Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Napływ ludności do Lublina w latach 1633–1733

Liczba przybywających do Lublina osób różnych wyznań zmieniała się w zależności od okresu czasu. W latach (1633–1669) wynosiła 858 osób, w kolejnym okresie (1669–1697) było to 1845 przybywających do Lublina, natomiast największa fala migracji do miasta miała miejsce za panowania króla Augusta II Sasa, kiedy pojawiło się 1991 przybyszów. Dużą grupę przybyszy stanowili Żydzi.

Dynamika ilości zapisek w księgach grodzkich w latach 1633-1733
Ilość spraw dotyczących Żydów lubelskich zawartych w lubelskich księgach grodzkich z podziałem na okresy.

Spis treści

[RozwińZwiń]

Materiały źródłowe dotyczące migracjiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dane dotyczące liczebności osób przybywających do Lublina zostały opracowane przez prof. Henryka Gmiterka na podstawie dokumentów źródłowych dotyczących tego okresu, jakimi są lubelskie księgi grodzkie dostępne w Archiwum Państwowym w Lublinie.

Lubelskie księgi grodzkie zawierają zapisy spraw sądu grodzkiego prowadzonych przez urząd starosty lubelskiego. Do jego kompetencji należały różnego rodzaju działania prawne, które odnosiły się do spraw zaistniałych pomiędzy Żydami lubelskimi, między nimi a chrześcijanami oraz między Żydami lubelskimi a Żydami z innych terenów.

W opracowaniach lubelskich ksiąg grodzkich autorstwa prof. Henryka Gmiterka, obok mieszkańców miasta, odnotowane są także osoby przybyłe spoza Lublina. Analiza tych zapisów pozwala na zestawienie danych dotyczących miejscowości, z których pochodzili ludzie przybywający do Lublina, z uwzględnieniem ich wyznania i liczebności.

Migracja do Lublina w XVII i XVIII wiekuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W stuleciu 1633–1733 ogólna liczba mieszkańców miasta zmniejszyła się, co można łączyć z powolnym upadkiem jego znaczenia. W tym kontekście zauważalny jest spadek przybywających podróżnych z Wilna, Warszawy i Krakowa.

Obecność przybyszów z różnych stron świadczy jednak, że Lublin nadal stanowił istotny punkt na mapie kontaktów międzyregionalnych.

Najczęstszym kierunkiem, z którego przybywali podróżni do Lublina był południowy-wschód, skąd łącznie przybyło 1493 osoby.

Podczas panowania Władysława IV (1632–1648) i Jana Kazimierza (1648–1668) najwięcej osób przybyło do miasta z Kazimierza nad Wisłą. Za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669–1673) i Jana III Sobieskiego (1674 –1696) wśród przybyłych dominowali mieszkańcy Łęcznej –130 osób. W czasie rządów Augusta II Sasa (1697–1706 i 1709–1733) oraz Stanisława Leszczyńskiego (1704–1709) do Lublina najwięcej osób przybyło z Łucka.

Przybysze docierali do miasta z najodleglejszych zakątków Europy. Do Lublina podróżowano z terenów obecnej Austrii, Czech, Estonii, Holandii, Litwy, Rosji, Szkocji, Szwecji i Ukrainy.

Napływ ludności do Lublina w latach 1633–1669Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1633-1669
Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1633-1669 (Autor: Zimny, Piotr)

W okresie panowania Władysława IV i Jana Kazimierza Wazów, najwięcej ludności migrowało do Lublina z południowego-wschodu.

Do miasta napływali mieszkańcy różnych wyznań z odległego o około 600 km Kijowa czy Mohylowa Podolskiego. Odległość ponad 500 km z leżącego na północnym-zachodzie Gdańska przybyły 23 osoby, w tym 16 Żydów. 7 osób przybyło z odleglejszych stron, np. z oddalonego o ponad 300 kilometrów Grodna oraz odleglejszych obszarów: z położonego 270 km dalej Nowogrodu, czy oddalonego o 160 km Drohiczyna. Z położonego o około 200 km Przemyśla, do miasta przybyły 22 osoby wyznające różną wiarę. Warto również odnotować obecność jednego Żyda ze Szkocji.

Przybywali także mieszkańcy położonych nieco bliżej miast: Lwowa i Ostrogu. Ponadto, do Lublina podróżowała licznie także ludność z pobliskich miejscowości, takich jak Piaski czy Zamość. 14 Żydów i 3 chrześcijan wymienianych jest w księgach grodzkich jako osoby przybyłe we wspomnianym okresie z Warszawy. Dość licznie reprezentowani byli mieszkańcy Kazimierza nad Wisłą, którzy przybyli do Lublina w liczbie 34, w tym 12 Żydów oraz z Bełżyc – 31 osób, z czego 16 z nich było Żydami. Pojawiły się też osoby z innych miasteczek Lubelszczyzny, między innymi z Łukowa, Kocka czy Radzynia.

Rzadziej napływali do Lublina mieszkańcy ziem zachodnich: ich liczba, z wyjątkiem Pińczowa, z którego przybyło 7 osób, nie przekroczyła 5.

Biłgoraj, Biskupice i Szczebrzeszyn – to miejscowości położone na południe od Lublina, z których również odnotowano napływ ludności.

Z południowego-zachodu dość dużo osób pochodziło z Krakowa (12 Żydów i 18 chrześcijan).

Do Lublina z północnego-wschodu wędrowała ludność z takich miast jak Lewartów (obecnie Lubartowa), Parczew, Rawa oraz Brześć. Z tego kierunku dotarło również 5 Żydów i 8 chrześcijan z Wilna.

