Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Tadeusz Witkowski (1904–1986)

Tadeusz Witkowski (1904–1986) – architekt lubelski, autor m.in. Biblioteki Międzyuczelnianej przy ulicy Radziszewskiego 11, Gmachu Fizyki i Chemii przy ulicy M. Curie-Skłodowskiej, a także licznych domów i willi.

Willa Ogrodowa 8a
Willa Ogrodowa 8a (Autor: Kowalska, Magdalena)

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻyciorysBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tadeusz Witkowski urodził się w 1904 roku w Lublinie, na Piaskach, jako syn cieśli, Wawrzyńca Witkowskiego i Marii z Butyńskich. Uczęszczał do Gimnazjum Filologicznego w Lublinie (Szkoła Lubelska), które ukończył w 1923 roku. Już wówczas wykazywał duże zdolności w rysunku, a także zamiłowanie do języków obcych i kultury antycznej. W 1923 roku rozpoczął studia w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie na Wydziale Budownictwa. Jego profesorami byli m.in. Józef Pokutyński, Władysław Ekielski, Izydor Stella-Sawicki. Trzy lata później otrzymał uprawnienia do projektowania. W tym samym roku wrócił do Lublina i rozpoczął praktykę w Wydziale Budownictwa Zarządu Miasta Lublina. Naukę kontynuował na Politechnice Warszawskiej, na Wydziale Architektury, którą ukończył z dyplomem inżyniera dopiero w 1946 roku.  W 1928 roku przystąpił do Koła Architektów. Rok później rozpoczął samodzielną praktykę. Zaprojektował wiele domów mieszkalnych i willi w Lublinie. Trzy kadencje obejmował stanowisko prezesa Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej. Interesował się także fotografią. W latach 70. XX wieku aktywnie uczestniczył w pracach Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Fotografów. Był prezesem w Delegaturze Lubelskiej ZPAF. Zinterpretował fotograficznie i opisowo 444 oryginalne dzieła Stanisława Noakowskiego, zebrał informacje o życiu i twórczości tego artysty i napisał pracę doktorską na Politechnice Warszawskiej u prof. P. Biegańskiego. W 1936 roku Tadeusz Witkowski ożenił się ze Stanisławą Majewską. Zmarł w 1986 roku, został pochowany na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie w grobowcu modernistycznym, który sam przed śmiercią zaprojektował. W 1991 roku utworzono fundację imienia Tadeusza i Stanisławy Witkowskich, która miała wspierać uzdolnionych studentów.

