas unijnych obrad gościli tutaj najważniejsi przedstawiciele Korony i Litwy oraz inni posłowie europejscy. Niektórzy z nich pozostawili na ścianach kaplicy napisy z datą 1569 oraz swoje nazwiska.
Po 1575 roku, po przeniesieniu mansjonarzy do kolegiaty św. Michała, kaplica zamkowa zaczęła podupadać. Na rycinie Hogenberga i Brauna z 1618 roku widoczna jest kaplica przesłonięta domem mansjonarskim. Dach kaplicy zwieńczony jest gotyckim, schodkowym szczytem.
W czasie wojen szwedzkich i kozackich kaplica uległa znacznym zniszczeniom. Na obrazie Pożar miasta Lublina widzimy spustoszony zespół zamkowy, z którego ocalały tylko baszta i kaplica.
Mimo licznych remontów zlecanych przez starostów lubelskich w XVII wieku, budynki na wzgórzu zamkowym coraz bardziej niszczały, a kaplica Trójcy Świętej popadała w ruinę. W latach 1823–1826 po przekształceniu zamku w więzienie, do kaplicy od strony południowej dobudowano dwukondygnacyjne skrzydło budynku więziennego. Kościół otynkowano, dach pokryto nową dachówką. Polichromie pokryto warstwą tynku i pobiały wapiennej. Zostały one odkryte dopiero w 1897 roku przez lubelskiego malarza Józefa Smolińskiego.
Pod koniec XIX wieku, podczas prac budowlanych na wzgórzu zamkowym, w kaplicy obniżono prezbiterium, zburzono wewnętrzne schody, dawny portal przekształcono w okno, zaś w południowej ścianie umieszczono główne wejście łączące kaplicę z więzieniem.
W okresie II wojny światowej w górnej części kaplicy czasami odprawiano nabożeństwa, natomiast w dolnej mieścił się magazyn.
Kalendarium
1326 – pierwsze wzmianki dotyczące istnienia kościoła Trójcy Świętej;
1418 – ukończenie zdobienia kościoła malowidłami bizantyńsko-ruskimi;
1575 – księża mansjonarze przenoszą się z całym uposażeniem do kościoła św. Michała, kaplica zaczyna podupadać;
XVII wiek – podczas wojen szwedzkich i kozackich kaplica Trójcy Świętej zostaje znacznie zniszczona;
I połowa XIX wieku – budowa więzienia na wzgórzu zamkowym, przebudowa kaplicy i otynkowanie polichromii;
1897 – odkrycie malowideł bizantyńsko-ruskich przez malarza Józefa Smolińskiego;
1954–1997 – restauracja architektury kaplicy.
Architekt
Opis budynku
Plan kaplicy składa się z korpusu założonego na planie kwadratu uzupełnionego wydłużonym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Pośrodku nawy znajduje się ośmioboczny filar, podtrzymujący sklepienie palmowe z żebrami wykonanymi z cegły i piaskowcowymi zwornikami. Analogiczne sklepienie znajduje się w prezbiterium.
Literatura
- Buczkowa I., Kościół św. Trójcy na Zamku Lubelskim, Lublin 1983.
- Ciświcki T., Najważniejsze pamiątki Lublina na podstawie nowych źródeł, Lublin 1917.
- Durakiewicz K., Warunki mikroklimatyczne kaplicy Św. Trójcy na Zamku lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1991, t. 13.
- Durakiewicz K., Kaplica Św. Trójcy, „Na Przykład” 1995, nr 27/28.
- Koziarska-Kowalik J., Kaplica Zamkowa w Lublinie, Lublin 1997.
- Kutyłowska I., Nowe spojrzenie na dzieje Zamku lubelskiego w średniowieczu, „Region Lubelski” 1987, nr 2 (4).
- Łopaciński H., Z powodu odkrycia zabytków malarstwa ściennego w kościele Św. Trójcy w Lublinie, „Gazeta Lubelska” 1904, nr 67–69.
- Milewska M., Prace konserwatorskie prowadzone przy malowidłach w kaplicy Św. Trójcy na Zamku Lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1991, t. 13.
- Ołtarz z kościoła Św. Trójcy na Zamku obecnie w kościele św. Wojciecha w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne” 1957, z. 4.
- Różycka-Bryzek A., Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy Zamku lubelskiego, Warszawa 1983.
- Rudniewski P., Samborski M., Problemy związane z pracami konserwatorskimi przy kaplicy Trójcy Św. na Zamku w Lublinie, „Ochrona Zabytków” 1968, nr 3.
- Stawicki S., Przyczynki do historii ściennych malowideł bizantyńsko-ruskich w Polsce. Technika i konserwacja, „Ochrona Zabytków” 1994, nr 1.
- Stronczyński K., Opisy zabytków starożytności przez Delegację wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa, zebrane w Guberni Lubelskiej w latach 1844 i 1846, „Dziennik Powszechny” 1863, nr 114.
- Teodorowicz-Czerepińska J., Zamki Kazimierza Wielkiego na Lubelszczyźnie, „Kalendarz Lubelski” 1972.
- Trajdos T.M., Od lubelskiej kaplicy do politycznych planów Jagiełły, „Spotkania z zabytkami”, R. 2, 1979.
- Walicki M., Malowidła ścienne kościoła Św. Trójcy na Zamku w Lublinie, „Studia do dziejów sztuki w Polsce” t. 3, Warszawa 1930.