Święta Maryjne
W roku obrzędowym występuje kilka świąt związanych z postacią Matki Boskiej. Tak jak w innych częściach Polski – tak i na Lubelszczyźnie otaczano postać Maryi szczególnym kultem. Kult ten powiązany był z pielgrzymkami do miejsc uznanych za święte – sanktuariów, cudownych źródeł.
Spis treści
[Zwiń]- Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny (25 marca) – okres wiosenny
- Nabożeństwa Majowe - okres wiosenny
- Matki Boskiej Jagodnej (2 lipca) – okres letni
- Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) – okres letni
- Matki Boskiej Siewnej (8 września) – okres jesienny
- Matki Boskiej Gromnicznej (2 luty) – okres zimowy
- Literatura
Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny (25 marca) – okres wiosenny
Dzień Matki Boskiej Roztwornej, zwany również świętem Matki Boskiej Strumiennej (w kalendarzu juliańskim obchodzony 6 kwietnia, nazywany Błachowiszczenie). W dniu tym Matka Boska jawi się szczególnie jako patronka budzącej się przyrody – szczególnie wschodzącego zboża i kiełkujących roślin.
Czczono Matkę Bożą jako Roztworną, ponieważ ludzie wierzyli że otwiera ziemię na przyjęcie ziarna. Określano również Strumienną, bowiem za jej przyczyną puszczały lody i w rzekach budziła się woda.
Tego dnia na Podlasiu pieczono ciasto obrzędowe w kształcie bocianich łap, tzw. busłowe łapy (głównie wśród ludności prawosławnej). Wkładano je w gniazda, aby w ten sposób zapewnić pomyślne przyjście wiosny. Bocian, jak żaden inny ptak symbolizował wiosnę. Pieczono również ciasto w kształcie bron, pługu, sierpa, którym obdarowywano gospodarza. Ciasto w kształcie bocianich łap, lub ludzkich nóg ofiarowano młodym kobietom – aby miały zdrowe nogi i szybko wyszły za mąż.
Nabożeństwa Majowe - okres wiosenny
Zwane majówkami. Nabożeństwa odprawiane przez cały okres maja, ku czci Matki Boskiej. Popularne było śpiewanie litanii (w późniejszym czasie do Matki Bożej Loretańskiej), oraz innych pieśni Maryjnych. Wieczorami mieszkańcy wsi spotykali się przy figurze lub przydrożnym krzyżu.
Matki Boskiej Jagodnej (2 lipca) – okres letni
Ludowa nazwa kościelnego święta Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Matka Boska w tradycji ludowej jest opiekunką leśnych jagód. Od tego dnia możne je zbierać, bez szkody dla zdrowia.
Matki, które w ostatnim roku straciły dziecko, głęboko wierzyły, że przestrzeganie terminu spożycia jagód zapewni im w najbliższym czasie szczęśliwe macierzyństwo. Na Lubelszczyźnie powszechnym zwyczajem były pielgrzymki do sanktuariów oraz odpusty. Matki którym ciężko było odstawić od piersi dziecko, prosiły tego dnia Matkę Boską o pomoc. Udawały się z pielgrzymką do sanktuarium w Krasnobrodzie.
Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) – okres letni
Ludowa nazwa święta Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Matka Boska czczona jest tego dnia jako patronka ziemi będącej w najbujniejszym rozkwicie. Wierni udawali się do kościoła aby poświęcić specjalny bukiet, nazywany równianką, zielenicą, czy też kwietkami. W jego skład wchodziły rozmaite zboża, zioła i plony zebrane w lecie. Były nimi m.in.: len, proso, żyto, pszenica, jęczmień, owies. Dodawano warzywa (np. marchew), owoce i kwiaty. Poświęcone ziarna zbóż wykorzystywano do zboża siewnego. Zioła pomagały w leczeniu różnych chorób – przeziębień i schorzeń żołądka. Zapewniały one ochronę przed urokami. Zioła te wkładano zmarłemu do trumny. Wśród święconych płodów rolnych znalazły się również makówki, mające uchronić ziemię przed suszą.
W niektórych wsiach rozpalano tego dnia ogniska. Palono w nich stare wianuszki poświęcone na Boże Ciało. Palenie ognisk było okazją do spotkania społeczności wsi i wspólnej modlitwy. Gromadzono się aby przepędzić przez nie krowy, które później święcił ksiądz. W niektórych ośrodkach kultu maryjnego odbywały się odpusty.
Matki Boskiej Siewnej (8 września) – okres jesienny
Dzień w którym wspominano Narodzenie Najświętszej Maryi Panny. Był to termin rozpoczęcia zasiewów jesiennych. Wierzono, że Matka Boska zaopiekuje się ziarnem, a jej wstawiennictwo zapewni obfity plon. Jest to termin prognozowania pogody.
Matki Boskiej Gromnicznej (2 luty) – okres zimowy
„Gromnica – zimy połowica”
„Gdy w gromnice roztaje, będą marne urodzaje”
Ludowa nazwa święta Ofiarowania Pańskiego, w niektórych częściach Polski zwanego Oczyszczeniem Najświętszej Maryi Panny. Nazwa święta wzięła się od świec, jakie wierni tego dnia zanoszą do kościoła. Z dniem tym związane są różne prognozy pogody, czego przykładem mogą być liczne przysłowia).
Legenda mówi, że Matka Boska (Gromniczna) z zapaloną świecą chodzi po polach w zimie, strzegąc oziminy. Świecą wskazuje drogę zabłąkanym i strzeże przed wilkami. W wędrówce towarzyszy jej wilk.
Gromnica to woskowa świeca święcona tego dnia, następnie przynoszona do domu. Spełniać miała wiele funkcji, szczególnie ochronnych. Jej nazwa wskazuje na te najważniejsze – miała moc odwracania gromów i błyskawic. Przez cały rok miała za zadanie bronić przed klęskami żywiołowymi i złem, w zimie – przed skutkami mrozu i zamieci. Chroniła przed wilkami.
W niektórych wsiach starano się donieść płomień gromnicy z kościoła do domu. Po powrocie, dymem z gromnicy zaznaczano znak krzyża – na głównej belce pułapowej i na futrynie drzwi. Zabieg ten miał chronić dom. Dzieciom przypalało się włosy, zaznaczając na głowach znak krzyża. Dzięki temu miały nie bać się burz, szczególnie piorunów.
Używano gromnicy w czasie burz, oraz w czasie śmierci któregoś domownika. Towarzyszyła ona przez cały rok życiu rodziny.
Literatura
Niedźwiedź A., Obraz i postać. Znaczenie wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, Kraków 2005.
Piwowarski W. (red.), Religijność ludowa, Wrocław 1983.
Stefański j., Prośby i podziękowania Matce Boskiej Chełmskiej, „Twórczość Ludowa” 1996, nr 2, s. 5-7.
Stefański J., „Stópki” Matki Bożej. Legendy, zwyczaje i wierzenia z Krasnego na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa” 1997, nr 1, s. 8-10.
Stefański J., Współczesne formy kultu Matki Bożej Chełmskiej, „Twórczość Ludowa” 1995, nr 4, s.13-15.
Styk J., Przemiany w świadomości religijnej ludności wiejskiej, „Twórczość Ludowa” 1994, nr 3-4, s. 18-23.
Zowczak M., Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej, Wrocław 2000.