Charakterystyka twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tadeusz Witkowski reprezentuje architekturę modernizmu, stylu I połowy XX wieku, który zrywa z wszelką formą stylizacji i skupia się na funkcjonalności budynku. Jego projekty w pełni odpowiadają założeniom stylu, według których forma wynika z funkcji. Budynki charakteryzują się dużymi oknami, jednolitymi powierzchniami i płaskim dachem.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1925 – projekt dworku Władysława Szulca-Holnickiego w Krzywdzie;
1925 – projekt dworu w Anielinie (niezrealizowany);
1925–1926 – projekt stanicy w Czuwajowie;
1927 – projekt willi dla Feliksa Słowikowskiego w Lubartowie;
1927 – projekt przebudowy domu przy ulicy Orlej w Lublinie;
1927 – projekt przebudowy domu W. Podkowy przy ulicy Chłodnej w Lublinie;
1928 – projekt przebudowy domu inż. F. Papiewskiego przy ulicy Zamojskiej w Lublinie;
1929 – początek samodzielnej praktyki architektonicznej;
1929 – projekt przebudowy kościoła pw. Trójcy Świętej w Jeziorzanach;
1930 – udział w restauracji dworu Sanguszków w Lubartowie;
1930 – projekt kościoła pw. Matki Boskiej Anielskiej w Starościnie;
1930 – projekt domu J. Świckiego przy ulicy Lipowej w Lublinie;
1931 – projekt willi dla ks. L. Zalewskiego przy ulicy Granicznej w Lublinie;
1931 – projekt domu dr. E. Scholtza przy ulicy Narutowicza w Lublinie;
1932 – projekt willi przy ulicy Głowackiego w Lublinie;
1932 – projekt willi dla dr. C. Chramińskiego przy ulicy Ogrodowej w Lublinie;
1932 – projekt Cafe Rumba przy Krakowskim Przedmieściu w Lublinie (nierealizowany);
1933 – projekt Domu Pracy Kulturalnej przy ulicy Narutowicza w Lublinie (niezrealizowany);
1933 – projekt drewnianego kościoła pw. Najświętszego Serca Jezusowego na Dziesiątej w Lublinie;
1934 – projekt gmachu bliźniaczej szkoły nr 1 i 14 przy ulicy Bychawskiej na Dziesiątej w Lublinie;
1935 – projekt Szkoły Ogrodniczej w Zemborzycach (niezrealizowany);
1935 – projekt kościoła pw. św. Mikołaja w Brzeźni;
1935 – projekt willi dla dr. płk. A. Bieńska przy ulicy Lisa-Kuli w Lublinie;
1935 – projekt Izby Przemysłowo Handlowej w Lublinie (niezrealizowany);
1936 – projekt budynku Szkoły Rolniczej w Klementowicach;
1936 – projekt kościoła pw. św. Anny w Bronwii;
1937 – projekt domu własnego przy ulicy Ogrodowej w Lublinie;
1939 – projekt domu J. Krausego przy ulicy Żwirki i Wigury w Lublinie;
1939 – projekt Prywatnego Gimnazjum Elektrycznego i Mechanicznego przy ulicy Długosza w Lublinie  (niezrealizowany);
1942–1943 – projekt przebudowy cukrowni Lublin i cukrowni Garbów oraz budynków magazynowych przy ulicach Łęczyńskiej i Firlejowskiej w Lublinie;
1945–1946 – projekt kościoła pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łubkach;
1947 – projekt odbudowy kościoła w Wygnanowicach;
1948 – projekt budynku Gmachu Fizyki i Chemii przy ulicy M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przy współpracy z C. Gawdzikiem;
1949–1950 – projekt Wytwórni Surowic i Szczepionek przy ulicy Uniwersyteckiej w Lublinie;
1950 – udział w restauracji dworu Sanguszków w Lubartowie;
1951–1952 – ponowny udział w restauracji dworu Sanguszków w Lubartowie;
1951–1952 – projekt Gmachu Lubelskich Zakładów Graficznych przy ulicy Unickiej w Lublinie;
1953 – projekt kliniki weterynaryjnej przy ulicy Głębokiej w Lublinie, przy współpracy z C. Gawdzikiem;
1953–1954 – projekt Collegium Veterinarium Wyższej Szkoły Rolniczej przy ulicy Akademickiej w Lublinie;
1955 – projekt Powszechnego Domu Towarowego przy ulicy Osterwy w Lublinie;
1957 – projekt Szkoły Powszechnej przy ulicy Mickiewicza w Lublinie;
1961 – projekt Biblioteki Międzyuczelnianej przy ulicy Radziszewskiego 11 w Lublinie;
1962 – projekt  Domu Zdrowia Nauczycielstwa Polskiego przy ulicy Głowackiego w Nałęczowie;
1972 – projekt odbudowy kościoła w Łubkach;
1974 – projekt odbudowy kościoła w Krupem;
1976 – projekt odbudowy kościoła w Terespolu;
1976 – projekt odbudowy kościoła w Dołhobyczowie.

Najważniejsze projekty i realizacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze projekty Tadeusza Witkowskiego pochodzą z 1925 roku. Zaprojektował wówczas dla Władysława Szulca-Holnickiego dworek w stylu „dworku polskiego” w jego dobrach w Krzywdzie oraz niezrealizowany projekt dworku w Anielinie. Następnie w latach 1925–1926 powstała stanica w Czuwajowie w stylu zakopiańskim, projekt świadczący o zainteresowaniach Witkowskiego architekturą Podhala.

Wpływ modernizmu widoczny jest w projektach przebudowy kościoła pw. Trójcy Świętej w Jeziorzanach (1929), kościoła pw. Matki Boskiej Anielskiej w Starościnie (1930), niezrealizowanym projekcie Szkoły Ogrodniczej w Zemborzycach (1935), kościoła pw. św. Mikołaja w Brzeźni (1935), budynku Szkoły Rolniczej w Klementowicach (1936), kościoła pw. św. Anny w Bronwii (1936).

Witkowski projektował także wille, m.in. dla lekarza Feliksa Słowikowskiego w Lubartowie (1927). Pracował przy odbudowie i restauracji dworu Sanguszków w Lubartowie w latach 1930, 1950, 1951–1952. W 1962 roku zaprojektował Dom Zdrowia Nauczycielstwa Polskiego przy ulicy Głowackiego w Nałęczowie. Architekt zaprojektował kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łubkach (1945–1946) oraz odbudował kościoły w Wygnanowicach (1947), Łubkach (1972), Krupem (1974), Terespolu (1976), Dołhobyczowie (1976).

