Widoki Lublina – malarstwo Konstantego Kietlicza-Rayskiego (początek XX wieku)
Konstanty Kietlicz-Rayski, pochodzący z kieleckiego ziemianin, spokrewniony z Tetmajerami, wnuk adiutanta Kościuszki, przyjaciel Łopacińskiego. Zafascynowany sztuką Wyczółkowskiego. W 1904 roku zamieszkał w Lublinie. Ten malarz, grafik i etnograf swoje badania i prace literackie uzupełniał szkicami, rysunkami, akwarelami, w których utrwalił również piękno architektonicznych pejzaży Lublina.
Spis treści
[Zwiń]O autorze
Konstatnty Kietlicz-Rayski urodził się w 1868 roku w Białej Błotnej (powiat włoszczowski). W latach 1883–1886 studiował na ASP w Krakowie w pracowni Izydora Jabłońskiego i Feliksa Szynalewskiego. Studia wznowił 1894 roku w Szkole Rysunkowej Wojciecha Gersona w Warszawie (semestr 1895/96 w pracowni Leona Wyczółkowskiego). Podróżował do Monachium, Paryża i Włoch. Od 1904 roku mieszkał w Lublinie. Był malarzem, publicystą, etnografem, karykaturzystą, recytatorem, tłumaczem literatury rosyjskiej. Amatorsko zajmował się aktorstwem i aktywnie działał na polu edukacji i lubelskiego życia kulturalnego. W latach 1919–1922 dużo przebywał w Szczawnicy i Zakopanem, dokumentując góralski folklor.
Zmarł w 1924 roku w Stróży (powiat janowski).
Historia dzieła
Prace przedstawiające Lublin nie należały do głównego nurtu zainteresowań tego wszechstronnego artysty; znamy akwarelę Zamek pochodzącą z 1902 roku, cykl lawowanych tuszem rysunków z 1915 roku, m.in. Most na Bystrzycy, Bramę Grodzką, Widok na Bramę Krakowską od strony miasta i Kościół po-Dominikański (część z nich została wydana w formie pocztówek) oraz akwarele: Brama Krakowska (1918), Kościół i klasztor powizytkowski (1918) i Czechówka, przedmieścia Lublina (nie datowany).
Tak o widokach Lublina autorstwa Konstantego Kietlicza-Rayskiego pisze Renata Bartnik:
W XX wieku wobec rozwoju fotografii dokumentalna rola widoków miejskich traci na znaczeniu. Stają się one bardziej subiektywne, odzwierciedlają raczej przelotne wrażenia i upodobania estetyczne autora. Takie są w pewnym sensie pochodzące z lat 1902–1918 widoki Lublina Konstantego Kietlicza-Rayskiego (1868–1924) [...]. Z 1902 roku pochodzi akwarela przedstawiająca pejzaż z bryłą Zamku Lubelskiego widoczną od południa, otoczoną zabudowaniami dzielnicy żydowskiej z pasem łąki na pierwszym planie. Całość malowana szerokimi, swobodnymi plamami mocno rozwodnionych kolorów. Kolejna akwarela pochodząca ze szkicownika K. Kietlicza-Rayskiego z 1909 roku przedstawia pejzaż z kościołem św. Agnieszki na linii horyzontu, utrzymany w chłodnej tonacji zieleni, błękitów i szarości. Z roku 1915 pochodzą trzy rysunki tuszem, podmalowane akwarelą, znane również z wydania pocztówkowego. Dwa z nich przedstawiają zachowane bramy miejskie Lublina: Krakowską i Grodzką, ujęte od strony miasta. Trzeci rysunek przedstawia kaplicę Tyszkiewiczów przy kościele dominikanów od strony pn.-wsch. narożnika. Rysunki te prowadzone są cienkimi, regularnymi kreskowaniami, dają syntetyczny obraz budowli pomijając drobne detale. W 1918 roku powstała akwarela z widokiem Bramy Krakowskiej od zachodu, ożywiona sylwetkami ludzi na galerii i barwnymi postaciami przed bramą. Całość w tonacji brązów, beżów i szarości, malowana szerokimi, nakładającymi się plamami. Niedatowana akwarela Czechówka. Przedmieście Lublina przedstawia pejzaż z wijącą się rzeczką i fragmentem domu nakrytego wysokim, naczółkowym dachem – typowym dla małomiasteczkowej architektury tej części miasta.
