Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Rynek 13 w Lublinie

W 1519 roku kamienica Rynek 13 była własnością Feliksa i Stefana Cudynów. Jeszcze w tym roku nowym właścicielem budynku został Jan z Osmolic.

Rynek
Rynek (Autor: Zętar, Joanna (1975- ); Sztajdel, Piotr (1968- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 13 znajduje się na wschodniej pierzei Rynku Starego Miasta w Lublinie w sąsiedztwie kamienicy Rynek 12.

Dawny numer policyjny: brak

Numer hipoteczny: 623

Numer przed 1939: Rynek 13

Numer po 1944: Rynek 13

Numer obecny: Rynek 13

FunkcjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obecnie [2012 – red.] w kamienicy mieści się siedziba lubelskiego oddziału Związku Młodocianych Więźniów Politycznych lat 1944–1958 „Jaworzniacy”, zarządu lubelskiego Związku Więźniów Politycznych Okresu Komunistycznego 1939–1989, a także Zarządu Okręgu Lubelskiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po raz pierwszy w źródłach kamienica pojawiła się w 1519 roku i wówczas jej właścicielami byli Feliks i Stefan Cudyn, którzy w tym samym roku odsprzedali murowany dom swojemu wierzycielowi, szlachcicowi Janowi z Osmolic. Spadkobiercą Jana w 1533 roku został jego syn Stanisław. Od 1545 roku współwłaścicielem kamienicy był jego brat, Jan Osmolski, piastujący funkcję plebana. Już wkrótce ilość właścicieli powiększyła się ponieważ Jan sprzedał część swojej własności rajcy lubelskiemu Maciejowi Kasprowiczowi. Po śmierci Macieja jego część majątku otrzymał Stanisław Kasprowicz. W 1584 roku kamienicę nabył Stanisław Jodłowski, który kilkanaście lat później odsprzedał całość Annie i Janowi Lemkom.

Aż do 1638 roku kamienica pozostawała w rękach dra medycyny Jana Lemki, następnie jego syna, Wawrzyńca, również lekarza. We wspomnianym roku kamienica została podzielona na kilka części pomiędzy dzieci Wawrzyńca Lemki. Rozdrobnienie majątku i częste zmiany właścicieli skomplikowały obraz własnościowy obiektu. Budynek należał między innymi do rodziny Kieremowiczów, Dyringów, Szarwayów, Gołyńskich i innych. Kamienica wielokrotnie zmieniała również swoją nazwę zwyczajową. Niegdyś nazywana Kasprowiczowską, Lemczyńską, od nazwisk nowych właścicieli przybrała przydomek Szarwejowskiej, następnie zaś Gołyńskiej. Dopiero w połowie XVIII wieku w wyniku starań aptekarza Marcina Gołyńskiego kamienica powoli zaczęła się scalać w ręku jednego właściciela. Rozdrobnienie własności niosło za sobą pogarszanie się ogólnego stanu budynku. Wizja przeprowadzona w 1751 roku wykazała znaczne zniszczenia tylnej części kamienicy. Budynkowi groziło całkowite zawalenie. Doraźne remonty zdołały na pewien czas zatrzymać proces niszczenia. W 1766 roku właścicielem kamienicy został Jan Józef Witanowski, który w 1774 roku zapisał część obiektu księdzu Florianowi Janowskiemu. W 1777 roku po śmierci księdza Janowskiego kamienicę odkupił od jego rodziny, jak również od spadkobierców Józefa Witanowskiego, Michał Sztok. Stan budynku znów się pogorszył. Do tego stopnia, że nowy właściciel został zmuszony do rozebrania znacznej jego części. Do 1816 roku własność należała do rodziny Sztoków. Wówczas od Anny Sztok, córki Michała, kupił ją Michał Dudziński.

Aż do wybuchu II wojny światowej kamienica przechodziła z rąk do rąk. Znajdowała się między innymi w posiadaniu Jankowskich, Broniewskich, Michałowskich, Ignacego Zubrzyckiego, Karola Hinicza, małżeństwa Tymińskich. Przed wojną Jan Kazimierz Frejgiel sprzedał część budynku Wacławowi Labbe. Wówczas znowu doszło do poważnego rozdrobnienia własności. Przed samą II wojną światową należała ona między innymi do Kazimierza Frejgiela, Roberta i Janiny Krępiec, Wacława Labbe, Władysława (Romana?) Koniewicza (Koncewicza?), a także Teofila Switacza.

