Krzeszów – historia miejscowości
Krzeszów położony jest w województwie podkarpackim, w powiecie niżańskim, na zachodnim skraju Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, nad rzeką San. W XV wieku był ważnym portem rzecznym na Sanie.
Spis treści
[Zwiń]HISTORIA
W 1588 roku Krzeszów przeszedł w ręce Jana Zamoyskiego i stał się miastem oraz rezydencją Ordynacji Zamojskiej. W 1641 roku król Władysław IV nadał Krzeszowowi status miasta. W XVII wieku działała tu huta szkła. Po pierwszym rozbiorze Polski w roku 1772 Krzeszów trafił pod panowanie austriackie, a następnie po likwidacji Księstwa Warszawskiego wszedł w skład Królestwa Polskiego. W połowie XIX wieku tereny miasta nawiedziła straszna zaraza, która zdziesiątkowała ludność. W 1869 roku z powodu represji popowstaniowych Krzeszów utracił prawa miejskie.
Podczas I wojny światowej, w 1915 roku, miasto uległo zniszczeniu w 80 proc.
Krzeszów położony jest w województwie podkarpackim, w powiecie niżańskim, w gminie Krzeszów, na zachodnim skraju Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, nad rzeką San. Wieś zajmuje powierzchnię 2 997 182 km².
|
1822 rok |
1856 rok |
1865 rok |
1869 rok |
1882 rok |
1887 rok |
1890 rok |
|
1160 |
1180 |
1383 |
1500 |
1496 |
1596 |
1669 |
| 1865 rok |
Ogółem 1383 |
Chrześcijanie 504 |
Żydzi 879 |
% ludności żydowskiej 63,4 |
||||
|
|
Ogółem 2206 |
Prawosławni 66 |
Katolicy 839 |
Żydzi 1301 |
% ludności żydowskiej 58,9 |
|||
INSTYTUCJE KOŚCIELNE
Parafia
W 1596 roku poświęcono tu pierwszy kościół, który po kilkudziesięciu latach spłonął. W 1727 roku wybudowano kolejny kościół – jak poprzednio – pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny, istniejący do dziś. Kościół ten jest pięknym zabytkiem budownictwa sakralnego; trójnawowy i orientowany. Obok miejscowego kościoła katolicy krzeszowscy wybudowali w XIX wieku dzwonnicę, plebanię, oraz założyli cmentarz w 1824 roku.
Instytucje innych wyznań
W Krzeszowie istniały cerkwie i synagogi. Przed rokiem 1914 wybudowano cerkiew, która spłonęła w czasie I wojny światowej. Synagoga spłonęła podczas wielkiego pożaru miasta w XVII wieku. Kolejną wzniesiono w XVIII wieku.
INSTYTUCJE ŚWIECKIE
Jarmarki i targi
W ramach przywileju lokacyjnego ustanowiono targ oraz dwa jarmarki. Zatwierdzono istniejące już cechy i zezwolono na powstanie nowych. W 1774 roku August III zezwolił miastu na organizowanie kolejnych jarmarków: na św. Jana Chrzciciela, na Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny i na św. Tomasza.
ETNOGRAFIA
Mniejszości narodowe
Krzeszów zamieszkiwali m.in. Żydzi, którzy od XVI wieku dzierżawili krzeszowskie młyny.
W listopadzie 1942 roku w lesie Chojnik Niemcy rozstrzelali ponad 1,5 tys. Żydów. Pozostałych zgromadzono na stacji kolejowej w Zwierzyńcu i wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu.
W miejscu zbrodni, w lesie Chojnik, w 1986 roku Charles Scbrajber z Nowego Jorku (z pochodzenia krzeszowianin) ufundował pomnik z pamiątkową tablicą: W tym miejscu zostało zamordowanych ponad 1500 Żydów: mężczyzn, kobiet i dzieci z Krzeszowa, Lipin i okolic przez Niemców-nazistów. Listopad 1942 r.
Miejscowy kirkut z kilkoma macewami, położony na skarpie nad miastem, i nieliczne, walące się drewniane domy sprzed wojny – to jedyne pozostałości po żydowskiej społeczności w Krzeszowie.
ZABYTKI BUDOWNICTWA I ARCHITEKTURY
– barokowy kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny;
– drewniana dzwonnica wybudowana w 1898 roku;
– kaplica z 1905 roku;
– kirkut;
– wzgórze Rotunda (228 m n.p.m.). Okrągłe wzgórze oddzielone fosą od przyległych wzgórz, na których znajdują się tereny dawnego folwarku i kościoła parafialnego oraz plebania.
ŹRÓDŁA
Koprukowniak A., Obraz miasteczek lubelskich 1795–1915, [w:] Koprukowniak A. (red.), Miejskie społeczności lokalne w Lubelskiem 1795–1918, Lublin 2000.