Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Zygmunt Bauman (1925–2017)

Socjolog, filozof, wybitny intelektualista definiujący najważniejsze problemy współczesnego społeczeństwa, jeden z twórców postmodernizmu, publicysta, eseista.

O. Tomasz Dostatni i Zygmunt Bauman w Ośrodku "Brama Grodzka - Teatr NN"
O. Tomasz Dostatni i Zygmunt Bauman w Ośrodku "Brama Grodzka - Teatr NN" (Autor: Bąk, Alina)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo w PoznaniuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zygmunt Bauman urodził się 19 listopada 1925 roku w Poznaniu i w tym mieście mieszkał aż do wybuchu II wojny światowej.

Jedno z jego traumatycznych wspomnień związane jest z kryzysem ekonomicznym lat 30., który dotknął także jego rodzinę. Ojciec Baumana próbował popełnić samobójstwo, po tym, jak upadł prowadzony przez niego sklep. Tak profesor opowiedział o tym wspomnieniu Tomaszowi Kwaśniewskiemu, reporterowi „Gazety Wyborczej”:

Rzucił się z mostu do Warty, ale go wyłowiono. To moje pierwsze wspomnienie z dzieciństwa. [...] A tego ja nie zapomnę: walenia do drzwi, ojca wodorostami oblepionego, ociekającego wodą na noszach1.

Po bankructwie ojciec Zygmunta Baumana utrzymywał rodzinę z pensji buchaltera, a jego matka prowadziła dom.

Wybitny socjolog w wywiadach niejednokrotnie wspominał, że rówieśnicy w szkole i na podwórku dokuczali mu, wyłącznie dlatego że był Żydem. W rozmowie z Tomaszem Kwaśniewskim Bauman ironicznie stwierdził, że zdawał sobie sprawę, że jest „jedynym Żydem na Jeżycach”. Dlaczego? „Bo gdyby był drugi, to już by mi go chuligani wskazali"2.

W innym miejscu mówi o objawach antysemityzmu, z którymi się spotkał, w jeszcze bardziej dosadny sposób:

Wszystko to pamiętam, jak pamiętałem kuksańce, kopniaki, szturchania kolegów szkolnych, wzorem starszych braci czy kuzynów z uniwersytetów, mnie smarkatego gimnazjalistę, zapędzili już pierwszego dnia do ławkowego getta [...]3.

Wojenne losy i powrót do PolskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdy wybucha wojna Baumanowie zdecydowali się uciekać na Wschód, z Poznania wyjechali 2 września 1939 roku. W Związku Radzieckim Zygmunt Bauman zdał maturę i zapisał się na uniwersytet w Gorki. Na wydziale fizyki zaliczył dwa lata studiów zaocznych.

W 1944 roku w jego życie znowu wkroczyła historia. Dziewiętnastoletni Zygmunt Bauman zgłosił się do I Armii Wojska Polskiego. Przeszedł jej cały szlak bojowy, aż do Berlina.

Przyszły profesor uniwersytetu w Leeds walczył w 4. Dywizji im. Jana Kilińskiego, należał do 6. Pułku Artylerii Lekkiej.

Po zakończeniu wojny dywizję w całości wcielono do Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a Zygmunt Bauman został instruktorem w wydziale polityczno-wychowawczym. Dowódcy kazali mu jechać do Łodzi, a następnie do Bydgoszczy. Bauman m.in. prowadził zajęcia w szkole podoficerskiej w Szczytnie. Pod koniec 1947 roku został skierowany do wydziału propagandy Zarządu Politycznego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, gdzie, jak wspomina:

Odtąd byłem już do końca skrybą-biuralistą4.

Zygmunt Bauman, opowiadając o swoim życiu w wywiadach prasowych i wychodzących w formie książek wywiadach-rzekach, nigdy nie przemilcza tego etapu swojej biografii.

Obietnica zapewnienia równości godnej pracy dla wszystkich w zupełności wystarczyła, by dziewiętnastolatkowi, który ledwo co wyszedł z lasu, zawrócić w głowie5

czytamy w wywiadzie-rzece pod tytułem "O pożytkach z wątpliwości".

Zygmunt Bauman został zdemobilizowany w 1953 roku.

Za pretekst bezpośredni do usunięcia mnie z KBW posłużyła "sprawa lekarzy" i mój oczywisty dla przełożonych "syjonizm" [...]6.

Dla Baumana taki obrót sprawy nie był życiową tragedią, bo wreszcie miał szansę skoncentrować się na nauce. Jeszcze w czasie służby wojskowej przez trzy lata uczył się w Akademii Nauk Społecznych i Politycznych, a dwuletni kurs magisterski skończył w 1954 roku na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Promotorem pracy magisterskiej pod tytułem Nauki przyrodnicze i nauki społeczne w ujęciu Rickerta i Windelbanda był prof. Adam Schaff. Doktorat na temat socjalizmu brytyjskiego Zygmunt Bauman bronił już w katedrze socjologii, habilitował się w 1960 roku. Klasa – ruch – elita. Studium socjologiczne dziejów angielskiego ruchu robotniczego to tytuł jego rozprawy habilitacyjnej7.

Przygotowując habilitację, w latach 1957–1958 Zygmunt Bauman przebywał w Anglii. Przyznał:

Musiałem na to porządnie oszczędzać, bo stypendium British Council wynosiło 40 funtów miesięcznie8.

W szczery sposób pisze o ukąszeniu heglowskim:

W 1953 roku wierzyłem jednak, że komunizm da się z manowców sprowadzić [...]. Rosła liczba postrzeganych przeze mnie krzywd ludzkich, niesprawiedliwych orzeczeń i niecnych poczynań, ale nie układały mi się one w całość. Nie sądziłem (a może bałem się uwierzyć?!), aby były one zamierzone, czy od wprowadzonego ustroju nieodrodne9.

Marzec 1968Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Marzec 1968 w Polsce był wydarzeniem bez precedensu: w efekcie antysemickiej nagonki, systematycznie podsycanej przez władze, Polskę opuściło 15 tysięcy obywateli, nie tylko żydowskiego pochodzenia. Wyjeżdżali z biletem w jedną stronę. Zmuszani byli do porzucenia domów, przyjaciół, przerwania studiów. Symbolem Marca stał się Dworzec Gdański w Warszawie skąd odchodziły kolejne pociągi na Zachód.

Zygmunt Bauman ostatecznie został wyrzucony z pracy na Uniwersytecie Warszawskim. Tak wspomina duszną atmosferę Marca 1968:

Telefon domowy, już od dłuższego na podsłuchu, rozbrzmiewał anonimowymi pogróżkami typu: Zaraz przyjdziemy, Żydzie parszywy, cię załatwimy, a w domowej windzie pojawił się napis: Bauman jest wrogiem10.

W 1968 roku Zygmunt Bauman nie był osobą anonimową, jako profesor kierował Katedrą Socjologii Ogólnej Uniwersytetu Warszawskiego. Doszło do tego, że „młodsi koledzy z wydziału” odprowadzali profesora z wykładów na zajęcia, bo obawiali, że po drodze może on zostać pobity.

Ryszard Weiler, wówczas student trzeciego roku Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Lublinie (później przekształconej w Politechnikę Lubelską) wspominał w rozmowie z Teresą Torańską:

Po Marcu w gazetach codziennie czytałem coś złego o kolegach z kolonii i obozów żydowskich. Padało w nich między innymi nazwisko profesora Baumana. Znałem go, jego dwie córeczki bliźniaczki były w mojej grupie na kolonii, byłem ich wychowawcą11.

Ostatecznie Baumanowie podjęli decyzję o wyjeździe z Polski. Ostatnim przykrym incydentem była konfiskata na granicy ich rękopisów. W lipcu 1968 roku wysiedli na dworcu w Wiedniu, ale ostatecznie zdecydowali się wyjechać do Izraela. Prof. Bauman przez dwa i pół roku prowadził zajęcia na uniwersytetach w Tel Awiwie i Hajfie. W wywiadach wspomina, że nie był to dla niego łatwy okres, musiał nauczyć się hebrajskiego, aby prowadzić wykłady z socjologii w tym języku.

Przełomem w karierze prof. Baumana była propozycja objęcia katedry socjologii na uniwersytecie w Leeds. Funkcję tę pełnił od 1971 roku. Tak o początkach swojego pobytu w Leeds Zygmunt Bauman mówił na łamach „Gazety Wyborczej”:

Pierwsze dziesięć lat w Anglii były dla mnie koszmarnie trudne. Kiedy przychodzi nowy szef katedry, zawsze jest zamieszanie, ludzie nie wiedzą, czego się spodziewać, ja byłem nowy do którejś tam potęgi12.

Dziś w ramach tamtejszego Uniwersytetu działa instytut jego imienia.

Od 2004 roku Zygmunt Bauman pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Powszechnego J.J. Lipskiego w Teremiskach. Ważną częścią aktywności wybitnego socjologa były wykłady, na które prof. Bauman dostawał zaproszenia z całego świata.