Opis
Konstanty Kietlicz-Rayski, mimo iż żył w czasach wielkich przemian w sztuce, był zdeklarowanym tradycjonalistą. Sztuka, jego zdaniem, miała być czytelna dla odbiorcy, wypełniona znaczeniami i przyjemna dla oka, dlatego z dużą nieufnością odnosił się do artystycznych eksperymentów z kolorem i formą. Zdobycze impresjonizmu były ostatnimi artystycznymi nowinkami, które zaakceptował i oszczędnie wykorzystał w swoich obrazach. Widać to wyraźnie w jego akwarelach, które cechuje doskonały warsztat, swobodny sposób kładzenia plamy barwnej i bogata paleta wysmakowanych kolorów – dobieranych niekiedy odważnie (Zamek), jednak w ramach wyznaczonych przez impresjonizm.
Malując akwarele, Kietlicz-Rayski szanował wymogi techniki, nie używał konturu, wszystkie elementy obrazu, także trójwymiarowość i głębię przestrzeni, kształtował przy pomocy odpowiedniego rozłożenia kolorów. Dbał o przemyślaną kompozycję i unikał mocnego światłocienia, stosując łagodne, rozproszone światło.
Ciekawie zakomponowany Kościół i klasztor powizytkowski (1918) ukazuje tytułowe zabudowania od strony podwórka. Pierwszy plan tworzy w tym pejzażu pas drogi i bujnej trawy; linia klasztornego muru prowadzi w głąb obrazu, gdzie sponad drzew wyłania się czerwony dach kościoła i fragment wieży. Znacznie wcześniejsza akwarela Zamek (1902) charakteryzuje się prostą kompozycją – ukazuje Zamek Lubelski z perspektywy łąk nad rzeką Bystrzycą górujący na zabudową dzielnicy żydowskiej. Praca urzeka swobodnie, kładzionymi i ciekawie zestawionymi barwami (ultramarynowe drzewa, niebieskie i czerwone dachy, niebiesko-beżowe łąki na pierwszym planie). Brama Krakowska (1918) jest również prostą kompozycyjnie i wysmakowaną kolorystycznie akwarelą. Tytułowa brama ustawiona centralnie zajmuje niemal cały kadr, jej hełm odcina się wyraźnie na tle białej chmury; artysta przez delikatne lawowanie ukazał subtelne załamania światła na nierównym zniszczonym tynku.
Lawowane tuszem rysunki przedstawiające zabytki Lublina, w odróżnieniu od akwarel, zostały zbudowane konturem i zróżnicowaną kreską naśladującą faktury. Rozwodniony tusz został użyty do uzupełnienia prac o wyraźny światłocień.
Literatura
- Bartnik, R., Widoki Lublina w zbiorach graficznych Muzeum Lubelskiego, [w:] Z. Nestorowicz [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 2000.
- Domański C., Rayski (Kietlicz-Rayski) Konstanty, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, t. I, [red.] T. Radzik, J. Skrabek, A. Witusik, Lublin 1993.
- Kietlicz-Rayski K., Bolszewizm w sztuce, „Dziennik Lubelski” 1918, nr 128–131.
- Protasiewicz H., Konstanty Kietlicz-Rayski jako publicysta i krytyk sztuki, [w:] L. Lameński [red.], Artyści lubelscy i ich galerie w XX wieku, Lublin 2004.
- Zakrzyńska A. (Makara), Konstanty Kietlicz-Rayski – życie i twórczość, praca magisterska napisana w Katedrze Historii Sztuki Nowoczesnej KUL pod kierunkiem dra hab. L. Lameńskiego, Lublin 2002.
