Plan Lublina Rennera (przełom XVIII i XIX wieku)

 

Informacje podstawoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plan Rennera znajduje się w Archiwum Wojny (Kriegsarchiv) w Wiedniu. Pełny tytuł planu: Aufnahms-Blatt der Stadt Lublin aufgenommen vom Oberlieut. Renner des Franz Jellachichischen Inft. Rgts.

Informacje o autorzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na planie widnieje nazwisko Renner oraz jego stopień. Był on oberlieutenantem w pułku piechoty Franza Jellachicha (Franjo Jelačića), który pełnił rolę inhabera w tej formacji od 1802 roku¹. W informacjach dotyczących tego pułku (nr 62) z 1804 roku możemy się dowiedzieć, że Renner miał na imię Emanuel². Urodził się około 1776 roku i zmarł w wieku 68 lat (w 1844 roku) w Wiedniu jako emerytowany pułkownik³.

Data powstania planuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na planie nie widnieje data jego powstania. W informacji z Kriegsarchiv można znaleźć datę 1800 rok⁴. Datę tę potwierdza określenie na planie kościoła pw. Św. Krzyża jako „Heil Kreutz oder Spietal”, które uwzględnia stan przekształcenia klasztoru w szpital wojskowy, co nastąpiło po wrześniu 1800 roku a przed końcem stycznia 1801 roku⁵. W opracowaniach naukowych map stosowana jest data powstania przed 1800 rokiem⁶. Wymienienie w tytule nazwiska Franza Jellachicha jako inhabera pułku piechoty może z kolei wskazywać na czas powstania planu po 1802 roku⁷.

Opis planuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Plan został narysowany tuszem i pokolorowany akwarelą w skali 1:5760⁸. Nie jest zorientowany względem stron świata. Została na nim ukazana rzeźba terenu oraz sieć rzeczna lubelskich odcinków Bystrzycy, Czechówki i Czerniejówki, wraz ze stawami, oczkami wodnymi, źródłami i bagnami. Na planie zostały uchwycone: obecne Stare Miasto, Śródmieście, Wieniawa, przedmieście Piaski, a także fragmenty obecnych części miasta jak Kalinowszczyzna, Czwartek i Czechów. Z nazwy zostały wymienione Tatary i Dziesiąta. Budynki sąsiadujące ze sobą zostały przedstawione w formie bloków zabudowy. Na planie oznaczono cegielnie, młyny, wiatraki, krzyże przydrożne a także sady, ogrody, ogrodzenia i system fortyfikacji miejskich. Mapa przedstawia Lublin z układem ulic i budynkami sprzed ostatniego z wielkich pożarów miasta, który miał miejsce w 1803 roku.

Spis klasztorów i kościołówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

Na planie został zamieszczony spis ówczesnych klasztorów i kościołów:

a) Stadt Pfarr Kirche ‒ kościół farny pw. św. Michała
b) Barmherz, Nonnen ‒ kościół pw. św. Wojciecha (wówczas kościół i klasztor ss. szarytek)
c) Dominicaner ‒ bazylika pw. św. Stanisława i klasztor oo. dominikanów w Lublinie
d) Trinitarien ‒ archikatedra lubelska, kościół pw. św. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (wówczas kościół oo. trynitarzy)
e) Basillianer ‒ prawosławna cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Lublinie (wówczas klasztor unickiego zakonu oo. bazylianów)
f) St. Nikolaier ‒ kościół pw św. Mikołaja
g) Schloẞ Berg ‒ Góra Zamkowa
h) Josephaten Nonnen ‒ kościół pw. św. Józefa (wówczas kościół i klasztor ss. józefitek)
i) Pocęten Nonnen ‒ kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (wówczas kościół i klasztor ss. poczętek)
j) litera nie została ujęta w spisie
k) Kapuziner ‒ kościół pw. św. św. Piotra i Pawła i klasztor oo. kapucynów
l) Trinitarien Ruin ‒ dom przy ulicy Rybnej 10 (wówczas kościół oo. trynitarzy w ruinie)
ł) Bernardiner Mönch ‒ kościół pobernardyński pw. Nawrócenia św. Pawła (wówczas również klasztor oo. bernardynów)
m) Heil Kreutz oder Spietal ‒ kościół pw. Świętego Krzyża (wówczas stan przejściowy między kościołem i klasztorem oo. dominikanów obserwantów a szpitalem wojskowym)
n) Ewangeliche Kirche ‒ kościół ewagelicko-augsburski pw. Świętej Trójcy
o) Visitten Nonnen ‒ Centrum Kultury (wówczas kościół i klasztor ss. wizytek)
p) Reformaten Mönch ‒ budynek należący do browaru Perła Browary Lubelskie (wówczas kościół i klasztor oo. reformatów)
r) Mansionaren Kloster ‒ kościół pw. Przemienienia Pańskiego, Metropolitalne Seminarium Duchowne (wówczas kościół i klasztor oo. misjonarzy)
s) Brigitter Nonnen ‒ kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej (wówczas kościół i klasztor ss. brygidek)
t) Karmellitten Mönch ‒ nie istnieje, położony na terenie, na którym istnieje ratusz lubelski (wówczas kościół i klasztor oo. karmelitów bosych)
u) Barmherzige Brüder ‒ nie istnieje, położony w zachodniej części placu Litewskiego (wówczas kościół pw. Bożego Ciała i klasztor oo. bonifratrów)
v) Bernardiner Nonnen ‒ kościół pw. św. Piotra, klasztor oo. jezuitów (wówczas kościół i klasztor ss. bernardynek
w) Minoritten ‒ kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, klasztor oo. salezjanów (wówczas kościół i klasztor braci mniejszych ‒ oo. franciszkaniów)
x) Augustiner ‒ kościół pw. św. Agnieszki i klasztor oo. augustianów
y) Karmelitten ‒ kościół pw. św. Eliasza Proroka i klasztor oo karmelitów trzewiczkowych
z) Heilige Geist ‒ kościół pw. Świętego Ducha

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dymmel P., Plany Lublina w zasobach archiwalnych, [w:] M. Harasimuik, D. Kociuba, P. Dymmel [red.], Plany i widoki Lublina XVII-XXI wiek, Lublin 2007, s. 88-97.

Militär - Schematismus des Österichen Kaiserthumes für 1867, Wien, 1867.

Schematismus der Kais. Königl. Armée: für das Jahr 1804, Militär Almanach XV, Wien 1804.

Szczepanik W., Austriacki garnizon w Rzeszowie w latach 1772-1848, Rocznik Podkarpacki 2012, nr 1, s. 15-30.

Trzewik M., Układ przestrzenny miasta Lublina na przełomie XVIII i XIX wieku na planach austriackich przechowywanych w Archiwum Wojennym w Wiedniu, [w:] B. Konopska, J. Ostrowski [red.], Z dziejów kartografii, tom XVIII, Dawne mapy jako źródła w badaniach geograficznych i historycznych, Warszawa, 2014, s. 155-167.

Wadowski J. A., Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907.

Włodarczyk D., Badania archeologiczne przy kościele Świętego Krzyża oraz klasztorze Dominikanów Obserwantów w Lublinie. Cmentarze, [w:] E. Banasiewicz-Szykuła [red.], Kościoły i klasztory Lublina w świetle badań archeologicznych, Lublin 2012, s. 194-210.

Vindobona. Stadt-Wien (Zeitschrift vom 1. Jänner bis 31. Mai 1844), A. J. Groß-Hoffinger [red.], Wien, 1844.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia Oberlieutenant (właść. oberleutnant) w austriackim wojsku był stopniem wyższym niż porucznik a niższym niż kapitan. Tytuł inhaber był w omawianym okresie określeniem „właściciela" pułku w armii austriackiej przyznawanym członkom rodzin panujących i arystokracji. Przysługiwały mu pewne uprawnienia administracyjne wobec oficerów i żołnierzy, a jednostka funkcjonowała pod jego imieniem. Inhaber nie dowodził „swoją" jednostką w walce (por. W. Szczepanik, Austriacki garnizon w Rzeszowie w latach 1772-1848, Rocznik Podkarpacki 2012, nr 1, przypis 9, s. 9).
2. Wróć do odniesienia Militär Almanach XV: Schematismus der Kais. Königl. Armée: für das Jahr 1804, Wien 1804, s. 200.
3. Wróć do odniesienia Vindobona. Stadt-Wien (Zeitschrift vom 1. Jänner bis 31. Mai 1844), A. J. Groß-Hoffinger [red.], Wien, 1844, s. 396.
4. Wróć do odniesienia http://www.archivinformationssystem.at/detail.aspx?ID=1425047, [dostęp: 19 kwietnia 2018).
5. Wróć do odniesienia por. J. A. Wadowski, Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907, s. 508-509; D. Włodarczyk, Badania archeologiczne przy kościele Świętego Krzyża oraz klasztorze Dominikanów Obserwantów w Lublinie. Cmentarze, [w:] E. Banasiewicz-Szykuła [red.], Kościoły i klasztory Lublina w świetle badań archeologicznych, Lublin 2012, s. 196, 197.
6. Wróć do odniesienia P. Dymmel, Plany Lublina w zasobach archiwalnych, Lublin 2007, s. 97; M. Trzewik, Układ przestrzenny miasta Lublina na przełomie XVIII i XIX wieku na planach austriackich przechowywanych w Archiwum Wojennym w Wiedniu, [w:] B. Konopska, J. Ostrowski [red.], Z dziejów kartografii, tom XVIII, Dawne mapy jako źródła w badaniach geograficznych i historycznych, Warszawa, 2014, s. 156.
7. Wróć do odniesienia Militär - Schematismus des Österichen Kaiserthumes für 1867, Wien, 1867, s. 300.
8. Wróć do odniesienia M. Trzewik, Układ przestrzenny miasta..., dz. cyt., s. 156.