Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Brama Krakowska w Lublinie

Idąc na Stare Miasto od strony Krakowskiego Przedmieścia, z daleka widzimy bryłę Bramy Krakowskiej. Ta ceglana budowla swoją historią sięga XIV wieku. Po groźnym dla miasta najeździe Tatarów w 1341 roku postanowiono otoczyć miasto murami obronnymi i opatrzyć je bramami. Jedną z nich jest Brama Krakowska, która swoją nazwę wywodzi od traktu i przedmieścia, na które prowadziła.
Brama Krakowska w Lublinie
Brama Krakowska w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obszar Starego Miasta. Brama stanowi wjazd od strony południowo-zachodniej.

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Brama wjazdowa do miasta wchodząca w skład dawnych murów obronnych. W latach 60. XX wieku budynek został zaadaptowany do celów muzealnych.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwotnie Brama Krakowska zwana była Bramą Wyższą i była jedynym wjazdem do Lublina. Budowa bramy w stylu gotyckim rozpoczęła się w 1341 roku wraz z budową murów obronnych miasta. W I połowie XVI wieku murator Sebastian Włoch dobudował do budynku przedbramie zakończone krenelażem z narożnymi wieżyczkami. Do bramy z obu jej stron – od północy i południa – przylegały mury obronne opasujące całe wzgórze staromiejskie. Przed bramą wykopano fosę, przez którą przerzucony był drewniany most.

Brama spaliła się w 1557 roku, odbudowywano ją do 1564 roku. Sebastian Klonowic opisywał wygląd bramy sprzed kolejnego pożaru Lublina w 1575 roku. Z jego relacji dowiadujemy się, że już wtedy posiadała hełm w kształcie bani, kryty ołowianą blachą, na którego wierzchołku lśniła z daleka widoczna złota kula. Brama miała również wspaniały zegar oraz ganki i balustrady dla trębaczy i strażników. Pierwsze poważne uszkodzenie bramy miało miejsce podczas pożaru miasta w 1575 roku. Odbudowę ukończono prawdopodobnie w 1585 roku. Zawieszony w bramie dzwon oznaczony jest właśnie tą datą. Za panowania Stefana Batorego, czyli po 1576 roku, umieszczono w bramie pierwszy zegar.

Od początku XVII wieku wewnątrz bramy, dookoła niej oraz na wale ustawione były liczne kramy, budy i jatki. W tym samym czasie na skutek przywileju królewskiego z 1611 roku w otoczeniu Bramy Krakowskiej zaszły zmiany, które dotyczyły głównie przebudowy murów obronnych. Ponadto rozpoczęto remonty, które trwały przez kolejne wieki. W tym okresie w budynku mieszkał tzw. wrotny obsługujący wjazd, zaś miasto zatrudniało zegarmistrza do obsługi bramnego zegara. W Bramie Krakowskiej od 1686 roku mieszkał członek bractwa muzyków polnych, czyli trębacz.

Pierwsza gruntowna restauracja Bramy Krakowskiej odbyła się w 1673 roku, jednak w źródłach nie ma precyzyjnych informacji na temat rodzaju wykonanych prac. Kolejny, gruntowny remont budynku nastąpił w latach 1742–1745. Remontowano m.in. sklepienie oraz izby mieszkalne znajdujące się w bramie, także schody oraz okna. Nieco inaczej niż obecnie wyglądało wówczas przedbramie. Nakryte było dwuspadowym dachem. Ponadto elewacja boczna była obniżona, przez co nie było widać krenelażu, gdyż duża część bocznej ściany przedbramia uległa wcześniej rozbiórce.

Mimo prowadzonych remontów Brama Krakowska zaczęła niszczeć. W związku z tym Rada Miejska postanowiła w 1778 roku przeprowadzić kolejny remont. Zakończył się on w 1782 roku o czym świadczy data umieszczona na wierzchołku budowli pod monogramem Stanisława Augusta.

Na początku XIX wieku na fasadzie bramy od strony Starego Miasta umieszczono obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Około 1820 roku magistrat wymurował w bramie cztery sklepiki. W 1823 roku podczas reperacji wykonanej pod nadzorem Jakuba Hempla zostało zlikwidowane stare wejście od strony rynku i zastąpione nowym. Kolejne zmiany w budynku Bramy Krakowskiej nastąpiły w 1839 roku – wybito framugę, aby umieścić w niej obraz patrona Lublina, św. Antoniego oraz przekształcono elewację frontową przedbramia: wybito cztery otwory okienne, które umieszczono w płycinach zamkniętych neogotyckim łukiem.

