Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Lublin 1570–1649

Koniec XVI wieku to dla lublinian okres zmagania się z przeciwnościami losu. W 1572 roku miasto cierpiało z powodu zarazy morowej, czyli epidemii dżumy. Kolejne epidemie nawiedzały miasto jeszcze wielokrotnie. W maju 1575 roku w Lublinie wybuchł pożar, który zniszczył prawie całe miasto. Spłonęły wówczas: Brama Krakowska, Brama Grodzka, ratusz, kościół św. Michała, kościół dominikanów, Rynek. Jednak Lublin potrafił szybko podnieść się po klęskach. Na początku XVII wieku miasto nad Bystrzycą liczyło już 12 tysięcy mieszkańców, a jego opis i widok w wydanym w Kolonii w 1618 roku dziele Brauna i Hogenberga pt. Theatrum praecipuarum totius mundi urbium znalazł się na równi z opisami i widokami najstarszych i największych miast europejskich. Miasto posiadało już wówczas swój hejnał, a cud relikwii Drzewa Krzyża Świętego w kościele oo. dominikanów (1649) uczynił z Lublina miejsce kultu religijnego.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Trybunał KoronnyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem dla miasta w tym okresie, było utworzenie w 1578 roku Trybunału Koronnego (ostatnie posiedzenie miało miejsce w 1794 roku). Był to sąd odwoławczy od wszystkich sądów szlacheckich. Prestiż miasta znacząco wzrósł, zaś dzięki licznie przybywającej na sądy magnaterii i szlachcie rozwijało się rzemiosło usługowe oraz miejska zabudowa.

Architektura miastaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przełom XVI i XVII wieku był dla Lublina okresem rozwoju architektonicznego. Renesans lubelski konkurował wówczas z tendencjami lansowanymi przez przybyły do miasta w 1582 roku zakon jezuitów. Według projektu Jana Marii Bernardoniego wniesiono piękny, barokowy kościół jezuicki pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (obecnie lubelska archikatedra). Rozpoczęto także budowę kolegium jezuickiego według planów autorstwa architektów jezuitów Jana Marii Bernardoniego i Józefa Bricciego. Już pod koniec XVI wieku stanęły pierwsze mury kościoła i odprawiano tam nabożeństwa.

Brama Krakowska zyskała nowe oblicze: w 1585 roku odnowiono ją i wyposażono w zegar z dzwonem wybijającym godziny, zaś w 1611 roku zasypano przed nią wały i fosy, otwierając miasto na przybyszy podążających od strony Krakowa.

Z początkiem XVII wieku przebudowano także kościół oo. bernardynów, a w 1653 roku rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru bonifratrów na terenie dzisiejszego placu Litewskiego.

Szkolnictwo i drukarstwoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Koniec XVI wieku to rozwój lubelskiego drukarstwa i szkolnictwa. W 1593 roku pierwszą w Polsce drukarnię założył Paweł Konrad. To w jego zakładzie, w roku 1630, została wydrukowana pierwsza, zachowana do dzisiaj książka polska Słonecznik albo porównanie woli ludzkiej z wolą boską... Jeremiasza Drexelivsa. Od 1596 roku rozpoczęło w Lublinie swoją działalność kolegium jezuickie, zaś pierwsza wyższa uczelnia Lublina - Studium Generale przy klasztorze dominikanów, której rektorem został o. Paweł Ruszel, otworzyła swe podwoje dla studentów w 1644 roku.

Ze względu na pracę Trybunału Lublin był również ośrodkiem wychowania młodzieży prawniczej, które wówczas opierało się w pierwszym rzędzie na praktyce trybunalskiej. „Lublin to dla prawnika Ateny i przy Trybunale praxis wielka” – napisano trafnie.

Lublin wielokulturowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się multietnicznym tyglem – a wraz z nią i Lublin. Ewenementem w skali europejskiej było powołanie do życia sejmu żydowskiego Waad Arba Aracot (Sejm Czterech Ziem), który był reprezentacją Żydów polskich. Rozpoczął on swoją działalność w Lublinie w 1580 roku (obradował do 1764 roku). Lubelska gmina żydowska była wówczas trzecią co do wielkości w całej Koronie. W 1588 roku grupa prawosławnych mieszczan założyła bractwo cerkiewne, które nie ograniczając się tylko do funkcji religijnych, prowadziło przytułek dla ubogich i szkołę.
 
Znaczącą rolę miasto odegrało w dziejach polskiej reformacji. Przede wszystkim lubelscy arianie, kalwini i bracia polscy należeli do najprężniej działających w kraju. Lublin był miastem atrakcyjnym, wabiącym ludzi przedsiębiorczych i utalentowanych szansami zarobku i szybkiego wzbogacenia się. Ciągnęli tu Rusini, Niemcy, Szkoci, Włosi, Francuzi, Węgrzy, Ormianie.
 
Lublin należał do czołówki polskich miast pod względem ilości pism polemicznych w XVI wieku. To w mieście nad Bystrzycą odbywały się publiczne dysputy pomiędzy jezuitami a kalwinami i arianami (1583–1598). Rozwój reformacji pomimo wielu zmasowanych akcji władz świeckich i kościelnych możliwy był w dużym stopniu dzięki przychylności bądź tylko życzliwej neutralności miejscowych starostów. Reformacja w Lublinie mogła również liczyć na duże wsparcie szlachty, której spora grupa wchodziła w skład miejskich zborów. Nie uniknięto jednakże krwawych zatargów.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dobrzański J., Mazurkiewicz J. [red.], Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965.

Radzik T., Witusik A. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.

Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1793, Lublin 1938.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe