Nowy cmentarz żydowski w Lublinie
W 1829 roku, ze względu na całkowite wykorzystanie terenu istniejącego dotychczas kirkutu lubelskiego przy ul. Siennej, Nachum Morgensztern zakupił w imieniu gminy żydowskiej działkę na północ od granic miasta, nazywaną Grabowiczyzną, z przeznaczeniem na cmentarz. Pierwszy pochówek na tym cmentarzu miał miejsce w 1830 roku. Od tego czasu cmentarz żydowski na tym terenie nazywany był nowym cmentarzem żydowskim w Lublinie.
Spis treści
[Zwiń]Przed 1839 rokiem teren cmentarza został ogrodzony murem. Jeszcze w XIX w. cmentarz był poszerzany o kolejne graniczące z nim działki.
W roku 1888 na cmentarzu został pochowany cadyk Jehuda Lejb Eiger.
W roku 1918 cmentarz został poszerzony o kolejną działkę, na której powstał żydowski cmentarz wojskowy, gdzie pochowani zostali żołnierze żydowscy walczący w czasie I wojny światowej zarówno w armii austro-węgierskiej jak i rosyjskiej.
W roku 1933 na cmentarzu został pochowany rabin Majer Jehuda Szapiro.
W roku 1933 na cmentarzu został pochowany rabin Majer Jehuda Szapiro.
Ostatnie poszerzenie cmentarza o kolejne tereny miało miejsce w 1940 r. co związane było z rosnącą liczbą żydowskich ofiar okupacji nazistowskiej. Na nowym cmentarzu żydowskim odbywały się pochówki jeszcze w czasach funkcjonowania getta na podzamczu. W tym okresie na nowym cmentarzu żydowskim zostało pochowanych ponad 6000 osób.
Nowy cmentarz żydowski w Lublinie został całkowicie zniszczony przez hitlerowców w 1942 r. Część macew posłużyła do utwardzenia tzw. Czarnej Drogi na Majdanku, inne – zostały zniszczone. W czasie zniszczenia na cmentarzu pochowanych było ponad 50 000 osób.
>> Zdjęcia nieistniejących nagrobków z nowego cmentarza żydowskiego w Lublinia
>> Zdjęcia nieistniejących nagrobków z nowego cmentarza żydowskiego w Lublinia
W latach 60. teren cmentarza został rozparcelowany. Uwczesne władze podjęły decyzję o przeprowadzeniu przez nekropolię Al. Lenina (obecnie Al. Andersa), która podzieliła cmentarz na dwie części.
Z nowego kirkutu pozostał m.in. południowo-wschodni fragment muru oraz ohel rabina Meira Szapiro, którego szczątki zostały w 1958 r. ekshumowane i przewiezione na jerozolimski cmentarz Har HaMenuchot („Góra Spoczynku”).
Część połudnowa cmentarza funkcjonuje od lat powojennych jako czynny żydowski cmentarz grzebalny. Znajdują się na nim macewy odnalezione w różnych częściach miasta i jego okolicach, kilkadziesiąt współczesnych grobów oraz dwa pomniki poświęcone ofiarom hitleryzmu.
W tej części cmentarza złożone zostały, ekshumowane w 1947 roku, szczątki dzieci i ich opiekunek z żydowskiej ochronki przy ulicy Grodzkiej 11, zamordowanych przez nazistów w marcu 1942 roku na Majdanie Tatarskim.
W południowej części cmentarza znajdują się również mogiły żydowskich żołnierzy wojska polskiego poległych w latach 1939-1944 oraz jeńców z obozu pracy przymusowej przy ul. Lipowej 7. Prawdopodobnie tu pochowano Leona Feldhendlera, jednego z przywódców buntu w obozie w Sobiborze, zabitego w Lublinie w 1945 r.
W 1959 roku odbudowano ohel Jehudy Lejba Eigera.
Dzięki staraniom Sary i Manfreda Frenklów w 1989 r. teren nekropolii został wpisany do rejestru zabytków. Fundacja Sary i Manfreda Frenklów w 1991 roku doprowadziła do odnowiony północnej części cmentarza: teren został odrestaurowany i wzniesiono na nim budynek Izby Pamięci.
W 1998 roku został odbudowany, ponownie zdewastowany, ohel dynastii cadyków Eigerów, w którym spoczywają szczątki m.in. Jehudy Lejba Eigera.
Opracował Bartosz Gajdzik
Literatura
Bałaban M.. Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin 2012.
Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990.
Wajs S., Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.