Żona – pisarka Janina Bauman zmarła 29 grudnia 2009 roku w Leeds. Jej najbardziej znaną książką jest autobiograficzna Zima o poranku. Opowieść dziewczynki z warszawskiego getta.

W tomie To nie jest dziennik Zygmunta Bauman wyznał:

Ponadto, choć lubię być sam, nie znoszę samotności. Tymczasem po odejściu Janiny sięgnąłem najmroczniejszego dna samotności (jeśli samotność w ogóle ma dno). Dotarłem do miejsca, w którym gromadzą się jej gorzkie osady, jej najbardziej gryzące, toksyczne wyziewy. Twarz Janiny jest pierwszym obrazem, jaki widzę na pulpicie po włączeniu komputera, [...]13.

Zygmunt Bauman zmarł 9 stycznia 2017 roku w Leeds.

Przewodnik w świecie płynnej nowoczesnościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zygmunt Bauman jest wybitnym i uznanym intelektualistą, który w niezwykle trafny sposób nazywa mechanizmy rządzące współczesnością. Spectrum zainteresowań prof. Baumana nie ogranicza się jedynie do socjologii. Zygmunt Bauman pisze o „płynnej nowoczesności”, zmianach, jakie czekają nas w związku z globalizacją, ale też o ciągle palącym i nadal aktualnym problemie wykluczenia ze wspólnoty. Wiele z jego publikacji szybko zyskało status bestsellerów literatury popularnonaukowej.

Zygmunt Bauman na bieżąco komentuje zmiany zachodzące w świecie „ponowoczesności”. Wywiad z prof. Baumanem opublikowany w „Gazecie Wyborczej” 9 lutego 2009 roku anonsowany był następującymi słowami:„Chcesz zrozumieć kryzys? Posłuchaj Baumana”.

Paweł Goźliński w swojej recenzji książki Baumana Kultura w płynnej nowoczesności pisał:

Dzisiejsza pozycja Baumana w krajobrazie polskiej i europejskiej myśli jest mocno paradoksalna. Autorytet? Owszem, ale i ktoś więcej. Kiedy ogląda się film z niedawnego wręczenia mu Nagrody Księcia Asturii, albo uczestniczy w jego publicznych spotkaniach, rzec można, że to niemal gwiazda popkultury, celebryta14.

Od 1968 roku prof. Bauman pisze swoje prace naukowe oraz publicystyczne w języku angielskim. Jego książki tłumaczone są na wiele języków obcych. Jego teksty możemy czytać również w prasie codziennej, na przykład w „Gazecie Wyborczej” i „Social Europe Journal”. 

Zygmunt Bauman o fotografowaniuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Hobby profesora z Leeds przez wiele lat było fotografowanie. Zygmunt Bauman robił wyłącznie zdjęcie czarno-białe. Aparat fotograficzny czasami zabierał na spacery, na które chodził z żoną. W rozmowie z Romanem Kubickim i Anną Seidler-Janiszewską Bauman powiedział:

[...] bawiło mnie wypatrywanie czarno-białych struktur w chaosie kolorów, który strukturę czyni niewidoczną15.

Wystawa Życie w kontekstachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wystawę zdjęć autorstwa prof. Zygmunta Baumana można było oglądać w galerii Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” od 17 marca do 12 kwietnia 2010 roku.

W trakcie wernisażu wystawy prof. Jan Hudzik z Zakładu Filozofii i Socjologii Polityki UMCS tak mówił o prezentowanych fotografiach:

One układają się w pewne ramy narracyjne. Z jednej strony mamy miasto w nowoczesności, w nim Bauman jest socjologiem, ale i wrażliwym artystą. Widzimy w tym mieście ludzi zamkniętych w sobie, którzy się mijają i nie spotykają [...]16.

Zygmunt Bauman w Ośrodku Brama Grodzka – Teatr NNBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Sesja "Pamięć – Miejsce – Obecność"Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po raz pierwszy prof. Zygmunt Bauman pojawił się w Ośrodku "Brama Grodzka – Teatr NN" w 1995 roku podczas sesji "Pamięć – Miejsce – Obecność"

Cykl „Szkoła z Mistrzem”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kolejne spotkanie z prof. Baumanem miało miejsce 28 września 2012 roku. Spotkanie z wybitnym socjologiem odbyło się w ramach, inaugurowanego wówczas, cyklu spotkań „Szkoła z Mistrzem”. Poprowadził je dominikanin o. Tomasz Dostatni. Punktem wyjścia do rozmowy był temat pamięci indywidualnej i zbiorowej wobec Holokaustu. Wizyta ta była związana z odbywającym się wtedy w Lublinie Kongresem Kultury Chrześcijańskiej.

