Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie

Kaplica Trójcy Świętej przy Zamku Lubelskim jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej w Polsce. Gotycka architektura, którą wypełniają bizantyńsko-ruskie malowidła, stanowi unikalną syntezę kultur Wschodu i Zachodu.

Kaplica Zamkowa w Lublinie. Fotografia
Kaplica Zamkowa w Lublinie. Fotografia (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wzgórze zamkowe; wschodni kraniec południowego skrzydła Zamku Lubelskiego.

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kaplica zamkowa

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał kościół Trójcy Świętej. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1326 roku. Kaplica musiała istnieć w 1418 roku, ponieważ jest to data zakończenia malowania polichromii.

W XV i XVI wieku kościół otrzymywał znaczne uposażenia. W 1497 roku Jan Olbracht wydał w Sandomierzu przywilej potwierdzający wszystkie wcześniejsze fundacje i darowizny na rzecz kaplicy Trójcy Świętej. Z 1564 roku pochodzi wzmianka potwierdzająca istnienie przy kościele domu mansjonarzy, których dochody pozwalały na utrzymanie budynku w dobrym stanie. W 1569 roku podczas unijnych obrad gościli tutaj najważniejsi przedstawiciele Korony i Litwy oraz inni posłowie europejscy. Niektórzy z nich pozostawili na ścianach kaplicy napisy z datą 1569 oraz swoje nazwiska.

Po 1575 roku, po przeniesieniu mansjonarzy do kolegiaty św. Michała, kaplica zamkowa zaczęła podupadać. Na rycinie Hogenberga i Brauna z 1618 roku widoczna jest kaplica przesłonięta domem mansjonarskim. Dach kaplicy zwieńczony jest gotyckim, schodkowym szczytem. 

W czasie wojen szwedzkich i kozackich kaplica uległa znacznym zniszczeniom. Na obrazie Pożar miasta Lublina widzimy spustoszony zespół zamkowy, z którego ocalały tylko baszta i kaplica.

Mimo licznych remontów zlecanych przez starostów lubelskich w XVII wieku, budynki na wzgórzu zamkowym coraz bardziej niszczały, a kaplica Trójcy Świętej popadała w ruinę. W latach 1823–1826 po przekształceniu zamku w więzienie, do kaplicy od strony południowej dobudowano dwukondygnacyjne skrzydło budynku więziennego. Kościół otynkowano, dach pokryto nową dachówką. Polichromie pokryto warstwą tynku i pobiały wapiennej. Zostały one odkryte dopiero w 1897 roku przez lubelskiego malarza Józefa Smolińskiego.

Pod koniec XIX wieku, podczas prac budowlanych na wzgórzu zamkowym, w kaplicy obniżono prezbiterium, zburzono wewnętrzne schody, dawny portal przekształcono w okno, zaś w południowej ścianie umieszczono główne wejście łączące kaplicę z więzieniem.

W okresie II wojny światowej w górnej części kaplicy czasami odprawiano nabożeństwa, natomiast w dolnej mieścił się magazyn.

W 1954 roku po przekazaniu budynku zamku na potrzeby Muzeum Lubelskiego, przeprowadzono konserwację architektury kaplicy – przywrócono system komunikacyjny między przyziemiem a piętrem, na dole położono podłogę z kamienia, na górze płyty ceramiczne. Kolejne prace konserwatorskie, dotyczące głównie polichromii, zostały zakończone w 1997 roku.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1326 – pierwsze wzmianki dotyczące istnienia kościoła Trójcy Świętej;
1418 – ukończenie zdobienia kościoła malowidłami bizantyńsko-ruskimi;
1575 – księża mansjonarze przenoszą się z całym uposażeniem do kościoła św. Michała, kaplica zaczyna podupadać;
XVII wiek – podczas wojen szwedzkich i kozackich kaplica Trójcy Świętej zostaje znacznie zniszczona;
I połowa XIX wieku – budowa więzienia na wzgórzu zamkowym, przebudowa kaplicy i otynkowanie polichromii;
1897 – odkrycie malowideł bizantyńsko-ruskich przez malarza Józefa Smolińskiego;
1954–1997 – restauracja architektury kaplicy.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieznany

Opis budynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plan kaplicy składa się z korpusu założonego na planie kwadratu uzupełnionego wydłużonym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Pośrodku nawy znajduje się ośmioboczny filar, podtrzymujący sklepienie palmowe z żebrami wykonanymi z cegły i piaskowcowymi zwornikami. Analogiczne sklepienie znajduje się w prezbiterium.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Buczkowa I., Kościół św. Trójcy na Zamku Lubelskim, Lublin 1983.
  • Ciświcki T., Najważniejsze pamiątki Lublina na podstawie nowych źródeł, Lublin 1917.
  • Durakiewicz K., Warunki mikroklimatyczne kaplicy Św. Trójcy na Zamku lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1991, t. 13.
  • Durakiewicz K., Kaplica Św. Trójcy, „Na Przykład” 1995, nr 27/28.
  • Koziarska-Kowalik J., Kaplica Zamkowa w Lublinie, Lublin 1997.
  • Kutyłowska I., Nowe spojrzenie na dzieje Zamku lubelskiego w średniowieczu, „Region Lubelski” 1987, nr 2 (4).
  • Łopaciński H., Z powodu odkrycia zabytków malarstwa ściennego w kościele Św. Trójcy w Lublinie, „Gazeta Lubelska” 1904, nr 67–69.
  • Milewska M., Prace konserwatorskie prowadzone przy malowidłach w kaplicy Św. Trójcy na Zamku Lubelskim, „Studia i Materiały Lubelskie” 1991, t. 13.
  • Ołtarz z kościoła Św. Trójcy na Zamku obecnie w kościele św. Wojciecha w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne” 1957, z. 4.
  • Różycka-Bryzek A., Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy Zamku lubelskiego, Warszawa 1983.
  • Rudniewski P., Samborski M., Problemy związane z pracami konserwatorskimi przy kaplicy Trójcy Św. na Zamku w Lublinie, „Ochrona Zabytków” 1968, nr 3.
  • Stawicki S., Przyczynki do historii ściennych malowideł bizantyńsko-ruskich w Polsce. Technika i konserwacja, „Ochrona Zabytków” 1994, nr 1.
  • Stronczyński K., Opisy zabytków starożytności przez Delegację wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa, zebrane w Guberni Lubelskiej w latach 1844 i 1846, „Dziennik Powszechny” 1863, nr 114.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Zamki Kazimierza Wielkiego na Lubelszczyźnie, „Kalendarz Lubelski” 1972.
  • Trajdos T.M., Od lubelskiej kaplicy do politycznych planów Jagiełły, „Spotkania z zabytkami”, R. 2, 1979.
  • Walicki M., Malowidła ścienne kościoła Św. Trójcy na Zamku w Lublinie, „Studia do dziejów sztuki w Polsce” t. 3, Warszawa 1930.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Powiązane wydarzenia

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe