Przewodnik po Lublinie – „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” (ścieżka edukacyjna)
Ścieżka edukacyjna „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” powstała w 2004 roku w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Na trasie ścieżki znajdują się miejsca, które odegrały ważną rolę w historii Lublina i Polski.
Spis treści
[Zwiń]- Mapa szlaku
- Przystanek 1: plac Litewski
- Przystanek 2: Zamek Lubelski i wzgórze zamkowe
- Przystanek 3: cerkiew prawosławna przy ulicy Ruskiej
- Przystanek 4: Jesziwas Chachmej Lublin (Uczelnia Mędrców Lublina)
- Przystanek 5: Majdanek
- Przystanek 6: Katolicki Uniwersytet Lubelski
- Przystanek 7: cmentarz przy ulicy Lipowej
- Przystanek 8: ulica Bernardyńska
- Przystanek 9: ulica Królewska
- Przystanek 10: lokomotywownia PKP
- Przystanek 11: kościół i klasztor dominikanów
Mapa szlaku
Pokaż przewodnik po Lublinie – „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” na większej mapie
Przystanek 1: plac Litewski
Przystanek 2: Zamek Lubelski i wzgórze zamkowe
W XII wieku na wzgórzu zamkowym znajdował się pierwszy zespół osadniczy, zaś już za czasów Jagiellonów, w budynku zamku mieściła się kwatera królewska. W 1569 roku zamek był miejscem obrad, a następnie zaprzysiężenia aktu Unii Lubelskiej. W wyniku wojen w XVII wieku zamek uległ zniszczeniu – z dawnego założenia zachowały się jedynie romański donżon i gotycka kaplica św. Trójcy. W latach 1824–1826 wzniesiono na wzgórzu nową budowlę w stylu neogotyckim, z przeznaczeniem na więzienie. W 1954 roku budynek przeznaczono na cele kultury. Będący od 1957 roku siedzibą Muzeum Lubelskiego, zamek pozostaje symbolem dwóch dwudziestowiecznych systemów totalitarnych: hitlerowskiego i stalinowskiego, które odcisnęły wyraźne piętno na historii całej Europy. W czasie II wojny światowej więźniami zamku byli żołnierze AK i WiN represjonowani następnie przez władze komunistyczne. Z zamkiem związana jest też historia społeczności żydowskiej w Lublinie. Aż do końca II wojny światowej na Podzamczu znajdowała się dzielnica żydowska, będąca ważnym ośrodkiem kultury i religii. W 1941 roku naziści utworzyli tu getto, które zostało wyburzone po wymordowaniu ludności żydowskiej.
>>> czytaj więcej o historii Zamku Lubelskiego
Przystanek 3: cerkiew prawosławna przy ulicy Ruskiej
Cerkiew prawosławna pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego jest budynkiem związanym z dziejami społeczności prawosławnej i unickiej. Obecny budynek wzniesiony w miejscu XVI-wiecznej drewnianej cerkiewki, został ukończony w 1633 roku. Architektura budynku z wydzieloną częścią centralną, niegdyś zwieńczoną kopułą oraz okazałym ikonostasem z pierwszej połowy XVII wieku, stanowi typowy przykład budowli przeznaczonej do prowadzenia liturgii w obrządku wschodnim. Dekoracja zewnętrzna znajdująca się na fryzie obiegającym prezbiterium posiada wyraźne cechy renesansu lubelskiego. W swojej historii cerkiew wielokrotnie przechodziła z rąk wyznawców prawosławia do rąk unitów, a w latach 1695–1864 była w posiadaniu bazylianów. Cerkiew funkcjonuje nieprzerwanie od czasu powstania do współczesności, jest też siedzibą prawosławnego biskupa Abla.
Przystanek 4: Jesziwas Chachmej Lublin (Uczelnia Mędrców Lublina)
Historia Jesziwas Chachmej Lublin – wyższej szkoły talmudycznej, tzw. rabinackiej, przy ulicy Lubartowskiej, wiąże się ściśle z dziejami lubelskiej społeczności żydowskiej. Kontynuowała ona tradycje dawnej jesziwy, powołanej w 1518 roku, na mocy przywileju wydanego przez króla Zygmunta Augusta. Budynek został wzniesiony w latach 1924–1930 z inicjatywy rabina Majera Szapiry, który przez kilkanaście lat zbierał wśród mieszkańców żydowskich gmin w kraju i za granicą datki na budowę nowoczesnej uczelni wraz z internatem. Oprócz sal wykładowych i biblioteki zawierającej jeden z najbogatszych zbiorów judaistycznych w kraju, w budynku znajdowała się też synagoga służąca studentom, wykładowcom i okolicznym mieszkańcom oraz makieta świątyni jerozolimskiej. Jesziwas Chachmej Lublin ugruntowująca pozycję Lublina jako ośrodka żydowskiej ortodoksji, uchodziła za jedną z najnowocześniejszych tego typu szkół na świecie, a wielu spośród jej absolwentów stało się znanymi rabinami. Po wojnie jej nazwę w tradycje przejęła uczelnia rabinacka w Detroit (USA).
>>> czytaj więcej o historii jesziwy
>>> czytaj więcej o budynku jesziwy
Przystanek 5: Majdanek
Jesienią 1941 roku, na przedpolach Lublina, decyzją władz hitlerowskich, rozpoczęto budowę obozu koncentracyjnego przeznaczonego dla 50 tysięcy osób. Gdy w 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli zagładę Żydów, wybudowano także komory gazowe oraz krematorium. Według różnych danych szacunkowych zginęło tu od 170 tysięcy do 235 tysięcy osób. Byli to głównie Żydzi będący obywatelami Polski oraz innych krajów europejskich, a także Polacy, Ukraińcy i Rosjanie. Więźniowie ginęli w wyniku egzekucji, umierali na skutek ciężkich warunków bytowych, głodu i chorób, byli także uśmiercani w komorach gazowych. Masowa egzekucja miała miejsce 3 listopada 1943 roku, kiedy to rozstrzelano ponad 18 tysięcy Żydów. Obóz został wyzwolony w lipcu 1944 roku, a w listopadzie tego samego roku na jego terenie utworzono Państwowe Muzeum na Majdanku. Monumentalny Pomnik Ofiar Majdanka powstały w 1969 roku zawiera prochy osób, które zginęły w obozie.
Przystanek 6: Katolicki Uniwersytet Lubelski
Z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego, przy wsparciu finansowym polskich przemysłowców – Karola Jaroszyńskiego i Franciszka Skąpskiego – w 1918 roku powstał Uniwersytet Lubelski, w 1944 roku przemianowany na Katolicki Uniwersytet Lubelski. Początkowo siedzibą uczelni było seminarium duchowne, jednak już w 1919 roku Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski, przekazał na jej potrzeby tzw. koszary świętokrzyskie, tj. budynki dawnego klasztoru dominikanów obserwantów wraz z kościołem św. Krzyża. Począwszy od kasaty klasztoru w 1800 roku i przejęcia go przez Austriaków, obiekt ten był wykorzystywany jako szpital wojskowy, a następnie jako koszary. Adaptacji budynku na potrzeby uniwersytetu towarzyszyło m.in. odtworzenie i zamknięcie oknami zamurowanych przez Rosjan krużganków arkadowych naśladujących w swej formie krużganki wawelskie. Dzięki wysiłkom ks. Radziszewskiego, który został też pierwszym rektorem uczelni, zespół poklasztorno-koszarowy zaadoptowano w latach 1920–1930 na potrzeby uniwersytetu. W latach 70. XX wieku wybudowano nową fasadę – powstała wówczas część mieszcząca obiekty administracyjne oraz reprezentacyjną aulę. W okresie powojennym, jako jedyna katolicka uczelnia w państwach bloku wschodniego, KUL był postrzegany nie tylko jako ważny ośrodek naukowy, ale też jako placówka opozycyjna wobec komunistycznej władzy. KUL odegrał istotną rolę w latach 70., a także w czasie stanu wojennego, przyjmując wielu studentów i profesorów wyrzucanych w ramach represji politycznych z państwowych uniwersytetów m.in. w Warszawie i Krakowie. W roku 1981 uczelnię odwiedził Czesław Miłosz i Lech Wałęsa, zaś w 1987 roku – niegdysiejszy profesor uniwersytetu – Jan Paweł II.
Przystanek 7: cmentarz przy ulicy Lipowej
Cmentarz przy ulicy Lipowej to jeden z najstarszych i najpiękniejszych cmentarzy w kraju, porównywany często z warszawskimi Powązkami czy wileńską Rossą. Założony w 1794 roku jako cmentarz katolicki, pod koniec wieku XIX stał się nekropolią wielowyznaniową. Niemieckojęzyczne napisy na grobach sąsiadują z prawosławnymi krzyżami oraz pomnikami katolickich i ewangelickich rodzin zasłużonych dla historii miasta. Pomimo iż część prawosławna i ewangelicka zostały oddzielone od części katolickiej. Specyfiką lubelskiego cmentarza są wspólne groby rodzin ewangelicko-katolickich umieszczane na granicy dwóch części. Spośród pochowanych tu osób szczególnie zasłużonych dla miasta należy wymienić między innymi członków rodziny Vetterów, księdza Piotra Ściegiennego, pisarza Klemensa Junoszę-Szaniawskiego, bibliofila Hieronima Łopacińskiego, poetę Józefa Czechowicza, czy pisarza Józefa Łobodowskiego. W części zachodniej nekropolii znajduje się cmentarz wojskowy poległych w Lublinie i okolicach żołnierzy austriackich, niemieckich, rosyjskich i polskich.
Przystanek 8: ulica Bernardyńska
Przystanek 9: ulica Królewska
Ulica Królewska, zwana niegdyś Lwowskim Przedmieściem, przebiega wzdłuż dawnych murów miejskich. Dzięki przywilejom otrzymanym od Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, pierwsze kamienice zbudowano tu już na początku XVII wieku. W latach 1636–1658 zbudowano tu zespół kościelno-klasztorny o wystroju barokowym należący obecnie do jezuitów. W I połowie XIX wieku przy ulicy Królewskiej znajdowały się reprezentacyjne rezydencje zasłużonych dla miasta rodzin. Ulicę zamyka monumentalny budynek archikatedry pw. śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Wczesnobarokowa fasada świątyni nawiązuje w swojej formie do rzymskiego kościoła Jezuitów – Il Gesu. W katedrze znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej znany w związku z cudem z 1949 roku, kiedy to na twarzy Madonny pojawiły się łzy. Na poprzedzającym świątynię placu Katedralnym w 1918 roku odbył się akt zaprzysiężenia Polskiej Siły Zbrojnej. Jest on także miejscem, z którego wyruszały w kierunku placu Litewskiego marsze i pochody, m.in. demonstracje poprzedzające strajki w lipcu i sierpniu 1980 roku. Na początku ulicy Królewskiej znajduje się także siedziba władz regionu NSZZ Solidarność, będąca w latach 80. ważnym miejscem spotkań.
więcej o ulicy Królewskiej
Przystanek 10: lokomotywownia PKP
W dniach 16–18 lipca 1980 roku zorganizowano tu strajk wieńczący serię protestów jakie odbyły się w różnych zakładach przemysłowych Lubelszczyzny, poczynając od WKS Świdnik (8 lipca), Fabrykę Maszyn Rolniczych Agroma, LZNS, FSC, ZA Puławy, EDA w Poniatowej i inne. Strajk węzła kolejowego w Lublinie sprawił, że fala strajkowa przyjęła formę niemal strajku generalnego, co zmusiło władze komunistyczne do rozmów i negocjacji. Obok postulatów ekonomicznych wysunięto również postulaty o charakterze społecznym i politycznym, np. postulat wolnych wyborów do Rady Zakładowej. Lubelscy kolejarze pielęgnują pamięć tamtych wydarzeń, czego wyrazem jest m.in. pamiątkowy żelazny krzyż postawiony w miejscu rozpoczęcia strajku.
Przystanek 11: kościół i klasztor dominikanów
Historia kościoła i klasztoru dominikanów podniesionego w 1967 roku przez papieża Pawła VI do rangi bazyliki mniejszej, sięga XIII wieku. Obecna bryła powstała na przełomie XVI i XVII stulecia, kiedy odbudowano gotycki budynek zniszczony w czasie pożaru w 1575 roku. Interesująca forma architektoniczna łączy elementy gotyku, renesansu lubelskiego z licznymi barokowymi i rokokowymi dekoracjami. Wewnątrz można zobaczyć m.in. kaplice Tyszkiewiczów i Firlejów, obraz Pożar Miasta Lublina z 1740 roku, a także słynący z cudów obraz Matki Boskiej Trybunalskiej, pod opiekę której uciekali się lubelscy mieszczanie mający sprawy w Trybunale. Przez wieki bazylika słynęła jako miejsce przechowywania Relikwii Drzewa Krzyża Świętego, które jak głosi legenda, zostały podarowane lubelskim dominikanom przez księcia Grzegorza – władcę Rusi i Kijowa. W skarbcu klasztornym znajduje się stół, na którym miano podpisać akt Unii Lubelskiej. To tutaj 1 lipca 1569 roku, po złożeniu przysięgi i przyłożeniu pieczęci na akcie unii na zamku, odprawiono pierwsze dziękczynne nabożeństwo w obecności króla Zygmunta i odśpiewano Te Deum. W ciągu wieków świątynię odwiedzali wszyscy polscy monarchowie, modląc się przed relikwiami Drzewa Krzyża Świętego.