Fragmenty wypowiedzi prof. Zygmunta Baumana:

Kilkaset lat temu ludzie rodzili się i umierali w tym samym miejscu; może w ciągu swojego życia oddalili się na parę kilometrów, jak dał im dobry Bóg zdrowie. Otoczeni byli przez całe życie tymi samymi ludźmi, tymi samymi rodzinami, znali się nawzajem. Pojawienie się obcego było czymś niebywałym, niecodziennym, a zresztą były środki po temu, żeby go z miejsca przeobrazić w znajomego, otaczając na przykład wędrownego żebraka, i zadając mu niesamowitą liczbę pytań: skąd przychodzi, po co idzie, dokąd zamierza, i tak dalej. Dzisiaj tego nie ma, dzisiaj żyjemy, [...] przechodząc sto metrów ulicą napotykamy kilkadziesiąt lub kilkaset nieznanych nam zupełnie ludzi.
[...]
Pamięć podzielana we wspólnocie jest jednym z warunków kontynuacji wspólnoty, to nie podlega żadnej kwestii.
[...]
Co nowoczesność wniosła do dziejów okrucieństwa, do dziejów genocydów, można tak powiedzieć, masowych mordów i tak dalej? [...] przede wszystkim środki techniczne, które umożliwiają systematyczne wymordowanie paru milionów ludzi w ciągu paru lat.

Scriptores ScholarumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Ponadto na łamach wydawanego przez Ośrodek "Brama Grodzka – Teatr NN" czasopisma Scriptores Scholarum w zeszycie z 1997 roku została opublikowana rozmowa z prof. Zygmuntem Baumanem pt. "Im większy wybór, tym większy sukces"

Najważniejsze nagrody i wyróżnieniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Europejska Nagroda Amalfi za książkę Nowoczesność i Zagłada (1989)
  • Nagroda im. Theodora W. Adorno (1998)
  • Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze (2002)
  • Nagroda Fundacji Vision 97 Dagmary i Vaclava Havlów (2006)
  • Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2010)
  • Nagroda Księcia Asturii, nazywana „hiszpańskim Noblem” (2010)
  • Złota Pieczęć Miasta Poznania (2010)
  • Nagroda „Kowadła”, przyznana przez krakowskie Stowarzyszenie Kuźnica (2010)
  • Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu (2012)

 

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Koniec orgii, z prof. Zygmuntem Baumanem rozmawia Tomasz Kwaśniewski, „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 9.02.2009, s. 2–5.
  2. Wróć do odniesienia Ignoranci i impotenci, z prof. Zygmuntem Baumanem rozmawia Tomasz Kwaśniewski, „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 18.11.2010, s. 2–5.
  3. Wróć do odniesienia Cytat za: Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 148.
  4. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach…, s. 150–154.
  5. Wróć do odniesienia Cytat za: Zygmunt Bauman, Keith Tester, O pożytkach z wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem, przełożyła Ewa Krasińska, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2003, s. 29.
  6. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach…, s. 155.
  7. Wróć do odniesienia Tematy archiwalnych prac magisterskich, doktorskich oraz habilitacji na stronie Instytutu Socjologii UW.
  8. Wróć do odniesienia Ignoranci i impotenci, z prof. Zygmuntem Baumanem rozmawia Tomasz Kwaśniewski, „ Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 18.11.2010, s. 4.
  9. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach..., s. 163.
  10. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach…, s. 161.
  11. Wróć do odniesienia Cytat za: Teresa Torańska, Jesteśmy. Rozstania ’68, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 201.
  12. Wróć do odniesienia Koniec orgii, z prof. Zygmuntem Baumanem rozmawia Tomasz Kwaśniewski, „ Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 9.02.2009 r., s. 5.
  13. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, To nie jest dziennik, przekład Maria Zawadzka, Wydawnictwo Literackie 2012, s. 7.
  14. Wróć do odniesienia Cytat za: Paweł Goźliński, Bauman, uwodziciel z Leeds, 14–15.05.2011, „Gazeta Wyborcza”, s. 13.
  15. Wróć do odniesienia Zygmunt Bauman, Roman Kubicki, Anna Seidler-Janiszewska, Życie w kontekstach..., s. 91–92.
  16. Wróć do odniesienia Wystawa Zygmunta Baumana „Życie w kontekstach”, [online:] http://teatrnn.pl/kalendarium/node/986/wystawa_zygmunta_baumana_%C5%BCycie_w_kontekstach, [dostęp: 8.05.2013].

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Inne materiały

Słowa kluczowe