Projekty i realizacje w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tadeusz Witkowski zaprojektował w Lublinie modernistyczne gmachy użyteczności publicznej, m.in. gmach bliźniaczej szkoły nr 1 i 14 przy ulicy Bychawskiej (obecnie ulica Kunickiego) na Dziesiątej (1934), niezrealizowany projekt Prywatnego Gimnazjum Elektrycznego i Mechanicznego przy alei Długosza (1939). W 1933 roku Witkowski zaprojektował drewniany kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego na Dziesiątej, został on jednak przeniesiony w 1989 roku do Pilaszkowic.

Architekt jest także autorem projektów wielu willi i domów mieszkalnych w Lublinie, m.in. przy ulicy Głowackiego (1932), dla ks. L. Zalewskiego przy ulicy Granicznej (1931), dla dr. płk. A. Bieńska przy ulicy Lisa-Kuli (1935, obecnie ulica Dubois), dla dr. C. Chramińskiego przy ulicy Ogrodowej (1932). W 1927 roku przebudował dom przy ulicy Orlej oraz dom W. Podkowy przy ulicy Chłodnej, a w 1928 roku przebudował dom inż. F. Papiewskiego przy ulicy Zamojskiej. Następnie zaprojektował dom J. Świckiego przy ulicy Lipowej (1930), dr. E. Scholtza przy ulicy Narutowicza (1931) oraz J. Krausego przy ulicy Żwirki i Wigury (1939) oraz dom własny przy ulicy Ogrodowej (1937). Niezrealizowane projekty Witkowskiego to m.in. projekt Domu Pracy Kulturalnej przy ulicy Narutowicza (1933), Cafe Rumba przy Krakowskim Przedmieściu (1932), projekt Izby Przemysłowo Handlowej (1935).

W czasie wojny w latach 1942–1943 przebudował Cukrownię Lublin i Cukrownię Garbów oraz budynki magazynowe przy ulicach Łęczyńskiej i Firlejowskiej. Po wojnie rozpoczął współpracę z Czesławem Gawdzikiem przy projekcie budynku Gmachu Fizyki i Chemii przy ulicy M. Curie-Skłodowskiej (1948) oraz kliniki weterynaryjnej przy ulicy Głębokiej (1953).

Inne powojenne projekty Witkowskiego to m.in. Wytwórnia Surowic i Szczepionek przy ulicy Uniwersyteckiej (1949–1950), Gmach Lubelskich Zakładów Graficznych przy ulicy Unickiej (1951–1952), Collegium Veterinarium Wyższej Szkoły Rolniczej przy ulicy Akademickiej (1953–1954), projekt Szkoły Powszechnej przy ulicy Mickiewicza (1957), Powszechny Dom Towarowy przy ulicy Kapucyńskiej (1955), Biblioteka Międzyuczelniana przy ulicy Radziszewskiego 11 (1961). Brał udział w pracach przy budowie gmachu Lubelskiego Zjednoczenia Budownictwa Przemysłowego przy ulicy Wolskiej, Wojewódzkiego Związku Gminnych Spółdzielni przy ulicy Długiej, Centrali Nasiennej przy ulicy Jasnej, Centrali Handlowej Przemysłu Detalicznego przy ulicy Chopina oraz Wojewódzkiego Zarządu Dróg Publicznych przy ulicy Ogrodowej.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Archiwum Biblioteki Łopacińskiego, Tadeusz Witkowski: papiery osobiste, materiały dotyczące wyjazdów zagranicznych, wykładów i odczytów w lat 1929–1988, sygn. 2816.
  • Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Projekt inwentaryzacyjny przebudowy budynku handlowo-usługowego w Lublinie przy ul. Lipowej 4, opr.
  • J. Biekała, sygn. 8255, Lublin 1997.
  • Błotnicka-Mazur E., Między profesją a pasją. Życie i twórczość Bohdana Kelles-Krauzego, Lublin 2010.
  • Danczowska H., Architekt T. Witkowski. Kalendarium życia i twórczości 1904–1986, Lublin 2009.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Lublin 1976.
  • Kowalski Z., Dzielnica uniwersytecka w Lublinie, Lublin 1964
  • Kowalski Z., Miasteczko akademickie w Lublinie. Historia, architektura, ekonomia, Lublin 1972.
  • Stępień E., Lubelskie Towarzystwo Fotograficzne, „Na Przykład” 1995, nr 31.
  • Witkowski T., [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, pod red. T. Radzika, A.A. Witusika, J. Ziółko, t. III.
  • Witkowski T., O barwie w architekturze starego Lublina, „Technik Lubelski” 1931, nr 5–6.