Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Yaron Karol Becker (ur. 1941)

Yaron Karol Becker (ur. 7 lutego 1941 roku na Syberii, miasto Ałdan w Jakucji) – filozof, historyk, nauczyciel, pedagog, wykładowca, dziennikarz, tłumacz symultaniczny, działacz społeczny, orędownik dialogu międzykulturowego, działacz na rzecz porozumienia izraelsko-palestyńskiego, były współpracownik Instytutu Polskiego w Tel Awiwie.

Spis treści

[RozwińZwiń]

W stronę PolskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Matka Yarona Karola Beckera pochodzi z chasydzkiej rodziny z Opatowa. Od dzieciństwa do 13 roku życia mówiła w jidysz i pozostawała wyłącznie w obrębie kultury żydowskiej. Pod wpływem swoich braci, Aarona i Fiszla [Feliksa] przeniosła się do Łodzi, gdzie mieszkała do 1939 roku, i wstąpiła do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.
 
W ten sposób weszła w krąg kultury polskiej, która bardzo ją zachwyciła. Był to radykalny zwrot w jej życiu, który do pewnego stopnia odzwierciedla losy wielu polskich Żydów (odejście od ortodyksyjnego judaizmu oraz przyjęcie kultury polskiej).
 
Ojczym Yarona Karola pochodził z Będzina, w którym mieszkał do rozpoczęcia II wojny światowej. Od dzieciństwa posługiwał się językiem polskim. Na wieść o wybuchu wojny rodzice Karola Beckera skierowali się do Warszawy, aby tam pomagać w obronie stolicy, a następnie rozpoczęli ucieczkę do Związku Radzieckiego. Motywem ucieczki było przekonanie o zagrożeniu wynikającym z pozostania na terenie okupowanej Polski. Rodzice Yarona Karola Beckera byli pewni, że pozostanie oznacza śmierć z powodów rasowych (byli Żydami), lub światopoglądowych (byli komunistami). Świadomość „podwójnego zagrożenia" ze strony ideologii nazistowskiej przeważyła o decyzji o ucieczce, której nie podjęła się reszta rodziny. W Polsce pozostali dziadkowie od strony matki oraz jej rodzeństwo. Aaron zrezygnował z ucieczki ze względów rodzinnych - miał sześcioro dzieci. Również brat matki Fajwel i dwie siostry - Estera i Bracha - pozostały w Polsce z tych samych względów. Inny brat matki, Fiszel, zginął w w wojnie domowej w Hiszpanii, służąc w Brygadzie Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego.

Rodzice Yarona Karola Beckera nie chcieli przyjąć obywatelstwa Związku Radzieckiego, gdyż liczyli na powrót do Polski po zakończeniu wojny. Z tego też względu nie chcieli jechać w głąb Związku Radzieckiego, ale zostali do tego zmuszeni.  W dniu 7 lutego 1941 Karol Becker przyszedł na świat w miejscowości Ałdan na Syberii, do której została zesłana jego matka. Matka rozmawiała z małym Karolem wyłącznie po polsku, gdyż m.in. znajomość języka mogła okazać się niezbędnym warunkiem powrotu. Wczesne dzieciństwo Karola minęlo w środowisku polskich obywateli zesłanych na Syberię. Pomimo, iż żyjąc na Syberii nie znał kraju, z którego pochodzili jego rodzice, posiadał z nim silną więź kulturową i emocjonalną. Równocześnie matka Karola wychowała go w głębokim szacuknu dla kultury rosyjskiej, kultury kraju, w którym znaleźli ucieczkę w czasie II wojny światowej.

W 1946 roku Karol Becker, w wieku pięciu lat, przyjechał z matką do Polski, gdzie spotkał swojego ojca, który w czasie wojny przebywał w Staliningradzie. Przez dwa lata (1946-48) mieszkał w Pieszycach na Dolnym Śląsku, które wówczas nazywały się Pietrolesiem i znajdowały się w rejonie uznawanym za „republikę żydowską” ze względu na dużą liczbę Żydów przesiedlonych na te tereny. Kolejny rok (1949) mieszkał w Otwocku. Pierwsze nauki pobierał w żydowskich szkołach z językiem jidysz i z językiem polskim. Jednocześnie w domu wychowywano go jako Polaka żydowskiego pochodzenia, obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W latach spędzonych w Pieszycach i Otwocku wychowywał się w żydowskich Domach Dziecka, w których jego matka była wychowawczynią. We wspomnieniach Beckera okres ten zasadniczo różni się od kolejnych lat, które spędził w Warszawie (1950-57). W żydowskich Domach Dziecka przebywało wiele dzieci ocalonych z Szoah, co miało zasadniczy wpływ na panującą w nich atmosferę. Natomiast w Warszawie Becker poszedł do polskiej szkoły podstawowej, a następnie do polskiego liceum. Warszawskie lata kojarzy z Pałacem Kultury, który dla niego oznaczał pływalnię, kółko teatralne (pod opieką Ignacego Gogolewskiego), kółko historyczne (pod opieka prof. Witolda Kuli) i trenowanie boksu (na jednym z obozów Związku Młodzieży Polskiej wykorzystał swoje umiejętności, będąc zmuszony - z powodu pochodzenia - do walki). 11 lat swego dzieciństwa Karol Becker spędził w Polsce. Lata te wspomina bardzo pozytywnie. Okres ten zasadniczo wpłynął na kształtowanie się jego tożsamości i przynależności grupowej. Był to proces, który na zawsze zaszczepił mu kulturę polską.

W 1956 roku rodzice Karola podjęli decyzję o emigracji całej rodziny. Zdecydowali się na wyjazd pomimo, iż w socjalistycznej Polsce czuli się u siebie w domu. Obawiali się konsekwencji wydarzeń politycznych, jakie zaszły w październiku 1956 w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Były one echem XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, na którym Nikita Chruszczow ujawnił zbrodnie stalinowskie i w ten sposób zachwiał wiarę rodziców Yarona Karola w socjalistyczne idee. Z drugiej strony obawiali się oni, że żydowscy komuniści staną się "kozłami ofiarnymi" zbrodni stalinowskich, tzn. że to oni przede wszystkim zostaną obarczeni odpowiedzialnością za zbrodnie stalinowskie niektórych działaczy partyjnych pochodzenia żydowskiego. W efekcie wewnętrznej walki w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej powyższe obawy częściowo sprawdziły się. Rodzice Yarona Karolo stracili pewność dalszej egzystencji w Polsce. W wyniku rozwoju wypadków w latach 1955-1959 z Polski wyemigrowalo około 50 tys. Żydów, którzy przez sprzyjające temu procesowi władze PRL pozbawieni zostali obywatelstwa polskiego. Tymniemniej rodzice Yarona Karola nie wykluczali możliwości powrotu. Wydawało się to możliwe ze względu na to, że posiadali paszport PRL oraz zapewnienia o możliwości powrotu do Polski. Formalnie z zapewnień o możliwości powrotu władze wycofały się w latach sześćdziesiątych.

W stronę IzraelaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

5 maja 1957 roku razem z rodziną Yaron Karol Becker przyjechał do Izraela. Jego matka nigdy nie zżyła się z kulturą izraelską i w domu używała języka polskiego. Ze względu na silną więź, jaka łączyła Karola z Polską, zostawione w Warszawie przyjaźnie oraz nieznajomość języka hebrajskiego, pierwszy kontakt z Izraelem był dla niego trudnym doświadczeniem. Równocześnie był bacznym obserwatorem tego, w jaki sposób doświadczenia Żydów przybywających z Polski do Izraela kształtują lokalny porządek społeczny i stają się fundamentem nowej wspólnoty. Będąc zafascynowanym kulturą polską, stanął przed trudnym wyzwaniem wyjaśnienia sobie i otoczeniu przyczyn konieczności opuszczenia Polski. Przez wiele lat chodził do księgarni Neusteina w Tel Awiwie, gdzie kupował polskie książki i gazety. Księgarnia Neusteina była dla niego przez ponad 40 lat przystanią polskiej kultury w Izraelu.

Yaron Karol Becker kontynuował naukę w szkole kibucowej Hazorea i Mishmar Haemek w Dolinie Jezreel, gdzie miał możliwość zetknięcia się ze współczenym Izraelem i otrzymał wychowanie kibucowe. Tam zmienił swoje imię na "Yaron" i ukończył szkołę roliniczą. W latach 1960-63 odbył służbę wojskową. Potem pracował jako dziennikarz w dzienniku Kol Haam, organie Komunistycznej Partii Izraela. Do pracy w ramach struktury partyjnej przekonał go przede wszystkim fakt, że była to jedyna paria żydowsko-arabska. Już wtedy dostrzegał on, wówczas bagatelizowany, problem uciekinierów palestyńskich, który do dziś pozostaje kwestią nierozwiązaną. Jednocześnie był sekretarzem organizacyjnym Ligi Przyjaźni Izrael - Polska pod przewodnictwem Adolfa Avrama Bermana i wiązał duże nadzieje z "polskim październikiem". Po rozłamie w Komunistycznej Partii Izraela w 1965 roku, wywołanym m.in. podsycanym przez ZSRR nacjonalizmem arabskim, przystępuje do nurtu Maki - reformowanego i antystalinowskiego nurtu KP Izraela - w którym działa do upadku partii w 1975 r. W 1965 r. Yaron Becker rozpoczął studia (historia, filozofia, następnie pedagogika). W 1970 roku otrzymał tytuł licencjata i rozpoczął pracę w Instytucie Sowietologii Uniwersytetu Tel Awiwu. Nauczał historii na uniwersytecie (1970-1973) oraz  historii i nauk społecznych w izraelskich liceach (1973-2000). Po upadku partii Maki w 1975 r., pracuje w ramach partii Rakach - drugiego nurtu Komunistycznej Partii Izraela powstałego po rozpadzie w 1965 r., która również działała na rzecz porozumienia izraelsko-arabskiego. Do odejscia z Rakach  (1988 r.) skłonił go narastający nacjonalizm arabski tej partii oraz jej niechęć do pierestrojki. Obecnie Yaron Becker nadal działa na rzecz zbliżenia izraelsko-arabskiego i opowiada się za kompromisem terytorialnym w ramach "zielonej granicy" tzn. granicy sprzed Wojny Sześciodniowej. Jest zwolennikiem Meretz - socjaldemokratycznej, liberalnej izraelskiej partii, walczącej o prawa obywatelskie, gotowej na daleko idący kompromis z Palestyńczykami.

Po Wojnie Sześciodniowej (1967) związek Yarona z kulturą polską osłabł, by odrodzić się dopiero w latach 80. W latach 1978-88 redagował on czasopismo społeczno-kulturalne Arachim (Wartości), pisał do prasy izraelskiej artykuły publicystyczne, recenze kulturalne. Pracował w Seminarium Pedagogicznym - Collage Seminar Hakibutzim. Yaron organizował w tym czasie wieczory poezji polskiej i spotkania poświęcone kulturze polskiej. W jego intelektualnych zainteresowaniach szczególną rolę odgrywali pisarze polscy żydowskiego pochodzenia, ich droga do odkrywania własnej tożsamości oraz stosunek do dwóch kultur, z których wyrastali. W tym czasie rozpoczął również działalność w Stowarzyszeniu im. Janusza Korczaka. Jako wolontariusz był organizatorem projektu "W ślad za Korczakiem", który był może jedynym projektem, w ramach którego polska i izraelska młodzież wspólnie wędrowała śladami Korczaka w Polsce i zapoznawała się z jego spuścizną.

W 1983 roku Yaron Becker odwiedził Polskę po raz pierwszy od 26 lat. W kolejnych latach jego wizyty były coraz częstsze.

W latach 1992-2002 wykładał filozofię rosyjska i polską na Uniwersytecie w Tel Awiwie. W roku 1993 uzyskał tytuł magistra. Pracował też jako tłumacz symultaniczny (polsko-hebrajski, hebrajsko-polski, rosyjsko-hebrajski i hebrajsko-rosyjski). Tłumaczył m.in. Lecha Wałęsę, Lecha Kaczyńskiego, Wisławę Szymborską, Sławomira Mrożka, a z rosyjskiego Michaiła Gorbaczowa i Bułata Okudżawę.

W 1990 roku Polska i Izrael przywróciły stosunki dyplomatyczne (po 23-letniej przerwie). Na podstawie umowy o współpracy kulturalnej i oświatowej Rzeczypospolitej Polskiej i państwa Izrael na lata 1991-1992 rozpoczęła swą działalność Polsko-Izraelska Komisja Podręcznikowa, która pracowała w latach 1991-1997. W roku 2000 Yaron Becker razem z Alexem Danzigiem wydali opracowanie "Polski temat na stronicach izraelskich podręczników do historii dla szkół średnich". Jego celem była weryfikacja treści w izraelskich podręcznikach historii, geografii i literatury oraz wyznaczenie nowych standardów nauczania o Polsce w Izraelu. W ocenie Beckera i Danziga izraelskie podręczniki koncentrują się na tym, co różni Polaków i Żydów, a przemilczają to, co ich łączy. Brak w nich np. informacji na temat pisarzy żydowskich piszących po polsku. Zgodnie z zaleceniami raportu w ramach edukacji szkolnej w Izraelu konieczne jest rozpoczęcie bardziej pogłębionej refleksji nad różnorodnością tożsamości Żydów w Polsce oraz różnorodnością tożsamości izraelskiej.


Od 2001 był związany z Instytutem Polskim w Tel Awiwie, był odpowiedzialny za pracę na polu edukacji, pracę wychowawczą i koordynację programów edukacyjnych. Działał na rzecz rozpowszechnienia wiedzy o Polsce w Izraelu, aktywnie przyczyniając się do zbliżenia obu narodów. Współpracował z Polskim Radiem i z polska sekcją BBC.

Za swoja pracę na rzecz relacji polsko-izraelskich został odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej. 14 września 2006 roku Yaron Becker odebrał w Jerozolimie z rąk prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Złoty Krzyż Zasługi za pracę na rzecz stosunków polsko-izraelskich.

W LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lublin jest dla Yarona Karola Beckera miejscem bardzo ważnym. Po raz pierwszy odwiedził to miasto w 2000 roku. W Lublinie na UMCS wygłosił cykl wykładów „Izrael na rozdrożu”. Współpracuje z Ośrodkiem „Brama Grodzka – Teatr NN”. Obecnie Yaron Karol Becker znaczną część czasu spędza w Lublinie, gdzie pracuje nad książką poświeconą historii i tożsamości w kontekście relacji polsko-żydowskich.
 

Opracowanie: Izabela Błasiak, Bartosz Gajdzik