Napływ ludności do Lublina w latach 1669–1697Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1669-1697
Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1669-1697 (Autor: Zimny, Piotr)

Za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego do Lublina podróżowała ludność z krajów bardzo dalekich, czasem odległych nawet o ponad 1 tys. km. Wśród takich osób można wyróżnić Żyda przybyłego z estońskiej Parnawy, 1 Żyda i 2 chrześcijan z Amsterdamu, a nawet po 1 osobie z Salzburga i Wiednia.

Wymienić trzeba także szczególnie licznych podróżnych przybywających z południowego-wschodu. W księgach grodzkich można odnaleźć mieszkańców Bracławia, którzy musieli przebyć ponad 600 km, a także z Kijowa, Lwowa, Ostrowa czy Łucka.

Należy zwrócić uwagę na oddaloną o zaledwie 30 km Łęczną – z niej do miasta przybyło łącznie 130 osób, w tym 110 Żydów. W księgach grodzkich odnotowana jest dość duża liczba przedstawicieli Biłgoraja, Kraśnika czy Modliborzyc oraz przybyszy z miejscowości takich jak Turobin czy Tarnogród.

Ze strony południowo-zachodniej odnotowano przybyłych z Krakowa (10 Żydów i 15 chrześcijan), Sandomierza (7 Żydów i 18 chrześcijan) i Zaklikowa (16 Żydów i 7 chrześcijan).

Od zachodu napłynęli do Lublina mieszkańcy Bełżyc – 59 Żydów i 13 przedstawicieli innej wiary. Wspomnieć należy też o Opolu, z którego przyjechało 65 mieszkańców.

Z położonych na północ od Lublina Lewartowa, Łukowa i Parczewa, do miasta dotarło odpowiednio 37, 58 i 30 osób. Na długiej liście znalazła się również ludność Wohynia czy Drohiczyna.

Odnotowano mniejszą liczbę podróżnych z północnego-zachodu. Wśród osób, które zdecydowały się na przybycie do Lublina, można znaleźć mieszkańców Kazimierza nad Wisłą, Kurowa, Michowa, Warszawy czy Życzyna.

Najmniejszą liczbę podróżnych zarejestrowano z kierunku północno-wschodniego. Wśród przybyłych znalazło się 3 przedstawicieli odległego o ponad 800 km Smoleńska, 2 przedstawicieli odległego o niespełna 500 km Kowna, 5 osób z Wilna i 10 osób z Nowogrodu.

Napływ ludności do Lublina w latach 1697–1733Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1697-1733
Kierunki napływu ludności do Lublina w latach 1697-1733 (Autor: Zimny, Piotr)

Za panowania Augusta II Sasa oraz Stanisława Leszczyńskiego, do miasta migrowali ludzie z różnych stron świata.

Z północnego-zachodu, w liczbie powyżej dziesięciu osób do miasta przybyły z oddalonej o ponad 400 km Bydgoszczy 33 osoby, a z położonego o ponad 100 kilometrów Łętowa 22 osoby, z których połowę stanowili Żydzi.

Warto odnotować sprawy sądowe z sąsiednich miejscowości: Czechowa, z którego odnotowano 8 osób, Jastkowa, z którego zapisanych zostało w księgach 12 Żydów, oraz pobliskiej Wieniawy – 15 wyznawców judaizmu. Z Węglina przybyło 3 przedstawicieli różnych wyznań.

Najdalszy dystans miały do pokonania 2 osoby ze Szwecji. Natomiast największą grupę stanowili przybysze z Płocka – 53 osoby, wśród których było 46 Żydów.

Z zachodu najwięcej osób przybyło z Kluczkowic, pokonując około 470 km, następnie z Chęcin, Bełżyc i Szydłowca.

Południowy-zachód, to kierunek, z którego napływ ludności był najmniejszy. Ludzie migrowali z dalekiej Pragi – 11 osób, 19 mieszkańców z Mniszowa, 20 podróżnych z Oświęcimia i Sandomierza, wśród których przybyło 18 Żydów i 8 przedstawicieli innych wyznań.

W tym okresie zmniejszyła się ilość osób przybywających z Krakowa. We wcześniejszych przedziałach czasowych ilość podróżnych z tego miasta wynosiła 30 i 25 osób, zaś w latach 1697–1733 wyniosła 3 osoby. Analogiczny spadek można zauważyć w grupie podróżujących z Warszawy i z Wilna (po 1 osobie).

Z mieszczącej się bliżej Lublina Niedrzwicy, przybyło 27 osób, z czego 22 stanowili Żydzi, Leżajsk, z podobną ilością podróżnych, Pilzno, z którego przybyło 35 Żydów czy Piotrowice, to z kolei miejscowości położone na południe, których mieszkańcy zostali odnotowani w księgach grodzkich Lublina.

Z południowego-wschodu najwięcej ludności przybyło z Biskupic, ukraińskiego Czerwonogrodu, Krzemieńca oraz Łucka.
Komarno, Mełgiew, czy leżący około 800 km dalej Smoleńsk to miasta położone na północnym wschodzie od Lublina, z których przybyło po kilkadziesiąt osób reprezentujących różne wyznania.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gmiterek H. [oprac.], Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich z doby panowania Władysława IV i Jana Kazimierza Wazów 1633–1669, s. 86, nr 470, Lublin 2006.

Gmiterek H. [oprac.], Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich z doby panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego 1669–1697, Lublin 2003.

Gmiterek H. [oprac.], Materiały źródłowe do dziejów Żydów w księgach grodzkich lubelskich z doby panowania Augusta II Sasa 1697–1733, Lublin 2001.