Kamienica, znacznie uszkodzona w czasie działań wojennych, pozostawała w ruinie aż do 1954 roku, kiedy to przystąpiono do jej odbudowy. Wkrótce doszło do poważnej awarii wodociągów i budynek znów uległ dewastacji. Kolejne remonty poprawiły stan budynku.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1519 – właścicielami kamienicy są Feliks i Stefan Cudynowie, którzy sprzedają dom Janowi z Osmolic;

1533 – po Janie dziedziczy jego syn Stanisław;

1545 – współwłaścicielem zostaje jego brat Jan Osmolski;

1584 – kamienicę kupuje Stanisław Jodłowski;

1598 – Stanisław sprzedaje nieruchomość Annie i Janowi Lemkom;

1638 – budynek zostaje podzielony pomiędzy spadkobierców rodziny Lemków;

1751 – przeprowadzona wizja wykazuje fatalny stan obiektu;

1766 – nowym właścicielem zostaje Jan Józef Witanowski;

1774 – Józef Witanowski zapisuje część kamienicy księdzu Florianowi Jankowskiemu;

1777 – kamienicę nabywa Michał Sztok;

1816 – Anna Sztok sprzedaje budynek Michałowi Dudzińskiemu;

1939 – w czasie bombardowania miasta kamienica zostaje zrujnowana;

1954 – odbudowa obiektu.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieznany

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica renesansowa o zatartych cechach stylistycznych.

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 13 jest budynkiem trzypiętrowym, posiadającym przynajmniej dwie kondygnacje piwnic, przykrytym dachem dwuspadowym, kalenicowym.

Elewacja frontowa jest czterokondygnacyjna, na parterze czteroosiowa, na dwóch wyższych piętrach pięcioosiowa, na najwyższym siedmioosiowa. Najniższa kondygnacja jest wyraźnie wysunięta w stosunku do całości elewacji, zwieńczona gzymsem przykrytym dachówką. Otwory okienne na parterze rozmieszczone są niesymetrycznie. W dwu skrajnych osiach południowych są one prostokątne, zwieńczone łukiem odcinkowym, ozdobione opaską. Okno skrajnej osi północnej jest prostokątne, pozbawione dekoracji. Portal wejściowy zakończony łukowo, dostępny po czterostopniowych schodach. Otwory okienne pierwszego i drugiego piętra są prostokątne ozdobione jedynie opaską. W polach międzyokiennych środkowej części elewacji znajduje się dekoracja sgraffitowa przedstawiająca sceny rodzajowe. Najwyższe piętro oddziela mocno profilowany gzyms przykryty dachówką. Okna są prostokątne, znacznie mniejsze w stosunku do niższych kondygnacji, rozmieszczone symetrycznie. Całość wieńczy skromnie profilowany gzyms koronujący.

Elewacja tylna jest czterokondygnacyjna, pięcioosiowa. Dwie najniższe kondygnacje podzielone są gzymsem kordonowym. Całość wieńczy analogiczny do elewacji frontowej gzyms koronujący. Otwory okienne są prostokątne w kształcie, pozbawione dekoracji.

WnętrzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na parterze panuje układ czterodzielny, trójtraktowy, z sienią przelotową. Wyższe kondygnacje posiadają układ czterodzielny, czterotraktowy. Strych dostępny ze schodów stanowi jedno pomieszczenie rozciągające się ponad całością kamienicy.

Materiały ikonograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Fotografie przedwojenne

Rynek Starego Miasta w Lublinie, na wprost w centrum kamienica Rynek 13, autor: Jan Bułhak, 1924 rok, Archiwum Państwowej Służby Ochrony Zabytków

Fotografie z okresu PRL-u

Sgraffito kamienicy Rynek 13, autor: Edward Hartwig, około 1960 roku, zbiory Ewy Hartwig-Fijałkowskiej

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Paschke M., Kamienica Rynek 13. Dokumentacja naukowo-historyczna przygotowana na zlecenie Zarządu Rewaloryzacji Zabytkowego Zespołu Miasta Lublina, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 1254.