Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

„Unia lubelska” Jana Matejki (1869)

Olej na płótnie o wymiarach 298 x 512 cm, 1869, Muzeum Narodowe w Warszawie. Depozyt w Muzeum Narodowym w Lublinie.

Unia Lubelska
Unia Lubelska (Autor: Matejko, Jan (1838-1893))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Znaczenie obrazuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Unia lubelska Jana Matejki to jeden z jego obrazów namalowanych z okazji rocznic wydarzeń historycznych. Powstał w trzechsetną rocznicę zawarcia unii lubelskiej – wydarzenia, które swoimi konsekwencjami zaciążyło na dalszych losach jednoczących się dwóch państw: Polski i Litwy. Drugim, obok jubileuszu historycznego, powodem podjęcia przez artystę tematu unii była ówczesna sytuacja na Litwie po upadku powstania w 1863 roku.

W obrazie wyczuwa się rezultaty muzealnych studiów artysty. W 1867 roku pisał z Wiednia: Byłem w Belwederze, w trzech tylko salach, miedzy Włochami, którzy mnie czarują coraz więcej!. Może właśnie w tej fascynacji malarstwem włoskim należy szukać źródła rozsmakowania się Matejki w odtwarzaniu materialności i koloru strojów, futer, akcesoriów, jakie w tym stopniu nie występowało w jego wcześniejszych pracach. Owe szczegóły odciągają wręcz uwagę od tego, co w obrazie najważniejsze – od kompozycji ogólnej i koncepcji treściowo-formalnej; współzawodniczą w ważności z pełnymi wyrazu głowami postaci biorących udział w akcie unii.

Scenę unii namalował Matejko, rozumiejąc głęboko wagę tego aktu nie tylko dla Polski i Polaków, ale w sposób przekonujący przedstawiając emocje i reakcje przedstawicieli Litwy, ściśle – litewskiego możnowładztwa, które przeciwstawiało się dążeniom szlachty do zjednoczenia z Polską. Właśnie klęczący z dobytą szablą hetman Mikołaj „Rudy” Radziwiłł, przywódca litewskiej oligarchii, jest przedstawicielem tego stronnictwa.

Wyraźną rozterkę wewnętrzną przeżywa Zborowski, przysięgający na mszał trzymany przez prymasa Uchańskiego. Król Zygmunt August stojący z krucyfiksem w dłoni, zamyka tę środkową grupę, wokół której koncentruje się uwaga zgromadzonych – duchownych i dostojników świeckich, dam w stallach po prawej.

Charakterystycznym dla poglądów Matejki akcentem jest włączenie do kompozycji postaci wybitnego myśliciela, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, niegdyś sekretarza królewskiego, w okresie unii lubelskiej prześladowanego przez Kościół i chronionego przed represjami listem żelaznym Zygmunta Augusta. Ów autor głośnych prac publicystycznych, w których m.in. postulował przebudowę ustroju polityczno-społecznego kraju, występując też w obronie chłopów, w obrazie Matejki wprowadza do zgromadzonego w sali dostojnego grona jednego z nich, wpatrzonego z zachwytem w rozgrywającą się scenę. Postać chłopa ma tu charakter symboliczny, nie odpowiada ani realiom historycznym, ani też nie odzwierciedla rzeczywistych losów ludności wiejskiej w okresie unii.

Tę dowolność interpretacji historycznego faktu, wykraczanie poza ścisłą, kronikarską wierność w przedstawianiu wydarzeń, napotykamy w wielu płótnach historycznych Matejki, zachowującego sobie prawo do komentowania i interpretowania, nie zaś tylko odtwarzania.

Janusz Maciej Michałowski o obrazie: 

W 1869 r., w 300-lecie zjednoczenia Polski i Litwy w „Rzeczpospolitą Obojga Narodów”, dokonanego w Lublinie, ukończył Jan Matejko obraz poświęcony temu wydarzeniu – Unię lubelską. Kompozycja ta, jeśli idzie o klarowność układu grup i ich rozplanowanie we wnętrzu, dużo dojrzalsza niż Rejtan, ale – może ze względu na sam charakter sceny – nie osiągająca takiej siły ekspresji, takiego wyrazu. W przedstawieniu uroczystego aktu państwowego nie mogło bowiem nastąpić takie zderzenie namiętności, pasji, jak w Rejtanie.

Unia lubelska, wystawiona w Paryżu w 1870 roku, przyniosła Matejce odznaczenie krzyżem Legii Honorowej.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Michałowski J.M., Jan Matejko, Warszawa 1979.