W latach 1844–1845 na wysokości ganków dla trębaczy urządzono żelazną galerię otaczającą dookoła wieżę. Galeria była także punktem widokowym dla straży ogniowej. W 1890 roku pobielono tynki i wyzłocono monogram królewski na szczycie. Przez następne lata nie były prowadzone prace remontowe w budynku bramy. Gruntowna restauracja miała miejsce w 1954 roku. Skasowano wtedy żelazny ganek, przywracając dwa balkony. W latach 1959–1964 przeprowadzono gruntowny remont oraz regotycyzację Bramy Krakowskiej, którą zaadaptowano do celów muzealnych. Wtedy między innymi zostały skute tynki zewnętrzne oraz w przedbramiu przywrócono ganki. Od 1965 roku Brama Krakowska jest siedzibą Muzeum Historii Miasta Lublina. Ostatni remont bramy został zakończony w 2007 roku.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1341 – rozpoczęcie wznoszenia Bramy Krakowskiej wraz z murami obronnymi Lublina
I połowa XVI wieku – murator Sebastian Włoch dobudowuje do budynku przedbramie
1557 – częściowe zniszczenie budynku podczas pożaru
1575 – kolejne poważne zniszczenie budynku podczas pożaru Lublina; odbudowę ukończono prawdopodobnie w 1585 roku
1673 – remont budynku
1742–1745 – gruntowny remont, podczas którego odnowiono sklepienie oraz izby mieszkalne w bramie, także schody oraz okna
1778 – uchwała Rady Miejskiej o kolejnym remoncie budynku według projektu Dominika Merliniego
1820 – wymurowanie czterech sklepików w budynku
1823 – reperacja Bramy Krakowskiej pod nadzorem Jakuba Hempla, likwidacja starego wejścia od strony rynku
1839 – wybicie otworu dla obrazu św. Antoniego
1844-1845 – utworzenie galerii otaczającej wieżę budynku na wysokości ganków dla trębaczy
1890 – zewnętrzny remont budynku
1954 i 1959-1964 – regotycyzacja budynku pod nadzorem architekta Wacława Podlewskiego
1947 – umieszczenie na elewacji budynku nowego obrazu Matki Boskiej
1965 – przekazanie budynku w ręce Muzeum Historii Miasta Lublina
2007, 2012 – rewaloryzacja Bramy Krakowskiej

ArchitekciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Sebastian Włoch
Dominik Merlini

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gotycki

Opis budynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Brama Krakowska jest budynkiem gotyckim. Korpus budynku składa się z dwóch części: z właściwej bramy w kształcie czworobocznego graniastosłupa z ośmioboczną wieżą, oraz niższego przedbramia. Korpus przykryto barokowym, baniastym hełmem z monogramem Stanisława Augusta, datą 1782, koroną i krzyżem. Mury przedbramia wybudowanego w stylu gotycko-renesansowym sięgają do połowy wysokości bramy i zwieńczone są krenelażem o charakterze obronnym. Trzon właściwej bramy posiada dekorację ze specjalnie wypalanych cegieł i ciosów kamiennych. Kluczowe strzelnice mają jedynie dekoracyjny charakter.

OtoczenieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Otoczenie Bramy Krakowskiej stanowią kamienice ulic Lubartowskiej (z północy) i Królewskiej (z południa) bezpośrednio przylegające z obu stron do budynku Bramy Krakowskiej. Przed bramą znajduje się plac Łokietka, za bramą rozpoczyna się ulica Bramowa.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Basista K., Chmiewski J., Brama Krakowska w malarstwie i grafice, Lublin 1986.
  • Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Lublin 2001, s. 32.
  • Gawarecki H., Podlewski W., Brama Krakowska w Lublinie, Lublin 1971.
  • Jakimińska G., Brama Krakowska. Historia, Lublin 1995.
  • Nowak B. [red.], Lublin. Przewodnik, Lublin 2000, s. 121–125.
  • Obraz powrócił nad Bramę Krakowską, „Kurier Lubelski” 1988, nr 212.
  • Podlewski W., Nowy wygląd Bramy Krakowskiej, „Kultura i Życie” R. 13, 1964, nr 14.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Brama Krakowska, „Kurier Lubelski” 1985, nr 18.

Powiązane mapy

Powiązane miejsca

Powiązane wydarzenia

Zdjęcia

Wideo

Audio

Inne materiały

Słowa kluczowe